Trotwaer. Jaargang 28

[p. 46]

[Nummer 2]

Dwersreed
Sjoerd Bottema

Sûnt jannewaris fan dit jier wurdt der alle moannen in Fryske boeketop 5 gearstald. Wêrom in top 5 en net in top 10? Wurde der mar sa'n bytsje Fryske boeken - minder as tsien titels bygelyks - per moanne ferkocht dat it gearstallen fan in top 10 net slagget? Yn de sutelaksje is der oars foar mear as trije ton oan Fryske boeken ferkocht: f 350.000. In ûndersyk hat útwiisd dat dy 350.000 noch mar 15% is fan de totale omset: f 2.333.333. Twa en in tredde miljoen gûne!

Stel, de gemiddelde priis fan in Frysk boek leit tusken de tweintich en fiifentweintich gûne. Lit ús sizze f 23, -. Dêr sil it measte net oan mankeare. (De gemiddelde priis fan de 62 boeken dy't yn BoekeNijs nûmer 26 - febrewaris 1996 - neamd wurde, komt út op f 22,72.) Dat betsjut dat der per wurkdei 390, per wike 1950, per moanne 8454 en per jier 101.449 Fryske boeken ferkocht wurde (f 2.333.333, -: f 23, - = 101.449). Mear as hûnderttûzen per jier.

Foar wa't der noch net oan wol, lis ik de sifers even neist wat oare gegevens.

Neffens in ûndersyk út 1980 keapet 34% wol ris in Frysk boek. Dat ûndersyk waard útfierd ûnder persoanen fan 12 jier en âlder en de útkomsten ha dus te krijen mei, sis mar, sa'n 80% fan de befolking, dus - rûchwei - 450.000 minsken. In tredde part dêrfan - 150.000 - keapet wol ris in Frysk boek. Wol ris. Wol ris en wol ris is twa. Dat seit fansels neat. Hoe faak is wol ris? Der binne keapers en keapers.

Litte we ris in moaie slach yn 'e loft dwaan en dy groep keapers yn trijen ferdiele: lju dy't 10 Fryske boeken per jier keapje, in lytse minderheid: 5%; lju dy't alle jierren ien Frysk boek keapje: 10%; lju dy't ien kear yn 'e tsien jier in Frysk boek keapje: 85%. Dat liket net oerdreaun. Soks soe der op del komme dat der alle jierren 0,68 boek de man ferkocht wurdt:

5 keapers ×	10 boeken =	50 boeken
10 keapers ×	1 boek =	10 boeken
85 keapers ×	0,1 boek =	8,5 boeken
_____		_____
100 keapers		68,5 boeken

Der binne yn totaal sa'n 150.000 keapers, dus wurde der alle jieren 150.000 × 0,68 = 102.000 Fryske boeken ferkocht. Ja, it is echt wier: mear as hûnderttûzen Fryske boeken per jier!

By de Fryske boekhannels lykwols binne se leaver lui as wurch as it om Fryske boeken giet. Mei lijen koene se by It Fryske Boek de boekhannel sa fier krije en jou in oersjoch fan de fiif bêst ferkochte boeken.

De dielnimmende boekhannels (12 fan de 40) dogge dat út 'e holle wei, se hoege gjin eksakte sifers oer te langjen, dat jout fierstentefolle drok-

[p. 47]

te, dy Fryske boekferkeaperij is har dochs al in bongel oan 'e poat en - dat wit dochs elkenien - profyt hat men der amper fan, dus freegje net hoefolle krekt, want wy ha noch mear te dwaan. Sa ûngefear.

De Fryske boeketop 5 jout dus in yndikaasje, mar absolút betrouber en wetterticht is dat listke perfoarst net. Der wurdt hjir reklame makke foar boeken op grûn fan ‘feiten’ dy't yn werklikheid net mear binne as rûge skattingen. In kwealike saak. Namste slimmer omdat It Fryske Boek syn goede namme ferbûn hat oan dat boerebedroch.

Ik wit wol in pear boeken dy't in plak fertsjinje yn dy Fryske boeketop 5. Hâld faasje! bygelyks, it debút fan Harke Bremer en Jarich Hoekstra. Of harren oersetting fan Marten Toonders It kukel. Mar dy prachtige boeken komme yn de Fryske top 5 fansels net foar. It is by ús al net folle better as yn Dongerdaam. Dêr ha se okkerdeis it kukel fan de ynwenners metten. De útslach wie negatyf: de Dongerdamsters binne minkukels.

