Trotwaer. Jaargang 21

[p. 213]

Geart fan der Mear
Oer Steven de Jong Salto Mortale
Koperative Utjowerij, Boalsert 1988

Salto Mortale is in bondel fersen fan 40 siden, troch de Koperative Utjowerij útjûn op de wenstige manier, dat is te sizzen: wat primityf, net botte keapsjoch, sûnder rook noch smaak - de tsjintwurdige skoalskriften sjogge der noch hiel wat oannimliker út. Mar goed, men kin úthâlde, it giet om 'e ynhâld en net yn it foarste plak om 'e bûtenkant. Lit ús dan ris besjen oft de ynhâld ús wat mear wille jout.

It bondeltsje is opdield yn trije skiften: ‘Salto mortale’ (wat dus ek al de titel fan de bondel sels wie), ‘Adam de túnman’ en ‘Nei safolle jier’. Salto mortale betsjut, sa't bekend is, letterlik ‘deadlike sprong’ en wurdt brûkt om te ferwizen nei tige nuodlike ûndernimmens. Ien fan dy nuodlike ûndernimmens is it libben op ierde, sa't yn it begjinfers ‘paradise lost’ nei foaren komt. Oars net ien fan de meast oertsjûgjende gedichten, om't eins net rjocht dûdlik wurdt watfoar paradys it hjir no om giet. Itselde jildt foar my eins ek foar it folgjende net betitele fers op s. 8, mei de begjinrigel ‘in net te kearen trein’. Dy trein davert oer alles hinne, oer kninen en bargen en sels oer dichters. Mar wêr stiet dy trein no foar? Faaks foar de ûnberoaide ûntjouwing fan ús beskaving, mar echt konkreet wurdt de boel ek hjir net.

Net ûnaardich is it fers mei de begjinrigel ‘heart er it liet mystearje’ (s. 10):

en minder as in mich
is
in fers

oer dy [flean] basis raast it
om de mich
te sjitten

It riskante en wjerstribbige fan it bestean, foaral dat fan it dichtersbestean, komt noch oan 'e oarder yn inkelde oare fersen yn dit skift. Mar tagelyk is op in tsjinstridige manier it fers, sa neaken at it dan ek mar wêze kin, de iennige beskerming (side 12):

[p. 214]

 

[de man] krûpt djip ûnder

 

de tekkens

 

fan it bleate

 

fers

De lêste twa fersen fan it earste skift kin ik eins net safolle mei. Dat sil him dan wol oan my lizze, mar it is wol sa dat ik net sa goed sjoch hoe't dy fersen de ienheid fan diel I fersterkje. De yndruk oant no ta is dy fan in bondel mei fersen sûnder in dúdlik motivearre foarm - de rigels binne smel en wat himerich útfallen - en mei in net al te sterke opbou. De gedichten binne oant no ta wat élan-loas, der sit net rjocht fjoer yn.

It twadde diel, ‘Adam de túnman’, giet oer it behear fan it paradys, nettsjinsteande it iepeningsfers (‘paradise lost’) fan de bondel as gehiel. Hoe sjocht it paradys der út, wat docht de túnman, wêr is Eva? Adam kin op side 17 Eva noch net foar him krije fia it fers. Side 18 beskriuwt de ferealens fan Adam, dy't fereale is op Eva har geast:

mar astû nei him lakest
wurdt sels de tún poëzij

Dat is sa'n klisjee, dat je suver wol tinke moatte dat hjir sprake is fan in opsetlik iroanysk klisjee. Hoewol... dat klisjeemjittige komt in pear siden fierder wer werom yn de fersuchting, wêrom't Adam en Eva net binne

... as de fûgels
de krobben de wjirmkes
sûnder ferstân foar mekoar
ûnbewust
as it gers

Mar der binne ek oare aspekten oan it paradys, want nuver genôch foar in paradys kin it bestean dêr ‘oerkomme’ (sjoch s. 20), in wurd dat ik noch net koe, mar dat safolle as Ned. ‘overwoekeren’ betsjut. En nochris, nuver genôch, der is fergonklikheid: lykas de blêden oan 'e beammen fergielet it bestean fan it paradyslik pear, en se falle ‘yn 'e modder’ (s. 23). Wat fallen is, feroaret letter lykwols yn ‘fruchtbere túnierde’ (s. 24). Der komt ek wat oars, de beam fan it libben lit it pear flechtsje ‘yn it blêdeguod’ (s. 26). Se binne (s. 27):

[p. 215]

 

ien masker

 

ien

 

strûk

 

mei alle tûkjes

 

foar de eagen

Adam wie (sjoch s. 28) eins wat in túnman fan de kâlde grûn, mar Eva hood it dochs mei him en naaide mei him út,en dêr kaam in ferhaal fan...:

en no

soms fluitet in fûgel
yn in hoekje fan jo boekekast
in bondeltsje poëzij

Sjoch, dat is no ien fan dy net ûnaardige stikjes yn dit bondeltsje, mar it probleem is wol, dat ik dat fluitsjen sels (want dat lêste skaat wie in opmerking oer dat fluitsjen) eins noch net echt heard haw.

Lit ús dan no oergean ta it tredde skift mei de namme ‘nei safolle jier’. Dit skift fait op troch de follere, regelmjittiger foarm. Der sitte sels twa sonnetten by. Wat my oanbelanget, is hjir ek it measte te genietsjen, al hat de dichter - sa't faaks te ferwachtsjen wie yn in ûnderwerp mei sa'n namme - wolris op it rântsje balansearre fan it te-swiete en te-moaie yn de beskriuwing fan de relaasje tusken ‘ik’ en ‘dû’. Wy kinne ús yn ‘missing link’ (s. 35) (fansels!) ôffreegje fan ‘wêrom wêrta?’ Dy slimme fraach, dat docht gjin nij, is net te beäntwurdzjen:

wêr gietstû [sic] hinne? sil ik skruten freegje
der falt in stilte foar it lêste... wurd

It doelleas-twingende fan soksoarte fragen is net rjocht fer‘bylde’ yn dit sonnet, nei myn idee. Dat jildt foar suver alle fersen yn dit lêste skift, nettsjinsteande de hegere kwaliteit ferlike oer de hiele bondel. Eins haw ik noch it measte op mei it slotfers ‘de rein’, dat yn wierheid earder oer it libben yn it algemien giet as oer dat fan twa leavjenden. Yn dit fers keart de fraach nei de sin fan ensfh. werom ta de freger; de fraach en it antwurd binne suver ien (tredde strofe, s. 39):

ús libben is as 't rûzjen fan 'e beammen
wy hearre ússels yn 't rûzjen fan 'e rein
wa bin ik? 't antwurd rûzet troch de beammen
en alles watstû wolst, ferrûzet yn 'e rein

[p. 216]

Gjin echt grutte poëzij ditte, want dêrfoar binne my de ideeën en bylden yn dit fers net ferrassend genôch, mar wol poëzij om even fan te genietsjen, lykas fan dat fûgeltsje dat efkes fluitet yn in hoekje fan jo boekekast. Salto mortale is net in bondel dêr't ik faak nei werom gripe sil om it nochris te lêzen. Om earlik te wêzen, der sit net genôch opfallends yn om dat bewurkmasterje te kinnen by my. It is beslist net ûnsympatyk, it is, sa't wy dat op syn Frysk sa graach neame meie. ‘net ûnaardich’. Mar ik hie fan Steven de Jong wol wat mear ferwachte, it liket allegearre wat mêd. Wy sille dochs net hoopje dat wier is wat ‘dû’ him talústert op s. 36; ‘dichterke wat wurdstû âld’.