| |
| |
| |
Johano Strasser
It lûd fan de fanfare, part I, haadstik 3
De provinsje dêr't ik weikom, hinget gear fan ferhalen, dat fan Swarte Willem bygelyks, de skjirresliper, en wat der barde, doe't dy foar 't earst in auto seach. Of dat fan Slanke Pyt, dy't op in dei in âld tou fûn mei in slachtryp keal deroan, en doe't de plysje kaam joech er dy it tou, mar wêr't it keal bleaun wie, dat soe er echt net mear witte. It is ûnmooglik om de ferhalen te ûntrinnen, se plantsje har fuort, wurde fierder útwurke, nimme dreamers en doarmers yn 'e ban. Om har eigen as draaiende ferhalen. Yn beweging sûnder fierder te kommen.
Anne Aken ken se allegear. As hongen se yn 'e lucht om him hinne, út en troch bliuwt er efkes stean, docht de eagen ticht, sykhellet stadich troch de noas. Nimmen beweecht him, elk hâldt him stil, harket nei de stim yn it eigen inerlik, ferkeart yn gedachten op it plak, dêr't de ferhalen weikomme. As er fierder giet mei fertellen, is it, as hie de tiid in pear tellen stilstien en rûn er no wer yn syn eigen rûntsje sûnder begjin en sûnder ein.
Karel sit op 'e stove foar de kachel. Troch it kierke by it kachelsdoarke kin er de gloede sjen. De grutte minsken sitte by de tafel: Wilhelmina mei har breidzjen, Jan Markus dy't achteroer hinget, de sigaar yn 'e mûle, Markus, de holle yn beide hannen. Anne Aken fertelt.
‘Swarte Willem hie in bakkersfyts, dêr hie er syn slypstientsje op monteard. As er om klanten út wie, ried er swaaiend mei in belle troch de stêd. Op in kear rydt er de Foarstreek del, as him oan 'e oare kant fan 'e grêft in auto yn 'e mjitte komt. Ratteljend en rikjend rydt er foarby, en Willem draait him mei wiidiepen mûle en eagen om op it sadel, stoarret de auto achternei, fytst troch en bellet wakker en: plûmp!, dêr leit er yn 'e grêft mei fyts en slypstien en belle en al.’
Ja, Swarte Willem... Ja, Slanke Pyt...
Karel folget Anne syn eagen, dy't it plafond opsykje, dêr't, ferburgen yn 'e reek fan heite sigaar, al dy fertroude figueren omskaaie: Swarte Wil- | |
| |
lem, Slanke Pyt en blauwe Sjoerd, Ruud Visser út Drachten, Fenno Weidema. En Romke. Ja, Romke heart der ek by, al moat dy syn ferhaal noch ferteld wurde, dat fan him en dat fan Iebeltsje, syn frou.
‘Doe't se him op 't lêst út 'e grêft helle hienen en ek de fyts mei de slypstien wer boppe wetter wie,’ seit Anne Aken, as er de azem lang genôch troch de noas ynsûge hat, ‘doe soe Swarte Willem noch hast wer yn 't wetter sprongen wêze, sa ûngelokkich fielde er him, dat syn koperen belle dêr ûnder yn 'e stjonkende grêft lizzen bleaun wie. Dat, der waard in kollekte hâlden: in koperen belle foar Swarte Willem! Elk, dy't it barre mocht, joech in pear sinten, en Bokma, de izerkeapman, die it foar in skaplik pryske. Hy sil der noch wol oan fertsjinne ha, dy krintekakker! Mar Swarte Willem wie sa gelokkich as wat.’
It wie yn 'e winter fan trijeëntweintich / fjouwerentweintich, dat it ferhaal fan Romke, Karel syn peetomke, him ôfspile. Juffer Puntjes, Karel syn skoaljuffer, wit it noch: nettsjinsteande inkelde beswieren - dokter Van Damme hie oanret om leaver noch in jier te wachtsjen - wie Karel dat jiers op skoalle kommen. In gefoelich jonkje, dat hie se fuort wol sjoen. Soms siet er te dreamen, in oare kear wie er klearwekker mei reade wangen fan opwining. Gau yn fjoer en flam en gau kniesd.
