Trotwaer. Jaargang 28

[p. 27]

Rein
Doeke Sijens

Dat er net mear wist wa't hja wie, koe se har wol foarstelle. Sy wie sa âld wurden. ‘Do hast sok moai hier,’ hie er tsjin har sein, mar at se noch wolris yn 'e spegel seach, dan koe se wol sjen dat der in suterich prûkje hier oerbleaun wie. De kapper yn it tehûs koe der net folle mei wurde. Sy wie ek altyd sa wurch, sa slûch, hast alle dingen gienen har tsjintwurdich foarby. Moarns, at se wekker waard, like it wol as wie se alles fergetten. En altyd, altyd moast se gûle, om alles.

‘Sjochst it net?’ frege se. Hy siet twa meter fan har ôf, mar hy reagearre net. Se frege it nochris, lûder. Elkenien yn 'e keamer seach nei har. Hy, as iennige, ferweegde him net. Hy seach noch altyd nei búten. ‘Kinsto my net mear! Wolst it net sjen?’ Se raasde it út.

‘Frou Kooistra, jo hoege net sa te balten, dy man heart it net.’ In jong frommeske stie neist har. Se hie in skelk foar. It fanke kaam har bekend foar. Wa wie frou Kooistra. Wie sy dat? Hy seach noch altyd mei stúdzje nei it beamke bûtendoar.

Se hie sliept mar se fernaam wol, it wie gjin nacht. Se siet yn in stoel by in rút. Har mûle wie droech. Soe se tee sette of wienen de manlju noch op it lân? Doe seach se dat se yn dat keammerke wie, mei noch in oar bêd. Wêrom't se hjir kommen wie, wist se net. Der wienen safolle dingen dy't har fergetten wiene. Soms skimeren har saken troch de holle, mar it wie dan krekt in dream. Foar't se sizze koe, dat is it, ûntkaam har dy fêstichheid.

In frou rûn de keamer yn en gie op in bêd sitten. Ut har taske helle se in spegeltsje. It minkse wie âld en ronfelich, krekt in appel, dy't te lang op 'e skaal lizzen bleaun wie. Dochs seach se mei niget nei har sels, nei har mûle en se feroare wat oan har sniewite hier. ‘Ik bin sa bliid dat ik myn ferstân noch ha,’ sei de frou. ‘Dat liket my sa slim. Witte jo alles noch wol, frou Kooistra. Jo binne dochs âlder as ik?’ De frou seach wer yn it spegeltsje. Wer ien dy't har frou Kooistra neamde, dan soe dat wol har namme wêze.

‘Ik hyt frou Kooistra,’ sei se lûdop. At se sa hiet moast se dat mar oefenje. Miskien koe se it sa ûnthâlde.

‘Dat wit ik wol. Ik hyt Namkje,’ sei de frou. ‘Myn man sei altyd Nammie.’ Se pakte it spegeltsje wer út 'e tas en feroare wat oan har hier.

‘Moarn is it jo jierdei,’ sei de jonge dy't har op bêd holp. Se mocht der graach oer dat hy dat die en net ien fan dy famkes, dy wienen altyd sa rûch. Hy hie har holpen de klean út te dwaan en hie har it nachtjak oandien. No begûn er mei dy oare frou. ‘Dan moatte jo ús ek trakteare,’ sei er. Hy hie har fan 'e moarn yn bad dien, dat wist se

[p. 28]

noch wol. Elke kear skamme se har foar har meagere, útsakke liif, mar hy sei der noait wat fan. Yn it bad mei de wite tegeltsjes hie hy har och sa foarsichtich ôfdroege.

Doe't er it ljocht útdie, sei er: ‘Jo dochter hellet jo moarn op, se komt al foar 't iten.

Se glied de sliep yn. Foar har út rûnen twa bern, echte beukerkes wienen it, se hienen ljochte klean oan. It like wol in twilling, mar dat woe har net oan. It jonkje hie syn eagen, grutte ljochte blauwe knikkerts wienen it. De bern begûnen te boartsjen by in reinwetterbak. Gelokkich, it deksel wie ticht. Se hienen foarmkes dêr't se koekjes mei bakke woenen. Doe't it jonkje in foarmke mei sân yn syn mûle dwaan woe, rôp se: ‘Dat mei net!’ Doe skrille se wekker. Ien momint bleauwen de ljochte bylden út har dream noch by har. Op dat momint wist se dat it net har bern west hienen, se hie ommers gjin jonkje krigen.

By de kofje hienen se oranjekoek krigen. De koeke wie hurd en der siet slagreamme op, gjin krêm sa't sy wend wie. ‘Ik kin hjir neat mei wurde,’ sei de frou dy't by har oan it taffeltsje siet. ‘Mei dizze tosken kin ik neat mear bite.’

