Trotwaer. Jaargang 24

[p. 195]

Els Struiving
It meunster fan de Macaruco

Oer: Gudrun Pausewang: Pepe Amado en syn fulkaan
Ljouwert, AFUK 1992, oersetting Jan de Jong

Pepe Amado en syn fulkaar krige as ûndertitel mei ‘in ûnfoarstelber en utopysk ferhaal’. Dat referearret oan in mearke dus, mar dan wol in modern mearke. Haadpersoan yn it ferhaal is de domme swarte reus dy't nei in ûntdekking op reis giet en ta it ynsjoch komt dat de wrâld him bedragen hat en beslút om it heft yn eigen hannen te nimmen.

Pepe Amado is de namme fan de haadpersoan yn Gudrun Pausewang har roman oer in swarte arbeider yn in Súdamerikaanske havenstêd. Pepe is grut en sterk, mar fral ek geweldich nayf, om net te sizzen dom. Hy wurket al tolve jier foar deselde baas, in Grykse fruitkeapman, dy't him slacht en him wurkje lit foar in slavelean. Syn wrâld is beheind ta it binnenplein dêr't er kokosnuten midstroch hakt en kisten fol fruit sortearret, de kroech dêr't er alle jûnen syn board mei rys en fleis yt en de opslachromte dêr't syn bêd stiet. Pepe is finzen yn dy wrâld, mar berêst, nayf as er is, yn syn lot. Dat is alteast sa op it stuit dat de roman begjint. Want Pepe komt yn opstân. Syn rebelly hat neat te krijen mei it minder wurden fan syn sitewaasje of it ynienen opflikkerjend ynsjoch yn 'e ûnrjochtfeardigens dêrfan, mar wurdt ynjûn troch in faktor fan bûtenôf, in faktor dy't op himsels futyl is, mar dy't foar de haadpersoan grutte gefolgen hat.

De roman begjint mei de brân dy't de grutte feroaring yn Pepe syn libben ynliedt. As Pepe de jûns syn bêd yn it tsjustere opslachplak opsiket, falt him op dat it ljochter is as oars: it hûs dat altyd foar it rut stie en alle útsicht opkearde, is opbaarnd. Foar it earst yn syn libben sjocht Pepe de berch dy't by nacht in swak skynsel ferspriedt, de fulkaan Macaruco. As in man yn 'e kroech dêr't er alle jûnen yt, him wiismakket dat hy him de fulkaan kado docht, beslút Pepe op 'en paad te gean om de fulkaan yn 'e kunde komme te litten mei syn nije baas. Dy reis stiet symboal foar de ûntjouwing dy't Pepe trochmakket fan im-

[p. 196]

men dy't him troch elk koeienearje lit ta in minske dy't sels útmakket hoe't syn libben derút sjen sil. Hy hat sjoen dat de wrâld folle grutter is as er tocht en hy hat as baas fan de fulkaan ynienen autoriteit krigen, ek al bestiet dy allinnich yn syn eigen holle. Dat liedt derta dat er net langer ûnderhearrich wêze wol.

Pausewang beskriuwt dy opstân fan it yndividu mei in grutte distânsje. Troch it ûntbrekken fan elke monologue interieure krijt de lêzer gjin streekrjocht ynsjoch yn 'e tinzen en it fielen fan de haadpersoan, mar bliuwt taskôger fan in rige hannelingen dy't allegearre in eigen symboalysk karakter hawwe. Net Pepe syn karakter stiet op 'e foargrûn, mar wat oer him komt, syn lot. Hy stiet symboal foar tûzenen earmen dy't útrûpele wurde troch minsken dy't net better of tûker binne as harsels, mar dy't tafallich de macht hawwe. Dy belangstelling foar de minske as ûnderdiel fan 'e maatskiplike realiteit is karakteristyk foar it wurk fan Gudrun Pausewang. Hja ferklearre ris yn in fraachpetear dat hja nea belangstelling hân hie foar ‘private, individualpsychologische Themen als Romansujet.’ Yn har wurk stiet, sa't hja sels seit, ‘das Verhalten des Menschen als Repräsentant der Gesellschaft’ sintraal. (yn: Diskussion Deutsch, Heft 109, oktober 1989, side 484).

De distânsje dy't yn it begjin fan it boek al oerhearsket trochdat der allinnich oer de personaazjes skreaun wurdt en net út harren sels wei, wurdt geandewei noch opfierd. As Pepe yn it tredde part fan it boek syn eindoel, de fulkaan, lang om let berikt hat, wurdt der net mear direkt oer him praten, mar allinne fia oaren. De minsken hawwe it oer him as ‘it meunster fan de Macaruco’ dy't de fulkaan bewennet en him mei stellen en moardzjen yn libben hâldt. Dat leveret in tige oangripend byld op fan in lossleine reus, bedragen troch de hiele wrâld en feroardiele ta misdied, sjoen troch de eagen fan froede boargerlju. Mar it is ek in needsaaklik gefolch fan de troch de skriuwster folge strategy fan distânsje: yn 'e perioade dy't Pepe op 'e berch trochbringt, praat hy mei nimmen, syn kontakt mei de bûtenwrâld is minimaal. Der binne dus gjin dialogen dy't tsjinje kinne as middel om de hanneling en de yntinsjes fan Pepe te ferdúdlikjen.

