Trotwaer. Jaargang 28

[p. 74]

Tachtich yn 'e bocht: Heftich man!
Henk van der Veer

Oer: Tachtich yn 'e bocht fan Eppie Dam. Yllustraasjes Babs Wijnstra. AFUK, Ljouwert, 1995.

Tachtich yn 'e bocht is de titel fan Eppie Dam syn nijste bondel mei ferhalen foar bern fan acht oant -tich jier. 't Is de 500ste útjefte fan de AFUK te Ljouwert.

Earder ferskynden der fan Eppie Dam de ferhalebondels Spinaazje mei spikers (1986) en Mei bleate fuotten op bêd (1990). Beide boeken waarden útjûn troch de Koperative Utjowerij te Boalsert.

Tachtich yn 'e bocht kin beskôge wurde as de opfolger fan 'e eardere ferhalebondels dy't Dam foar bern skreaun hat. Der binne lykwols ferskillen tusken de earste twa bondels en dizze nijste útjefte. Yn it foarste plak is de ûndergrins fan de ‘KU-boeken’ fiif jier wylst Tachtich yn 'e bocht ornearre is foar bern fan acht jier en âlder. De boppegrins fan de trije bondels is omtrint gelyk: 11/12 jier.

Ik meitsje hjirbij wol de oantekening dat boppegrinzen foar berneboeken om mij net hoege, ommers in goed berneboek sil ek troch âldere lêzers wurdearre wurde.

Trouwens de auteur bekroadet him blykber ek net om de boppegrins, alteast hij lêst guon fan de stories út Tachtich yn 'e bocht fleurich foar op literêre jûnen dêr't it 40 + publyk him de bûsen útskuort om in ferhaal lykas ‘Pakepraat’.

In oar ferskil tusken Tachtich yn 'e bocht en de eardere bondels binne de yllustraasjes. Petra de Jong wie ferantwurdelik foar de tekeningen yn Spinaazje mei spikers en Mei bleate fuotten op bêd, wylst Babs Wijnstra Dam syn nijste boek fan yllustraasjes foarsjoen hat. No is Babs Wijnstra sa stadichoan gjin ûnbekende mear yn yllustraasjelân, mar it is al de earste kear dat se meiwurket oan in boek fan de Balkster skriuwer.

Ik ha in tal bern (9/10 jier) de yllustraasjes fan De Jong en Wijnstra meimekoar fergelykje litten. En dan docht mar wer ris bliken dat de emoasjonele ynstelling fan in folwoeksene oars is as dy fan bern. Want ta myn fernuvering wiene de bern stik foar stik entûsjaster oer Babs Wijnstra har tekeningen as oer dy fan Petra de Jong. De bern fûnen de tekeningen fan Babs tige komys, benammen de tekening fan ‘in frommis mei trije boarsten’ op 'e kermis yn 1946 (!) wie neffens de ‘kids’ ècht heftich!

Myn krityk oer dikke-noaze-mantsjes en in hûntsje op it omkaft dy't hielendal net yn it betreffende ferhaal foarkomt waard ôfdien mei: ‘Kin wol wêze, mar wij fine de tekeningen grappich!’

Yn it boek steane goed 60 swart-wyt yllustraasjes fan Babs Wijnstra dy't mominten fan de tekst útbyldzje. Terjochte dan ek dat har namme op it omkaft stiet.

[p. 75]

Tachtich yn 'e bocht befettet 19 koarte ferhalen. It koarte ferhaal hat syn eigen foarm. It is net ‘in ferhaal dat in bytsje siden telt’, al is soks fansels it gefal. It koarte ferhaal is inkeld en allinne opboud út gegevens dy't needsaaklik binne foar it berikken fan 'e klimaks, sûnder allerhanne omballingen.

De tema's dy't Eppie Dam yn oansnijt binne û.o. pesterij (‘Melle Maillot’), rûzje (‘Tachtich yn 'e bocht’), Frysk prate en net Frysk prate (‘Patat mei smots’), fantasearje (‘Pakepraat’), ferlyfd wêze (‘In boek mei in briefke’), bang wêze (‘Bang foar tonger’), deagean (‘In lange leave brief’).

Net allinne de tematyk is eigentiids ek it taalgebrûk is linich en modern. ‘Master’ is in ‘meester’, ‘fereale’ is folslein wat oars as ‘ferlyfd’ en de pakesizzer giet net nei de ‘merke’ mar nei de ‘kermis’. It binne wurden út 'e belibbingswrâld fan bern anno 1996. En ûnder belibbingswrâld ferstean ik hjir de deistige belibbenissen fan bern, fan wat er bygelyks sjocht, ûndergiet en heart. De ferhalen fan Eppie Dam hawwe wat universeels. Yn syn ferhalen giet it oer emoasjes, ferwachtingen, fertriet en freugde. Allegear ‘saken’ dy't bij it ‘grutterwurden’ hearre en werkenber binne foar ‘alle’ bern. It is net om 'e nocht dat Dam syn ferhalen sawol yn 'e stêd as op it plattelân oanslane. Ik bin der fan oertsjûge dat de ‘Tachtich yn 'e bocht-ferhalen’ ek yn 'e rest fan Nederlân bern oansprekke sille.

Opfallend yn Tachtich yn 'e bocht binne ek de nammen dy't Eppie Dam brûkt. Neist dy fan Sipke, Gaatske, Durk en Jehannes dogge Mildred, Erik, Alexander, Jeroen, Marit, Yolanda en Nils fleurich mei yn 'e ferhalen. Oan alles is te merken dat ûnderwizer (en no ris net negatyf bedoeld!) Dam fan binnenút skriuwt. Hij jout de taal fan bern eksakt wer. In moai foarbyld hjirfan is it ferhaal ‘I am the greatest’, oer de belibbenissen fan in ynfaljuf yn in groep 7. Wat in idintifikaasjemooglikheden foar de ‘keters’ út 'e boppebou!

De útwurking fan boppeneamd ferhaal is boppedat nochris tige ferrassend. De fyn ynleine humor, karakteristyk foar Dam syn wurk, sil de wat âldere lêzers grif net ûntgean. De tiid dat alles healwiis en gek gean moat yn berneferhalen hawwe de moderne jeugdboeke-auteurs al lang achter har litten. Nochris: fyn ynleine humor ferheget de kwaliteit fan de ferhalen.

Wat ek opfalt yn dizze ferhalen binne de moai koarte rigeltsjes, de direkte sinskonstruksjes, dy't meitsje dat de stories rinne as 't spoar.

Yn tal fan dizze ferhalen sitte emoasjonele eleminten. Tige wichtich dat Dam hjir sa'n omtinken oan jout, ommers it lêzen fan bern wurdt foar in grut part karakterisearre troch emoasjonele begienens (‘bewogenheid’ sizze de Hollanners). De direkte emoasjes dy't bern oan in ferhaal as ‘Melle Maillot’ belibje meitsje it wurk fan Dam sa sterk. Om noch mar te swijen fan de yndirekte emoasjes dy't in ferhaal as ‘In lange leave brief’ (oan in ferstoarne pake) bij bern losmakket.

Gearfette: Tachtich yn 'e bocht is in bondel mei ferhalen fan hege kwaliteit dy't troch bern (en folwoeksenen) tige wurdearre wurde. Of sa't de Mac Donalds generaasje seit: Heftich man!