Trotwaer. Jaargang 21

[p. 237]

Jetske Bilker
‘Wat nea sein waard dochs te sizzen’

Oer: Baukje Wytsma, By ljochtskyndei,
Friese Pers Boekerij b.v., Drachten/Ljouwert 1989.

As jo as dichter kieze foar it beskriuwen fan sfear en de gedachten dy't dêr by hearre, dan hat dat konsekwinsjes foar jo fersen. De fjirde bondel fan Baukje Wytsma By ljochtskyndei, is in bondel fol fan sfearen en sfearbeskriuwingen. Fral de lêste binne aardich tagonklik. Dat, de lêzer hoecht Wytsma har poëzij net fjouwer kear te lêzen om út te finen wat der no einliks achter skûlet, mar kin mei in goed ynlibbingsfermogen de gedichten oanfiele. Ynhâldlik sille de gedichten - gauris oer seizoenof natuerferoaring en oer oantinkens oan âlden en oare minsken - wat werkenberens oangiet net de measte swierrichheden jaan. En as der wol wat is dêr't net elkenien yn meifiele kin - bygelyks it langstme nei de leafste dy't der net altyd is - jout se hiel dúdlik oan wêr't se op ta wol. Bygelyks yn ‘Wat is in minske allinnich’ (s. 53):

Safolle stappen foar my út, tichterby him,
in frou. Syn frou. By 't wekker wurden en
yn hânberik heint sy syn lûd
en wit syn waarmte.
Set ik it mes net djip genôch yn d' eigen siel?

Nachts foar it sliepen:
sy njonken him yn hânberik. En ik?

It liket my ta, dat der yn poëzij noch wat te sykjen, te wrakseljen wêze moat mei wurden en taal, en dat der achter de hast letterlike betsjutting in noch djipper geande en mear universele betsjutting tahâldt. De wurden by Wytsma hawwe faak mar ien betsjutting en dy is dan fuortendaliks dy't der ek stiet.

No is it net sa dat hoe mear betsjuttingslagen hoe better de fersen wurde, mar ik fyn gedichten moaier as ik sels stappen fersette moat

[p. 238]

om fan 'e iene rigel nei de oare te kommen, om sels de betsjutting te sykjen tusken twa - wat ynhâld oanbelanget - net logysk op inoar folgjende rigels. By Wytsma hoecht dat komselden, de rigels folgje inoar op en it is allegear wol nei te kommen. Yn mar in pear gedichten fyn ik dy saneamde ‘lege plakken’ dy't ik sels ynfolje moat, lykas yn ‘In wynderjen’ (s. 19):

In wynderjen en wurden driuwe oan
yn tinne taal. 'k Lis mei de holle
op in waarme stien, it blau wurdt grien.

Wêr foel ik troch de mesken fan de tiid?

'k Bin as in krytstreek op in bernetekening,
trefseker delset mei sabeare willekeur.

In wynderjen. 'k Waai út myn eigen hân
yn wetterkleur.

De foarm fan 'e gedichten is oer 't ginneraal regelmjittich. De rigels binne faak like lang, wat in rêstich byld jout, mar wat wol ris in frjemd enzjambemint opleveret lykas yn ‘It reint mei sachte triennen oer de finsters’ yn ‘Werom en net’. De lingte fan 'e strofen fariearret. As der in nij tema oansnijd wurdt of in feroaring yn gefoel en sfear pleatsfynt, is der faak in wytrigel, lykas by de rigel ‘Wêr foel ik troch de mesken fan de tiid?’ yn it boppesteande gedicht. No is it de lêste tiden mear útsûndering as gewoante om yn regelmjittige strofen te skriuwen. Hie Wytsma yn har bondel Heech gers (1987) noch sonnetten opnommen, no komme dy der net mear yn foar.

De bondel is net yndield yn parten, de measte fersen steane ‘los’ yn 'e ynhâld achteryn. Dy fersen beskriuwe faak mominten en oantinkens dy't oproppen wurde troch in natuersfear en dêr't in stribjen om grip te krijen op de tiid en de wurklikheid yn toand wurdt. Ut dy fersen komt in mankelyk lûd nei foaren. As ik de bondel mei Heech gers ferlykje is it lûd dêr optimistysker, fleuriger, moediger. It is as leit de dichteres har no mear by de rin fan 'e saken del. Opfallend fyn ik ek dat de wurden dy't Wytsma yn Heech gers brûkt in wider wrâldbarren toane. ‘Apollo! Feestlike minner, flinter fan de siel’ kom ik dêr tsjin (s. 42) en ‘Fertel my, wiesto ek in Yndiaan?’ (s. 33). Sokke wurden komme yn By ljochtskyndei net mear foar of it moat yn 'e syklus ‘Fjouwer fersen

[p. 239]

foar mem’ wêze, dy't flarden fan oantinken befetsje. Is Baukje Wytsma ynbanniger wurden mei wurdkar en poëtysk fielen? Wurdt har wrâld wier lytser lykas se skriuwt yn ‘Ofskied’ (s. 18):

Ik tear de dagen ticht, wurd lytseroan,
it ljocht, wêr is it ljocht?
'k Begraaf my yn it hûs
[...]
Hoe kin ik my noch lytser meitsje, sa lyts
dat neat en nimmen my noch reitsje kin?

It liket my ta dat Wytsma hieltyd minder ferskillende wurden brûkt om itselde te sizzen, mei dichtrigels dy't dochs it klisjee it neist binne, lykas: ‘fier foar ús út wankt oan 'e kimen’ of ‘ik fyn dy net, ik fiel dy net’. As dat sa is, fyn ik dat in achterútgong fan 'e poëzij fan ien fan ús meast populêre dichteressen. Ek Wytsma har leafdesgedichten fyn ik net orizjineel. It komt op my oer as binne de wurden yn ‘Wat is in minske allinnich’ en ‘Dit is genôch’ earder sein. Wytsma dichtet sels ek oer it bringen fan wat nijs, bygelyks yn ‘Taal’ (s. 48):

O, wat nea tocht waard
ris te tinken
en wat nea sein waard
dochs te sizzen.

Dat wrakseljen mei taal is fan libbensbelang foar in dichter en as dy striid yn 'e fersen te fielen is, sil dizze poëzij miskien oan tagonklikens ferlieze, mar oan kracht winne.