‘Soa Karel, sitst wer te dreamen?’ Soms, as alle oare bern al op it skoalplein wienen, siet Karel noch yn 'e bank, hie er de belle net heard, hie der neat fan fernommen, dat se allegear by him lâns brûsd wienen nei de doar ta. Dan moast juffer Puntjes him by 't ear krije en der foarsichtich oan lûke, om him út syn deidream wekker te meitsjen. Wa wit, hoe lang at er dêr oars noch sitten bleaun wie, sûnder te fernimmen, wat der om him hinne barde. Mar as Anne Aken by har kaam en oan 't fertellen rekke, dan ûntkaam der Karel neat, gjin wurd.
Swarte Willem, Slanke Pyt of Hanke, de fretsek. ‘Dy’, sei Anne Aken, ‘neamden se sa, om't er trije kear safolle iet as alle oaren yn 'e stêd. Hy wenne yn 'e Baginestrjitte, hiet eins fan Johan de Vries en wie ferversbaas. Op in middei stjoerde er syn jonge nei fiskkeapman Jellema yn 'e St. Jakobsstrjitte, dêr't no Holm syn fiskwinkel hat, om griene hjerrings te heljen. As de knaap in healoere letter weromkomt, rûkt Hanke troch it krantepapier hinne al, dat de hjerrings net farsk binne. Jellema, do grutte smycht! De mage rattelt Hanke. Hy snapt it pakje fisk en stapt rjochtstreeks werom nei Jellema syn winkel. Mar dêr is ûnderwilens it
| |
| |
traaljehek dellitten, de doar sit op 't slot. Hy kloppet, hy ropt. Alles bliuwt stil. Wat docht Hanke, de fretsek? Ien foar ien kriget er de hjerrings út 'e krante en mikt se troch de brievebus en derachteroan in briefke: Yt lekker! Ja, dat wie Hanke, in freedsum man, mar as it om iten gyng, dan koe er poer wurde.’
De ferhalen binne der al, noch foar't se ferteld wurde. It binne wurkstikken, dy't elkenien, dy't der wat doel oer hat, noch wat befylje kin. Bedachtsum, yn alle rêst, noait mear as ien tagelyk.
‘Dat wie op in waarme dei yn juny. Jellema en de frou wienen in sneinoer nei har soan riden, dy't by Reduzum op in hierpleats buorke. Doe't se de sneintejûns thúskamen, stonk it oeral nei ferrotte fisk, en frou Jellema sette it hiele hûs op 'e kop, oant se einlings yn 'e brievebus de hjerrings ûntdiek en it briefke mei dêrop “Yt lekker!”’
Dy winters, seit juffer Puntjes, wie de winter earder ynfallen as oars. Efkes nei sinteklaas hie it iis yn 'e fearten en marren al goed tweintich sintimeter dik west. Sels yn it nije kanaal, dat sûnt in jier as wat Ljouwert mei Grins en Harns ferbûn, wie de skipfeart stil kommen te lizzen. Begjin desimber!
Oan de Willems- en oan de Emmakade lizze yn lange rigen skûtsjes mei har brede rompen, de brune seilen reefd, opburgen ûnder it dek, de swurden heech oplutsen. Fryslân yn ôfwachting fan in lange winter. Dan is der yn 'e haven neat te dwaan fansels, en ek oars is der dy winters suver gjin wurk. Anne Aken hat dus alle tiid, dûkt oerai op, dêr't wat nijs te hearren is. Wêrom soe er ek thús sitten bliuwe sûnder frou, sûnder bern?
As er jûns om in slokje by Moises-en-dy oanrint, hat er alles sjoen en heard, ek it lêste nijs oer Romke, dy't it him yn 'e holle set hat om diskear de Alvestêdetocht te winnen, dat ein hurdriden om dea, oer fearten en marren by de alve Fryske stêden lâns.
Romke yn it stimpellokaal, yn in wite trui mei rolkraach, in wite wollen mûtse op 'e holle, de redens oer it rjochter skouder.
‘Romke, kom mar nei foaren!’
‘Is der noch nijs, Romke?’
‘Wy sille oan dy tinke. Wy hoopje datst it rêdst, datst se der allegear ôfjagest, dy eigenwize kearels út 'e hegerein, dy trochfuorre boerejonges.’