‘Jo moatte it yn stikjes snije, dan wol it wol,’ sei in frou mei in skelk foar. ‘Hoe âld binne jo no wurden frou Kooistra?’ frege de frou. Net ien sei wat. Alle fiif de froulju, dy't by har oan it taffeltsje sieten, griemden mei it gebak om. Sy wist it wier net. Op in kaart dy't se fan 'e moarn oer de post krigen hie, stie by in plaatsje mei blommen derop, ‘83 jaren’. Safolle soe it dan wol wêze. It sei har neat.

‘Wa wol noch kofje,’ frege wer in oare frou. Dizze hie kroltsjeshier. Se hâlde in kanne omheech. ‘Daliks begjint terapy.’ Ien frou helle in spegeltsje út 'e tas.

‘Wat doch ik hjir?’ tocht se. Ik kin hjir gjinien. Se hie wol fuortrinne wollen, mar se wie sa wurch en se wist ek net wêr't de útgong wie. Miskien komt Jasper hjoed wol, tocht se, at it wurk berêden is. Mar se wist wol dat soks net koe, hy wie ommers dea. Altyd doarmen har sokke dingen troch de holle.

Se wie sa slûch. Dochs woe dy frou har mei ha. ‘Kin mem de jas sels oandwaan of sil ik helpe?’ De frou hâlde har in griene jas foar. Yn it lûd fan de frou wie wat bekends. Se wie freonlik, hie har in tút jûn en har eefkes oankrûpt. Dat hie salang al gjinien mear dien. Der wie ek in man by, mar dy sei neat. In frou mei in skelk foar kaam by harren stean. Se sei tsjin har: ‘Dizze lju nimme my mei.’

‘Fansels, it is jo jierdei. Wêr giet de reis hinne?’ ‘Wy sille nei de pleats dêr't heit en mem altyd buorke ha. Us jonge sit der no.’ Se fernaam wol, de frou wie dêr grutsk op.

Se rûnen in lange gong troch en kamen yn in grutte hal. Dêr seach sy him sitten, yn syn rolstoel, de holle foaroer. Hy hie wat yn syn hannen. Se bleau stean. It wie in houten dinkje, it like wol wat op in autootsje. ‘Kom mem,’ sei de frou en se luts har oan 'e earm. ‘Kensto my net mear,’ rôp se. Hy ferweegde him net.

‘Ken mem dy man,’ frege de frou doe't se bûtendoar kamen. ‘Hy kaam my net bekend foar.’

[p. 29]

Stom wie dat no, dat se net mear op syn namme komme koe.

Sy moast efter yn 'e auto sitte. De man en de frou seinen sa no en dan wat tsjin inoar oer it ferkear. Se wist eins net wêrom't se meigien wie. Sa lang at se no yn it tehûs wie, hie se wol leard dat it better wie om mar mei te dwaan en net tsjin te aksjelen. Dan gie it altyd makliker.

Se rieden troch in stêd, de strjitten en huzen kamen har bekend foar. De sêfte bank en it lûd fan de motor makken har slûch.

‘Ken mem it hjir noch wol,’ frege de frou lûd en sy skrille wekker. Se rieden tusken greiden mei fee. Der rûnen skiep mei lamkes, gjin kij. Se seach wol dat it fûl waaide. Yn 'e fierte stie in tsjerketoer en sa'n nijmoadrige mûne. Se hie hjir wolris earder west, dêr wie se wis fan, mar folle fierder kaam se net. ‘Jawis wol fanke,’ sei se. ‘Dêr is de pleats,’ sei de man. It wie har fergetten dat hy ek yn 'e auto siet.

Se gienen in bocht om en rieden in smel dykje op. Fierderop stie in pleats, op in hichte, mei hege beammen. Se wist it fuort. Hjir hie se wenne, hjir wie se grutbrocht. Hjir wienen heit en mem. Wêrom wenne sy hjir dan net mear? Der wie wat bard, doedestiids, mar se wist net mear wat. Hienen se de pleats ferkeapje moatten, wie it jild oprekke? Dêr hie har mem altyd al sa bang foar west.

Doe't se har út 'e auto holpen, hearde se de skierroeken. Dat lûd soe se nea ferjitte! Se seach omheech: de nêsten wienen der noch. In arbeider hie ris besocht om de fûgels fuort te jeien, hy hie op se sketten, mar se wienen gewoan werom kommen. Se seach dat it tek fan 'e skuorre wie, der leinen no grutte plastik platen op. Op it hiem wie it gewoan in binde, har heit soe it nea sa fersleaukje litte.

De minsken by wa't sy yn 'e hûs gienen, koe se net. Hienen dy de pleats miskien hierd? In jonge frou sette in pantsje mei in broadsje derop foar har del. In glês molke stie der al. De oaren begûnen mei it iten. Sy seach nei de bern dy't op 'e grûn boarten. Foar 't rút siet in kat. Dat woe har mem net lije, katten hearden bûtendoar.