Foar it hiele boek jildt dat, mei't de personaazjes en hannelingen op ôfstân beskreaun wurde, de maatskiplike struktueren om sa te sizzen sichtber makke wurde. Troch it ramtwurk fan it barren yn 'e roman skimeret de werklikheid en elk personaazje is in symboal foar in elemint út dy werklikheid. Wat dat oangiet is Pepe Amado besibbe oan mearkeferhalen. Yn mearkes

[p. 197]

is it tal personaazjes en hannelingen beheind en stiet elk personaazje symboal foar in beskate macht: de held foar it goede en de tsjoender en de boaze styfmem foar it kwea. It ferskil mei it klassike mearke skûlet yn it feit dat de hanneling him net yn in fier, fier mearkelân ôfspilet, mar yn in lân dat echt bestiet, befolke troch minsken fan fleis en bloed. Mar ek dat tige realistyske mearke is net alhiel frij fan moralisme en de beskriuwingen fan minsken fan fleis en bloed komme wolris gefaarlik ticht by it mearkeëftige klysjee te lizzen. Dat jildt foar in tal personaazjes, byglyks foar de fruitkeapman dy't troch ende troch ferkeard is, mar ek foar it tsien jier âlde skuonpoetserke dat Pepe op syn reis nei de Macaruco treft. Dy jonge, Pio hyt er, is de iennichste dy't lykas Pepe leaut dat in minske in fulkaan yn syn besit hawwe kin en him mei respekt behannelet. As Pepe nei syn ferbliuw op 'e fulkaan yn 'e bewenne wrâld weromkomt, siket hy him wer op. By it weromsjen docht bliken dat Pio neat mear fan Pepe witte wol. Hy flibet de man dy't er yn it ferline syn freon neamde, sels yn it gesicht. Hy hie it ferhaal fan Pepe oan syn kollega's ferteld en dy hawwe him pleage mei syn freon en dy syn ûnthjit dat Pio de berch erve soe. De moraal fan dy passaazje: de wrâld fan de folwoeksenen is fol ûnrjocht en ûnderlinge haat. It bern dat tagong krijt ta dy wrâld, rekket dêrmei syn oprjochtens en ûnbedoarnens kwyt en sil krekt sa wurde as de minsken om him hinne. Krekt yn dy passaazjes wol de skriuwster nei myn smaak wat al te dúdlik har boadskip útdrage.

Foar wa't him net steurt oan soksoarte passaazjes is Pepe Amado beslist in moai boek. It is benammen gaadlik foar de folwoeksen lêzer dy't it lêzen fan mearkes noch net ferleard hat.

Gudrun Pausewang groeide as jong fanke op mei fiif bruorren en susters yn in lyts hûs op 'e Rosinkawiese yn East-Bohemen. ‘Rezinengreide’ sa hiet in stik lân dat har âlden kocht hiene en dêr't de húshâlding yn folsleine ôfsûndering libbe fan de opbringsten fan it lân, yn folsleine harmony mei de natuer. Gudrun Pausewang hat in ambivalinte hâlding foar har jeugd oer. Oan 'e iene kant sjocht hja fol weemoed werom op in idyllyske bernetiid, mei it gefoel fan burgen wêzen, opgroeiend yn in paradyslik fermidden, oan 'e oare kant is der it pynlike tebektinken oan it gefoel fan isolearring. Heit Pausewang sneuvele yn 'e Twadde Wrâldoarloch oan it eastfront en nei 1945 flechten mem en bern nei West-Dútslân ta.

[p. 198]

Op har 27-ste gie Pausewang nei Súd-Amearika ta om der as learares Dútsk te wurkjen. Dy tiid levere har de stoffe foar in grut part fan har romans. Njonken Súd-Amearika spylje yn har romans de tema's miljeu, de bedriging fan it miljeu en oarlochsdriging in grutte rol. Ut al har boeken docht bliken dat hja ynteresearre is yn de maatskiplike ferhâldingen dêr't minsken yn libje moatte en yn de fraach yn hoefier't elk yndividu by steat is om syn eigen sitewaasje te feroarjen, eat fan maatskiplike feroaring op gong te bringen. Gudrun Pausewang is yn Nederlân benammen bekend wurden troch har berneboeken. Hja begûn yn 1959 mei it skriuwen foar folwoeksenen en skreau tsien jier letter op fersyk fan har útjouwer har earste berneboek, Hinterm Haus der Wassermann. Sûnt dy tiid ferskynden goed tweintich berneboeken fan har hân. De bekendsten dêrfan binne:

Die letzten Kinder von Schwewenborn út 1983, Die Wolke (oer de gefolgen fan in atoomoarloch) út 1987 en de trilogy Rosinkawiese, trije autobiografyske romans oer har bernetiid. Der binne meiinoar tolve romans foar folwoeksenen ferskynd en Pepe Amado (1986) is dêr ien fan.

Ut: Gabriele Runge (Hrsg.): Über Gudrun Pausewang. - Ravensburg 1991

‘Ein Vogel dem die Käfigtür geöffnet wird.’ Gudrun Pausewang beschreibt ihr Leben. (side 10)