Romke, Romke, Romke. Romke - fjouwer rappe streken en dêr stoot er
| |
| |
hinne, mei lange sweevjende halen, it boppelichem in ein foaroer bûgd, de hannen op 'e rech, oer it iis, stapt links oer de foet, stapt rjochts oer de foet, ferdwynt, folget de rin fan 'e stedsgrêft, achter de wytberime boskjes. Romke Tiemersma, de hurdrider. Al in pear wike hat er alle dagen in pear oeren it iis op west. Laitsjend betanket er foar de jenever, dy't Jan Markus him oanbiedt. ‘As ik wûn ha, drinke wy elk in flesfol.’
Ienkear wie er tredde. Dat is fyftjin jier lyn. Hie er doe traind lykas no, dan wie er grif earste wurden. Sûnt septimber, sûnt er wurkleas is, is Romke alle dagen op 'e fyts hinne en werom nei 't Hearrenfean riden, waar of gjin waar. Moarns en jûns gymnastyk en no al wiken alle dagen it iis op. Alle lju yn Ljouwert binne der wis fan, dat Romke Tiemersma de Alvestêdetocht winne sil.
Soms, as er fan hûs is, komt ien fan de buorfroulju efkes by frou Tiemersma yn 'e keuken of se stjoere de bern mei in stik tsiis of spek. Foar Romke. Dy mei dêr neat fan witte, hy soe't grif net oannimme. Mar as er fan it stimpellokaal fuortdaliks it iis op giet, hat er yn 'e iene broeksbûse altyd in brogge en yn 'e oare in stik spek en dan freget er net hoe en wat, en wêr't syn frou dat weihellet. Fan 'e stedsgrêft rydt er dan de Dokkumer Ie op, almar it noardeasten yn oant fier achter Burdaard, dan in eintsje oer ûndjippe sleatten mei min iis it suden yn, de Burdaarder kant op, dêrwei yn 'e wyn op werom nei Ljouwert. Achter Rinsumageast, ear't er mei de drege twadde helte fan 'e tocht begjint, rêst er by in âld wylgebeam efkes út, behimmelt syn brea mei spek, drinkt lije tee út 'e pûle, dy't er oan 'e riem hingjen hat.
Romke, Romke, Romke, Romke - dêr waait er hinne ûnder de blauwe sneinsloft en achter him oan in kloft jonges en famkes, dy't besykje him in eintsje by te hâlden. Oer in oere of trije, fjouwer sil er de oare kant út wei, by de bocht om de Noarderplantaazje wer opdûke, sil er mei lange streken tusken de bern dy't, sagau't de earsten him seagen en syn namme rôpen, har earbiedich yn twa rigen opsteld ha, troch ride, sil er him mei in heale sirkel nei de oanlissteiger gliidzje litte en dêr, mei de skare lytse bewûnderers om him hinne, de redens ôfbine.
‘Romke, hoe hurd ha jo riden?’
‘Sille jo it winne, Romke?’
‘Romke, mei ik jo redens efkes beethâlde?’
Romke sil him laitsjend it swit ôffeie, ien dy't mar net ophâldt fan freegjen, de pet oer de eagen lûke, ynienen oereinspringe, him in pear kear troch de knibbels sakje litte en fuort wêze, as hie er der noait west, as hie
| |
| |
er troch in nuveraardige betovering mar ien inkel koart en foargoed foarby momint te sjen en te hearren en oan te reitsjen west.
Romke, Romke, Romke, Romke! In kloft jonkjes op klompen, dêr't mei krammen in ein tried ûnder fêstmakke is, stoot lûd roppend en razend it iis oer nei in sabeare einstreek: earste! twadde! tredde! Heal Ljouwert stiet dy prachtige winterdeis op 'e redens tusken Prinsetún en Noarderplantaazje. Karel kin 't net langer úthâlde, hy moat nei 't iis ta: Romke, de Alvestêdetocht, Anne Aken mei syn ferhalen. Mar hy moat earst leare om de nije redens, dy't er op sinteklaas krigen hat, al hie in goede winterjas faaks better west, mei riemen - net te stiif! net te los! - ûnder de skuon te binen. Dan set er de earste ûnwisse streekjes, gliidt út, stroffelt, falt, klaut wer oerein, falt wer, beseart syn earmtakke, moat troch heit en mem treaste wurde.
