Trotwaer. Jaargang 28

[p. 49]

Fan in wite trui en in pearse fyts
Meinou M. Piebenga

It is flak nei de twadde wrâldoarloch. Ik haw al frissels en ik bin trije jier.

Ik wenje mei ús mem en mei Edzard, dy't al fjouwer is, by pake Jan en beppe Gryt yn in lyts doarpke op 'e klaai.

Ik haw wol in heit, mar dy is der net, hy sit yn it kamp yn Westerbork.

Ik wit net wat dat is, in heit, mar dat kin my neat skele, want pake is der wol.

Soms binne der oare bern by ús op besite. Dat binne ek broers en susters. Dy wenje allegearre by ferskillende omkes en muoikes, want it hûs fan pake en beppe is fierstente lyts foar al dy bern. As se wer fuort binne, hat mem fertriet en dan krij ik in frjemd gefoel yn 'e búk, mar eins binne Edzard en ik folle leaver tegearre.

Pake hat krekt sa'n rek foar op 'e fyts as de bakker. Dy set dêr syn bôlekoer op en pake my, op in kessen en yn in beachje. Edzard sit achterop. Hy hat in stokje yn 'e hân en dat besiket er my te jaan. Pake seit dat wy ophâlde moatte, oars komme der ûngemakken fan.

Mar Edzard sjongt in ferske en slacht mei it stokje de maat tsjin it spatboerd. En dan komt it tusken de speaken en kin pake de fyts net mear rjocht hâlde. Wy falle om, yn 'e berm, tusken it hege piipkrûd.

Pake syn pet hinget yn de reiden, krekt as thús oan de kapstok.

Ik sit noch mei it beachje oan de fyts fêst en ik moat ôfgryslik laitsje.

Edzard net, dy hat him sear dien.

‘Godferdomme!’ seit pake en hy skoddet Edzard troch elkoar.

De jûns wol beppe witte, wêr't we lâns fytst binne. As pake it fertelt, freget se oft er ek by boer Bouma west hat.

‘Nee,’ seit pake en syn stim klinkt lûd, ‘hâld der no ris oer op, de saak is ferkocht. Ferjit it no mar!’ ‘As alle boeren altyd alles betelle hienen, wienen wy no ryk...’

‘Hâld dy stil!’

Pake raast der oer en ik flean ûnder de tafel.

Pake is myn boartersmaat, folle mear noch as Edzard. Dy mei allinnich de dyk wol út en ik net. Mem en beppe binne altyd oan it wurk.

Pake hoecht net mear te wurkjen, hy hat de winkel mei boere-ark net mear, want it doocht net mei syn hert.

As pake him mar net te drok makket, hat er der gjin lêst fan.

Hy rûkt noch wol nei de winkel. Nei tou en lear en tarre. Lekker fyn ik dat.

Ik haw in grutte beurs fan him krigen mei âld jild deryn.

Ik bin winkelfrou en hy moat dingen by my

[p. 50]

keapje.

‘Wilt gij deze beurs even opendoen, mijnheer?’ freegje ik.

Dan laket pake sa dat er de triennen yn 'e eagen hat.

Ik draai my om. Dat wol ik net sjen.

Edzard hat al in kear mei mem nei heit ta west, yn it kamp.

Alle oare bruorren en susters ek. No bin ik oan bar.

Ik sis tsjin mem dat pake ek wol mei kin, mar dy moat by beppe bliuwe, seit se.

Beppe hat in wite trui breide fan útraffele jaegerjern. It hat om krûken hinne sitten mei hyt wetter der yn en doe wie it jern wer krekt as nij. De trui is foar heit en wy nimme him mei en ek in lekkere cake. Juster hawwe Edzard en ik de beslachkom útslikke.

Wy ride in hiel ein yn in reade bus. Ik wol in plakje foar my sels hawwe, mar dat mei net fan mem. Se tinkt dat ik fan 'e bank ôfrôlje as wy de bocht omgeane.

Ik fyn it fijn yn de bus en ik wurd ek net mislik. Edzard hie alles der ûnder spuid.

‘Is dit it kamp?’ freegje ik, as wy yn in rige foar in gebou steane te wachtsjen.

‘Ja,’ seit mem.

As de doar iepen giet, rin ik mei mem nei in grutte seal.

Der stiet allinnich mar in lange, houten tafel, dêr't de minsken fan it kamp achter sitte.

Se lykje allegearre op elkoar. Ik wit net wa't heit is.

Mar mem wol. Oer de tafel hinne jout se him in tút. Hy pakt de trui út.

‘Moai,’ seit er, ‘lekker waarm, dat kin ik wol brûke.’

‘Beppe hat him breide,’ sis ik. Heit laket my oan. Ik besjoch him stikem. Ik sjoch dat er in leaf each en in boas each hat. Dat haw ik noait op 'e foto sjoen, dy't nêst mem har bêd stiet.

‘Komst ek eefkes by my?’ freget er.

‘Nee,’ sis ik. Ik sjoch gau de oare kant út.