Se ferwachten fansels, dat sy wat freonliks sizze soe. De jonge frou, de man en de frou dy't har meinommen hienen en de oare man, dy't sokke blauwe eagen hie. Elk seach nei har en wachte ôf. Wat dienen sy hjir?

‘Wol it hjir wat buorkje?’ frege se.

‘Dat sil beppe dochs wol witte,’ sei de jonge frou. ‘De pleats is al salang yn 'e famylje.’ Se pakte it jonkje dat oan 't boartsjen wie op. ‘Hy wurdt letter ek wer boer, wat do Jasper.’

‘Dat wit se allegear net mear,’ sei de jonge man, ‘lêsten doe't wy yn it tehûs wienen, koe se ús ommers ek net.’

‘Mem wie altyd sa skerp, it griist my gewoan oan.’

Jasper, tocht se, dy namme, dêr wie wat mei.

Se wie de skuorre troch rûn, de stâl, it hinnehok. De frou dy't har hjir brocht hie, wie by har bleaun. Se seach wol dat alles feroare wie, dêr't de kij stien hienen, wie no in sliepkeamer. Dochs

[p. 30]

fielde se har optein. It wie har allegear sa eigen. Dit wie har plak. Efter elke doar wist se wat se fine soe. Dit wie de keamer mei de bedsteden, dêr de trep nei boppen ta. Hjir hie hy ek west, altyd jûns let, as heit en mem al op bêd leinen. Hjir, ticht by de doar hienen se sitten. Hy hie har op 'e skurte lutsen, hie har oanhelle. At der dan ien oan kaam, koe er samar fuort. Heit en mem hienen him net lije mocht, mar dat hie har neat skille kinnen. Se wist wol hoe't se dat oanpakke soe.

Se kamen de keuken wer yn. ‘Wannear komt heit thús om te iten,’ frege se.

‘Dat duorret noch wol eefkes.’ Dat sei de jonge frou. Doe seach se dat it allegear frjemden wienen, heit kaam hjir fansels net om iten.

Doe't se weromrieden, frege se: ‘Wennet Bouke noch yn it arbeidershûs?’

‘No moatstris hearre,’ sei de frou, ‘dat wit se noch wol.’

‘Dat mem dat noch wit. Hy past noch altyd op himsels, krijt net iens iten fan tafeltje-dek-je.’ Yn 'e greide rûnen trije hynders. Dêr hie se altyd mar wat bang foar west. Hy net, der wie net ien dy't der sa goed mei omgean koe. Yn it leger hied er ek by de hynders wurke, dêr hie se sa'n bewûndering foar hân. It kaam har yn 't sin dat se in foto fan him yn syn unifoarm krigen hie. Wêr wie dy bedarre?

Se wist wol dat se no masines foar 't wurk hienen, hy soe no net mear oan 't wurk komme.

Har dream wie helder. Se koe de minksen goed útinoar hâlde. Heit en mem, har suster, in lyts famke. Se wienen yn in restaurant, in grutte seal mei in soad taffeltsjes; bern fleagen efterinoar oan; de obers rûnen mei grutte blêden om. Elkenien wie fleurich. Sy siet yn 't midden, mar de man neist har wie in frjemd. ‘Wat dochsto hjir,’ sei se tsjin him. ‘Mar ik bin dyn man,’ sei er. ‘Wy ha in famke tegearre.’

Doe't se wekker waard remme de auto krekt foar in stopljocht. Se besocht de bylden yn har ûnthâld op te nimmen, mar dat mislearre. Alles floeide fuort.

‘Hat it mem goed foldien,’ frege de frou doe't se wer yn it keammerke wienen. ‘Wat in lust net om te sjen hoe't it mei de bern giet.’ Sy ferstie har wol, mar begriep net wat se bedoelde. Waans bern wienen it no? Dochs fielde se har noch altyd fleurich, se woe net dat de frou fuortgie. ‘Kinne jo hjir net bliuwe,’ frege se.

‘Mem, dat kin ommers net, ik moat nei hûs. Jan komt fan syn wurk, dy moat syn iten ha.’

‘Kin ik dan net mei jo nei hûs. Ik fyn der hjir neat oan.’ Mar oan de frou har gesicht seach se wol dat it neat wurde soe. Lilk draaide se har om en seach stoef it rút út. Se fielde de triennen kommen. Doe't de frou fuort wie, rekke se rillegau yn 'e sliep.