Heit en mem sizze, wat heiten en memmen altyd sizze, as der treaste en oanmoedige wurde moat: alle begjin is swier. It wie har yndertiid neat oars fergien. Hy moat mar goed sjen, hoe't heit en mem it dogge.
Mar dy lykje wol te sweevjen. Suver fansels glide se oer de glinsterjende flakte, mem yn 'e mantel dy't har oan 'e ankels ta komt, mei bontmûtse en mof, rjochtop mei koarte skommeljende streken, heit yn pofbroek en heallange jekker, de iismûtse djip yn 'e eagen, mei wiid útheljende halen. En Markus en Nora, dy't it wykein oer út Grins kommen is, sweevje as in pearke tige iens derhinne, as hienen se alle ierdsk gewicht fan har ôfsmiten.
Karel besiket syn gewicht ek kwyt te wurden, hy rekt him út, stekt de earms út, ferset justjes de iene, dan de oare foet. Nee, it wol net. Hoe giet it? Heit komt deroan, docht it him foar. Ja, hy moat himsels licht meitsje. Sweevje, presys, as dat slagget, docht it echt oan as sweevjen. Mar fan noch mear belang is it om it ritme te finen, om dat oan te fielen. Ien en twa en ien en twa en links en rjochts. It is Karel net oan 't ferstân te bringen. Ek as mem him by de hân kriget, it him stadich, mei oerdreaune maneuvels foardocht, slagget it him net om it har nei te dwaan. Hy stroffelt, falt, slacht mei de achterholle op it iis, bliuwt efkes heal yn 'e sûs lizzen.
‘O God, Karel!’ Wilhelmina leit der op 'e knibbels by, Karel syn holle yn har skurte. Boppe har stiet Markus, it gesicht bryk fan 't laitsjen. Haat yn 'e eagen. ‘Hy stelt him mar wat oan, dat memmejonkje!’ En dan is
| |
| |
Nora der ek, triuwt Markus oan 'e kant, helpt Karel oerein en trunet him oan om it nochris te besykjen. Hja, de oankommende sportlearares, hja wit hoe't se hjir mei oan moat. Wat troch de knibbels sakje litte, it gat nei achteren, it boppelichem mear nei foaren en dan links en rjochts en links en rjochts. Hja bliuwt achter him, hâldt syn skouders beet, besiket him te stjoeren. En links en rjochts, troch de knibbels, de skonken net sa stiif, it gat achterút!
It hat gjin sin. Karel leit op it iis, byt op 'e lippen fan pine. Syn fuotten binne it probleem net. Dat is syn holle. Hy snapt net, hoe't er him op it iis bewege moat, en salang't er dat net trochhat, binne syn skonkjes sa stiif as in peal. Dat it út noch yn net om in soarte fan sweevjen te rêden is, dat er earder syn hiele gewicht, noris mei de linker, dan wer mei de rjochter foet, op it iis rêste litte moat, om dy fearjende lichtens te fielen, dêr't de oaren har byinoar oanpaste baantsjes ride - dat hienen se him fertelle moatten.
Karel bynt de redens ûnderwei. Hy giet op 'e steiger sitten, lit de fuotten der by del bingelje, sjocht nei de reedriders. Nei de spoaren, dy't al dy izers yn it iis krast ha. Op it earste gesicht foarmje se in ûnoplosber gegrimel. Mar as er goed sjocht, de streken ien foar ien folget, dan ûntdekt er wat hiel bekends: in I, in U, in H, in A, in steande, in lizzende acht, in ien, dy't benei de hiele iisflakte oer rint. En no sjocht er de oare tekens ek, dy't yn syn skoalboeken te finen binne. Eigenaardige, kronkelige figueren, dy't ynienen yn de tizeboel fan streken opfalle, dan wer fuort binne, net earder wer sichtber wurde, as wannear't er lang, noris it iene, dan wer it oare each tichtknipend, de iisflakte ôftaast hat.