Lykas sein, minkukels fynt men net allinne yn Dongerdaam. Men sjocht se rûnom. In dúdlik foarbyld fan in minkukel is Marten L. de Boer, dy't oars neat docht as oaren neiprate en oerskriuwe. Syn nijste boekje - Us dûmny preket goed, mar hy yt better - bestiet út 112 mei mopkes en anekdoates beprinte siden. Fyftjin siden binne fold mei sitaten út tsjerkerieferslaggen of it wurk fan oare skriuwers. It gemiddelde tal wurden per side skat ik op hûndert. Gewoanlik steane der yn in boek likernôch 300 wurden op in side. It boekje fan Marten L. de Boer bestiet dus eins út goed 40 siden.

It is in griis dat krekt dit minkukelige boekje op it earste plak stiet yn 'e Fryske boeketop 5 fan jannewaris 1996:

1.	Us dûmny preket goed, mar hy yt better - Marten L. de Boer
2.	In fin mear as in bears - Rink van der Velde
3.	Om utens - Rink van der Velde
4.	In sterke frou - Riek Landman
5.	Fryslân boppe - Anne Koopmans

Wat falt dêr út ôf te lieden? Earst: it is wier wat elkenien al wist: Rink van der Velde is de populêrste skriuwer fan Fryslân. Twad: it is net wier wat elkenien al wist: Fryske boeken binne altyd dreech, sûnder humor.

Op it titelblêd fan De Boer syn boekje stiet as ûndertitel Protsje protestânske humor en sa, de ûndertitel fan Fryslân boppe makket gewach fan humoristyske ferhalen. Humor dus. Dêrmei lykwols hâldt eltse oerienkomst tusken beide boeken op. De Boer stiet op it earste plak, Koopmans op it fiifde en lêste plak, mar de lêste is wol fiif kear sa grappich as de earste. Koopmans hat syn ferhalen sels betocht, De Boer hat syn materiaal earne ‘opdien’. De humor fan Koopmans is bytiden ferrassend, orizjineel en wat oars as oars, de mopkes fan De Boer ha in hiel lang burd.

Protsje protestânske humor hyt it yn it ûnderskrift. Protestânske humor. Ja, dat stiet der echt. Ingelske humor, joadske humor - net ien dy't it bestean dêrfan betwifelje sil. Roomske humor kin men jin ek noch wat by foarstelle. Fons Jansen.

[p. 48]

Gerard Reve. Fryske humor? Teake van der Meer miskien? Of Rients Gratama? As je dy yn it Nederlânsk hearre is der neat mear oan, dus miskien is dat wol typysk Fryske humor. Mar protestânske humor - allinne dy wurdkombinaasje al is hast net út de bek te krijen - wat is dat eins? Bestiet dat echt? Nee hear. Dat bestiet net. Werklik net. Dat wurdt jin daliks dúdlik op de earste side fan Marten L. de Boer syn boekje:

Sterk woe neat op syn grêfstien skreaun ha.
Wêrom net?
‘No,’ sei er, ‘de minsken sille skielk sizze as se myn grêfstien sjogge:
Der stiet neat op dy grêfstien. Dat is sterk!’

Fan datsoarte sterke stikken stiet it stiif yn Marten syn skriften.

Foar it tinne en meager beprinte boekje moat f 18,90 betelle wurde. Mear as de helte fan dat bedrach is foar Marten, want hy hat it boekje útjûn yn eigen behear. Lit ús sizze dat er oan elk boekje in tientsje oerhâldt. As er der 3000 ferkeapet - en dat moat dochs kinne as men op nûmer ien yn de Fryske top 5 stiet - fertsjinnet Marten mei dy 40 bledsjes neipraat en sitaat dus 3000 × f 10 = f 30.000. Protestânske humor of net, Marten gniist him yn alle gefallen stikken, rekkenje dêr mar op. En gelyk hat er. Mar it bliuwt in minkukel.

Dat it boek fan Koopmans goed ferkeapet - my bêst, dat koe minder, mar dat dy De Boer sa'n súkses hat, dat is djip en de djip treurich. Binne wy wier sokke minkukels? Ja, dat binne wy: yn de top 5 fan febrewaris komt Anne Koopmans net mear foar; en jo riede it al: Marten L. de Boer stiet noch hieltyd op it earste plak.