De keamer wie op 'e earste ferdjipping en sy koe útsjen oer de greiden. Tichtoan it tehûs wie in sleat mei wat eintsjes. Soms fleach in brún fûgeltsje op it balkon en skarrele dêr dan wat om. It muoide har dat se gjin iten foar it bistje hie. Mar it wie in warber ding, de fearren glânzen, it soe

[p. 31]

wol gjin honger ha. Soms wie der ek in twadde fûgeltsje by en dat stie har dan tsjin. It wie krekt as wie it twadde fûgeltsje it oare de baas.

Dy deis wie it buiïch waar, donkere loften dreauwen foarby. De oare frou siet ek foar it rút en tegearre seagen se nei de driigjende wolken. Op in stuit like it wol as smiet ien stientsjes tsjin it glês. ‘Hagel,’ sei se lúd-op. ‘Nee, rein!’ sei de oare frou. En ynienen wist se it wer, de man yn 'e rolstoel hiet Reinder!

As wie it dêrboppe yn 'e holle wer hielendal yn oarder, wist se it allegear wer. Sy hie him foar it earst troffen doe 't sy yn 'e ûngetiid de manlju tee brocht. Reinder wie lang en meager, hie read hier en hy hie har mei grutte eagen oansjoen. Suver brutaal. Dat wie se net wend, sy wie ommers de dochter fan de boer. It hie har nijsgjirrich makke, de jûns al hie se him wer troffen, by de hage. Se hienen plakjes fûn dêr't net ien harren fine koe. Doe't de faam it oan mem fertelde, hie sy hoekhâlden. It hie har neat skele kind wat se der fan fûnen, sy mei in arbeidersjonge. Doe kaam de oarloch en moast er yn tsjinst. Yn syn unifoarm fûn se him noch kreazer. Nei de maaiedagen kaam er wer thús. Hy wurke allang net mear by har heit en sy moasten nei oare manieren sykje om inoar te treffen. Aldergelokst wenne syn broer Bouke tichtby de pleats. Reinder koe sa allinnich mar mear de sneintejûnen komme. Letter moast er ûnderdûke en doe krige se út en troch briefkes, mei in pear koarte rigels. Op 'e pleats wienen ek ûnderdûkers kommen, Joaden. It wie gefaarlik, mar oer net ien siet se sa yn as oer Reinder. Se wist dat er meidie oan yllegale aksjes en elk wist hoe nuodlik dat wie. Wat wist se dat allegear noch goed! Oare manlju krigen by har gjin kâns, se wachte op him. Mar doe't er werom kaam, wie er feroare. Hy hie rûch praat, Fryslân wie him te benypt wurden, hy woe nei Amearika. Hy frege net oft sy mei gie. Har heit syn hâlding wie ek feroare, hy hie respekt foar Reinder krigen, mar dat helle neat út. Earst gie er nei Ynje, letter hearde se fan Bouke dat er yn Austraalje telâne kommen wie. Hy wie har ûntkommen, hie har net iens mear skreaun. Doe moast se wol belies jaan, se wie mei in oaren troud.

No wie er werom kommen. Sy hie it fuortendaliks wol sjoen. Syn eagen, dy wienen net feroare. Fansels, hy wie âld en miskien wat staf, mar it miste har net. Hy wie der wer.

Fjouwer minsken sieten op in rigeltsje. Foar harren oer siet in jonge frommeske, dy't mei in bal goaide. Om bar moast ien fan de âldsjes de bal werom goaie. Elke keer mislearre dat. De bal rôle dan de gong yn of ûnder in tafel. It fanke bleau der sa rêstich as wat ûnder.

Sy hie oan dy babbelegûchjes nea meidwaan wollen. Nifelwurkjes, sjongen, se woe der net oan meidwaan. Sy siet stil oan in taffeltsje en seach nei de minsken.

‘Moai fuort west?’ frege in frou dy't mei in kofjekanne rûngie. Altyd mar wer kofje. It minske sette in kopke kofje foar har del.

‘Jawol,’ andere se. Se hienen it hjir altyd oer saken dy't sy net begriep, mar se woe nimmen ta lêst wêze. Se sei altyd wat werom.

[p. 32]

Doe seach se him sitten. Hy siet wer by it rút, mar hy seach nei har, dat fernaam se. Wied er der krekt ynkommen. Hie ien mei him te riden west? Wêrom koe er har no net, sa slim wie se dochs net feroare?

‘Kensto my net mear,’ rôp se. Syn útdrukking feroare net. Wêrom wist se syn namme no net mear. ‘Sjochst it net,’ raasde se, ‘ik bin it.’ It lêste kaam der machteleas efteroan. Elkenien seach nei har.

Doe't er him omdraaide, begûn se te gûlen. Twa froulju, elk mei in skelk foar, gienen by har sitten. ‘Minsken skrikke der fan at jo sa raze,’ sei de iene.

‘Dy man heart jo wier net,’ sei de oare, ‘dat witte jo no dochs wol.’

Har triennen streamden mar troch. De man seach ta it rút út.