Trotwaer. Jaargang 21

[p. 296]

Piter Boersma
Wurdearringswurd

Achte oanwêzigen, achte Wadman,

‘Janneke is nergens lid van, ik geloof alleen van de D'66 of de PSP (maar erg kritisch dan, dat wel) en niet eens van die Friese schrijversklub, waar ze van die opgeblazen weekenden houden met lezen-uit-eigen-werk, in een jeugdherberg met een jeneverkelder nota bene - en gewichtig babbelen over “de” literatuur, “de” literaire kritiek, “de” roman, “de” poëzie enzovoort, en waar volgens haar een stel leuke vrouwen en een groter stel malloten van mannen lid van zijn.’

Dat skriuwt Jip yn jo roman De frou yn 'e flesse oan syn mem. No wolle jo, sa't ik earne lêzen ha, net ferantwurdlik hâlden wurde foar wat personaazjes yn jo boeken sizze of beweare, mar dochs: Achte teannewâder, achte omskopper fan hillige húskes, achte hjitfolger fan benyptens, koartsichtichheid en bluisterich praat, treflik polemist en kritikus, en dêr't it hjoed om giet, achte romansier, dy't der wol wat fan kin.

It is fannemiddei myn taak om in wurdearjend wurd ta jo te rjochtsjen út namme fan 'e Ried fan de Fryske Beweging, de Fryske Kultuerried en de Fryske Akademy, organisaasjes dy't om bar in sprekker foar dit fêste ûnderdiel fan it seremonieel leverje. Dit jier wie de Akademy oan bar. Ik hearde fan myn baas dat de foarsitter fan 'e Ried fan de Fryske Beweging even kontakt mei him opnommen hie om te sizzen dat ik der fansels wol rekken mei hâlde moast dat ik ek út harren namme spruts. Miskien siet er der wat oer yn oft dat mei my wol goed komme soe, mar ik ha dêr fierder gjin neifraach nei dien en my mar domwei fêsthâlden oan 'e gedachte: as ik myn hert en myn ferstân sprekke lit, kin der neat mis gean.

Ik ha my wol even ôffrege wat de sin fan in wurdearringswurd út namme fan 'e neamde organisaasjes wêze koe. Miskien stiet earne beskreaun wêrom't dit ûnderdiel eartiids op it programma set is, mar ik ha der likemin wurk fan makke om dêr achter te kommen. Men kin wol wat betinke fansels: de priiswinner nei de eardere sprekkers mei

[p. 297]

in stikmannich swierwagende wurden noch in ekstra hert ûnder de rym stekke, dat er, as it ienris safier is, yn it Walhalla talitten wurde sil en him dêr deljaan nêst it pronkje fan it Fryske skriuwersdom, it Walhalla dêr't Tsjibbe Gearts van der Meulen ris fan dreamde. Dy woe graach de lege stoel nêst Eeltsje Halbertsma ynnimme, mar hy krige fan Braga, de man fan de poarte as beskie:

‘Eamelje der net om.... it baat dy gjin grevel, dou komst der net yn, dou biste fiersto folle wrâldboarger en to Hollânsk west. W. Dykstra sil 'k binnen litte as er op ierde syn nocht hat, mar foar dy komt de doar net iepen... Dou hast poehei genôch makke, mar de wiere weardije ontbriek.’
‘Divels’, sei 'k. ‘W Dykstra wol?’.
‘Ja’, sei er, ‘dat wie in man út ien stik, dy libbe nei de leare, in Fries wie 't fan holle ta teannen, hy hâlde it forstân by it geny, mar dou lietst dy weislepe troch in idé.’

Miskien ha jo ek wolris sa'n dream hân, mar neffens my hoege jo nearne oer yn te sitten: mei twa Gysbert-Japicxprizen ha jo ommers bêste papieren.

Mar ta de saak, ik moat wat oer jo wurk sizze, oer jo belletristysk wurk, oer jo as romanskriuwer.

Jo wolle betitele wurde as skriuwer, net as Frysk skriuwer en dat net omdat j o ek yn it Nederlânsk skriuwe, mar omdat jo fan betinken binne dat in skriuwer, wat foar taal as er ek brûkt, de taak hat om de literêre karre te lûken en net dy fan in ding as de Fryske saak.

Op 't stuit is dat gjin punt fan diskusje, mar yn 'e tiid dat jo jo as skriuwer in plakje beskrepten, wie dat in ûnderwerp dêr't klearrichheid oer komme moast, Pre-okkupaasje of frije kreativiteit?, om 'e titel fan Ype Poortinga syn brosjuere oan te heljen, dat wie de fraach en yn 'e diskusje datoangeande ha jo jo net op 'e achtergrûn hâlden.