‘Gean mar by heit sitten,’ seit mem, ‘dan snijt heit in plakje cake foar dy.’

Dan doch ik it. Heit rûkt nuver.

Omke dûmny, dy't yn it grutte, wite hûs midden yn it doarp wennet, is by mem op besite.

Hy seit dat syn frou in lytse poppe krijt en dat se de hiele dei op bêd lizze moat. Miskien kin mem wol by him komme om de húshâlding te dwaan en om in bytsje op syn frou te passen.

As er ek noch seit dat it hûs grut genôch is foar al har seis bern en dat se wol op 'e boppeferdjipping wenje mei, wol mem it wol.

‘Ik bliuw by pake!’ rop ik.

Mem lûkt my op 'e skurte.

‘Do bist no hast grut genôch om allinnich fan de pastorije nei pake en beppe te rinnen,’ seit se, ‘dan kinst hjir sa faak hinne ast sels wolste.’

Ik draaf nei bûten ta om te sjen oft pake dêr is.

Hy is op 'e tún, mar hy docht neat. Hy stiet mei de gripe yn 'e hân wat te prakkesearjen.

Ik sis neat oer omke dûmny, mar ik slaan de earmen om pake syn skonk.

‘Wolst in woartel ha?’ freget pake. Hy lûkt ien út

[p. 51]

'e grûn, faget oan syn broek de modder der ôf en jout him oan my, mei de griene bledsjes der noch oan.

‘Lekker,’ sis ik lûd en ik nim in grutte hap.

‘Au!’ rop ik dan, want ik haw my op 'e tonge biten. Pake seit dat ik it bloed mar útspuie moat en hy faget myn mûle skjin mei syn reade bûsdoek. De woartel wol ik net mear ha. Dy yt pake no sels op.

Wy wenje no al in skoft by omke dûmny. De lytse poppe is der al. Hy gûlt faak.

Mem wol net lije dat ik nei ûnderen gean om by harren te sjen.

‘Se moatte net lêst fan ús hawwe,’ seit se.

Mem is net sa faak thús, want se is juf wurden yn in doarpke flak by. Moarns giet se dêr op 'e fyts mei de fjouwer grutte bern hinne.

Heit is út it kamp wei. Hy past op Edzard en my, mar hy sit hast altyd op de studearkeamer.

Edzard en ik boartsje faak bûten. Edzard wol altyd kattekwea úthelje. In kear goaide hy âlde Iebeltsje har itenspannen dy't se op it stalt stean hie, yn it wetter. Iebeltsje gong doe nei heit en dy joech Edzard op 'e hûd.

Soms komme wy pake tsjin. Dan nimt er ús mei en krije wy by beppe wat lekkers.

Wy boartsje net faak mei oare bern.

Omdat se ús útskelt, triuwt Edzard Yfke, dy't oer it heechhout wennet, mei de noas yn de hynstestront.

Lyk as Iebeltsje giet Yfke har mem nei heit ta om oer Edzard te kleien, mar heit stjoert har fuort. Op in kear reint it. Wy boartsje yn 'e hûs. Wy dogge wa't it heechste komme kin.

Ik klim op in stoel, Edzard op 'e tafel en as er sjocht dat ik in stoel boppe op 'e tafel sette sil, draaft er nei de souder.

Hy is it earste by de skommel.

Hieltyd as er op it heechste punt is, ropt er: ‘Ik haw it wûn, ik haw it wûn!’

Ik tink dat ik noch heger komme kin as ik op it stek klim dat om it trepsgat stiet.

Ik sil my oan de balke fan it skeane dak beethâlde, mar ik kin der krekt net by en dan fal ik mei in klap nei ûnderen. Op de stiennen flier fan de oerloop.

As ik wer wat fan de dingen om my hinne merk, is it al in pear dagen letter.

Ik lis yn myn ledikantsje en heit sit nêst my yn de wite trui dy't er yn it kamp fan ús krigen hat. Ik wol sitten gean, mar heit hâldt my tsjin.

De dokter hat sein dat ik seis wiken plat lizze moat.

Heit sil my in ferhaal foarlêze, mar de holle docht my sear en ik begjin te gûlen. Ik sis dat pake komme moat.

Heit seit dat ik perfoarst net oerein komme mei en dat ik syn Spjalttoskje-Grienhier bin. Dan jout er my in tút en hellet pake.

Ik bliuw stiif op bêd lizzen.

Ik bin no al fiif en wy bine ferhuze nei it doarp dêr't mem earst juf wie. Se is dat no net mear, want wy hawwe noch in broerke krigen en mem moat op him passe.

It is wer in pastorije dêr't wy yn wenje. Hy stiet in eintsje bûten it doarp. Krekt as by omke dûm-

[p. 52]

ny is de tún hiel grut, mar dizze is folle wylder. Heit hat wurk krigen yn Ljouwert op de Kânselarij. Hy fytst nei de strjitwei en giet dan fierder mei de bus.

Soms rin ik him jûns in ein temjitte en dan mei ik by him op 'e stang fan de fyts.

Dan docht er thús it jaske út en de wite trui oan en dan krûp ik by him yn 'e stoel.

De meubels dy't heit en mem foarhinne hienen, binne werom kommen.

Der is ek in piano by. Heit spilet derop en dan sjongt mem.

Ik bin no faak allinnich, want alle oare bern moatte oerdei nei skoalle ta.

Sûnder Edzard kin ik net goed boartsje en allinnich op 'e autoped is ek neat oan. Wy steane altyd achter elkoar op it plankje en Edzard set mei de rjochterfoet ôf en ik mei de linker.

Sa fleane wy troch de buorren.

Op in dei, as ik mei mem myn broerke yn de tobbe hân haw, rin ik nei bûten ta en betink dat ik wol efkes nei pake en beppe ta kin.

It is fier en ik rin stikken achterstefoaren om te sjen hoe't ús hûs hieltyd lytser wurdt.

Ik bin al hast op 'e helte as ik Sint oankommen sjoch. Sint de kattemepper. Hy hâldt net fan katten en dêrom slacht er se dea.

Mar Sint docht hiel aardich as er my foarbykomt. Hy freget wêr't ik wenje en wêr't ik hinne sil. Dan seit er dat er pake wol ken en dat er dêr lâns moat. Ik mei wol by him achterop.

Dat doch ik, mar ik wit net hoe't ik my fêsthâlde moat, want ik wol him net oanreitsje en ik bin deawurch fan it ferhâlden as wy der binne.

Pake is de hage oan it knippen. Hy skrikt as er sjocht dat ik it bin, dy't by Sint fan de fyts ôfspringt.

As Sint fierder giet, seit pake dat ik noait wer mei frjemde manlju meigean moat. ‘Hat mem dy dat net ferteld?’

‘Jawol,’ sis ik, ‘mar Sint wennet toch by ús yn it doarp en hy mept allinnich mar katten!’

Pake sjocht my oan krekt as wie ik it net.

‘As it wer dyn jierdei is, sil ik in fyts foar dy keapje,’ seit er dan.

It hat wer winter west en no is it maitiid.

Pake is by ús de tún oan it hakjen en ik rin wat by him om.

Ik hearde mem tsjin heit sizzen dat it eins gjin wurk foar pake wie.

Mar heit hat it sels net oan tiid en pake kin it ek folle better. Der is gjin ien dy't sokke moaie rychjes makket as pake.

Ik praat mei pake oer skoalle, dêr't ik ien april hinne mei.

't Is krekt oft pake net goed harket. Hy leunt op 'e skeppe en faget him it swit fan de foarholle mei syn reade bûsdoek.

Ynienen rint er fuort en it liket wol oft er falle sil. ‘Pake!’ rop ik. Mar hy antwurdet net. Hy giet yn 'e hûs op 'e bank lizzen.

Ik wurd bang en ik draaf nei mem dy't yn 'e bijkeuken oan it waskjen is.

‘Mem, pake.... kom gau!’

[p. 53]

Mem giet der fluch hinne. Ik moat yn 'e gong bliuwe en it duorret lang foar't se by my komt.

Se gûlt. Dêr kin ik net oer, ik krij der pine búk fan. ‘Pake is dea,’ seit se en se lûkt my tsjin har oan. Dan bliuwt se yn 'e foardoar, dy't noch iepen stiet, nei bûten ta stean te sjen.

Ik wurd noch banger. Wêrom docht se neat?

Gelokkich komt myn âldste broer út skoalle wei thús.

Mem praat mei him. Se gûlt wer. Hy moat by de buorlju in taksy belje, dy't beppe ophelje moat.

En dokter moat komme en de wyksuster.

Ik wol mei, mar hy heart my net iens.

Foar't er werom is, is de taksy mei beppe der al.

Mem en beppe falle elkoar om 'e hals.

‘Heit is al wei,’ gûlt mem, ‘ik koe der neat oan dwaan...’

Dêr begryp ik neat fan. Se wie der ommers net iens by doe't pake net goed waard.

Beppe sjocht my net. Se giet mei mem nei pake ta en se dogge de doar ticht.

Ik sit yn in hoekje op de kâlde moarmeren flier yn 'e gong te wachtsjen.

As Edzard en de oare bern thúskomme, fertel ik him fluch dat suster Klos komt, om't pake dea is. Sy wie ek by ús doe't ús lyts broerke berne is en doe mochten wy altyd in eintsje meiride yn har auto.

Wy steane op 'e dyk te dûnsjen en nei ús hûs te wizen as wy har auto yn 'e fierte oankommen sjogge.

Suster Klos laket nei ús as se útstapt en se seit dat wy mar efkes op 'e auto passe moatte, dan komt it aanst wol goed.

Dy nacht sliep ik op 'e souder, want beppe moat op myn bêd.

As ik de oare moarns op it frjemde plak wekker wurd en nei de balken fan it skeane dak lis te sjen, wit ik it ynienen.

Pake is der net mear.

Dy simmer, as ik sân wurd, krij ik in pearse fyts. Fan beppe.