Ik tink dat yn alle gefallen trije saken as redenen foar jo meidwaan oan de diskusje oanwiisd wurde kinne: foarst it achterôfhoeke-, yn himsels besletten en troch Frysksinnigens en Folksk driuwen yn 'e tange hâlden gebiet dat de Fryske literatuer doe oer it generaal sjoen wie; dêrnêst it feit dat jo yn jo jonge jierren lid wiene fan it Boun fan Frysk-Nasjonale Jongerein, dat jo om sa te sizzen yn sekere sin in leat wiene fan it Fryske Bewegingsfermidden, fan it frysksinnich stribjen en dêr't jo as skriuwer jo posysje tsjinoer bepale moasten; en as tredde it gegeven dat de geastlike habitus fan in literêr skriuwer in oarenien is as dy

[p. 298]

fan in Beweger. Dêr't de Beweger, cru sein, ien kant útsjocht, oan ien wierheid fêsthâldt, net twivelet en relativearret is de literêre skriuwer immen dy't de minsklike saken, it minsklik bedriuw as relatyf, dûbelsinnich en twivelachtich beskôget.

Men kin sizze dat jo mei jo stellingnimmen en mei jo romans in wichtich paadsljochter west ha foar in Fryske literatuer dy't sa'n bytsje oansluting fûn hat by wat der wat technyske oanpak, styl, tematyk, ûnderwerp, ensfh, yn it ryk fan 'e echte literatuer allegear te keap is. No keart elk stribjen him tsjin himsels as it gjin nivo hat en dus stelden jo en jo maten yn it literêre dat tawurke wurde moast nei in heger literêr nivo, te witten in Europeesk nivo. Jo ha in setsje lyn yn in fraachpetear fêststeld dat dat nivo no noch net berikt is. Mar wat wol sein wurde kin is dat jo romans yn alle gefallen in bêste opstap binne dêrhinne.

De Tsjechyske skriuwer Milan Kundera sjocht de wiere romansier as in ûntdekkingsreiziger yn it bestean. Yn syn definysje is de roman de grutte proazafoarm wêryn't de auteur troch de wei fan eksperimintele ego's (personaazjes) inkele grutte eksistinsjetema's oant op 'e boaiem ûndersiket en hy seit dat de geast fan 'e roman de geast is fan 'e kompleksiteit: elke roman seit tsjin syn lêzer: de saken lizze yngewikkelder as datst tinkst. It is jo fertsjinste dat jo dêr yn jo romans it nedige fan wiermakke ha.

It mei dan wêze dat jo foar it moaie wat tefolle woartele binne yn 'e psychologysk-realistyske tradysje en jo miskien net genôch losmakke ha fan in manier fan skriuwen, in útwurkjen, in staljaan fan jo tema dy't bepaald wurdt troch in nochal, soms sels slim ferstanlike ynslach. Men mei jo faaks oanwriuwe dat jo by it omdollen yn it boargerlik miljeu wolris mear kronikeur as romansier binne, ensfh., ensfh.

Lit dat allegear sa wêze, mar dêr't it by einsluten om giet is dat dêr't in skriuwer yn útblinkt, dat wat de kracht fan syn boeken, syn oeuvre útmakket.

Jo binne ynvintyf op it mêd fan 'e yntrige en de foarm, kundich yn it oproppen en fêsthâlden fan 'e spanning, in sterke kant fan jo skriuwerskip is jo styl, dy't moai pittich en iroanysk is.

Jo binne ôfdaald yn it bestean fan 'e labbekak, fan 'e yntellektueel mei in minderweardichheidsgefoel, fan 'e skuldige minske, jo ha de boereroman parodiearre, jo ha jo mei jo ûntleedmes bûgd oer it boargerlik bestean en dat bestean mei in kritysk each hifke. Jo ha foar de

[p. 299]

Fryske literatuer in tal nije tema's oandroegen. Jo ha de grinzen fan de Fryske literatuer útlein. Jo ha in grutte rige romans skreaun, dy't stik foar stik de lêzer wat te sizzen ha, om't er yn dy boeken mei himsels konfrontearre wurdt. Jo ha fan josels ris sein dat jo mar in lyts baaske binne. Ik soe it hjoed sa meitsje wolle, Achte Wadman, jo binne in kolos, jo binne in reus.