Guon fan dy frjemde tekens komme op ferskate plakken fan de iisflakte werom, ferbine har mei de I's, de U's, de H's en de A's, mei de steande en lizzende achten ta geheimsinnige rigen fan tekens, dy't, sa't Karel ta syn grutte fernuvering fêststelt, wol te sjen binne lykas oare dingen, mar allinne, as er tagelyk nei bûten en nei binnen sjocht, as er oars as gewoan nei dat gewrimel fan de streken sjocht.
‘Wat betsjut dy beam dêre?’ freget Karel, as er mei syn heit by Wierum op 'e dyk stiet. ‘Dy dêre?’ Jan Markus laket. ‘Dy stiet dêr mar wat. Hy hat hielendal gjin betsjutting. Hy is, sa't er is. Lykas do en ik.’ Dat wie ferline simmer. En Karel hie syn heit oansjoen, as woe dy wat foar him ferswije, dat fan grut belang wie om te witten. It geheim fan de dingen,
| |
| |
dy't der om him hinne wienen, it geheim, dêr't alle spoaren op út kamen as er mar wist, hoe't er se lêze moast.
Lang bliuwt Karel op 'e steiger sitten. Hy fernimt net, dat syn âlders en Nora him út en troch tawinke, heart net, wat se him taroppe, as se laitsjend by him lâns glide. Noris knypt er it linkereach ticht, dan wer it rjochter. Al nei it each dat er iepen hat, sjocht er op itselde plak fan it iis in oare rige fan tekens. Links, rjochts, links, rjochts. As waard der op in knop drukt, sa ferspringt it byld. Twa ûngelikense rigen fan tekens. As er papier en potlead by him hie, soe er se wol opskriuwe kinne, om se mem sjen te litten of juffer Puntjes.
Ynienen skynt de sinne net mear. It wurdt donker en ynienen kâlder. Ut it wetter wei skoot in wolkebank oer de beammen oan de Noarderplantaazje, wynpûsten jeie snieflokken oer it iis. No pas fernimt Karel, dat de hannen en fuotten him sear dogge fan 'e kjeld, dat de knibbels him hielendal stiif wurden binne fan it stilsitten. Wilhelmina komt deroan rinnen. Se winkt Jan Markus, dat er gau komme moat. ‘Fluch, fluch!’ ropt se. ‘Aanst barst de bui los.’
Markus en Nora binne al ôfset nei Nora har âlders ta yn Huzum, as Anne Aken komt. ‘Kinst fuort wol mei ús komme’, seit Jan Markus. ‘Wilhelmina makket pûns.’ Anne wit it hast net. Hy stiet op 'e steiger nei it westen te sjen, dêr't de loft no suver swart is. ‘Dat liket min’, seit er. ‘Wêr soe Romke no sitte?’ ‘Underweis’, seit Jan Markus, ‘al oardel oere.’ Wilhelmina is hastich. Se kriget Anne yn 'e earm en lûkt him mei. Jan Markus pakt Karel by de hân. Se binne it park noch net út, of dêr begjint it te sniestoarmjen. En as se by de Aldehou it wide plein oerstekke, skuort de gûlende wyn sa oan har om, dat se inoar beethâlde moatte, ek om it paad te finen, sa ticht is ûnderwilens de sniejacht wurden.
Romke, Romke, Romke, Romke. Wêr soe er sitte mei dit waar? Bûten gûlt de wyn, jaget de snie foar him út, en Jan Markus, dy't foar 't rút stiet en de St. Jakobsstrjitte del sjocht, seit, dat Romke wol net botte fier kommen wêze sil. ‘Foar 't neist sit er yn Burdaard of yn Rinsumageast yn 't kafee op better waar te wachtsjen. Sa'n stoarm is net yn op te kommen.’
De grutte minsken drinke pûns, Karel waarme poeiermolke. Yn 't kafee, seit Anne Aken, sit er gau sa goed as op it seagemoal yn in net-ferwaarme
| |
| |
gymnastyklokaal, dêr't syn heit yn 'e winter fan 1879/'80 - hy wie doe sels sa âld as Karel no - trije nachten yn trochbringe moatten hie, doe't de Alvestêdetocht fanwege in ûnferwachtse sniestoarm earst ûnderbrutsen en letter ôfbrutsen wurde moatten hie. Al gau nei de start wie de sniejacht begûn, en it duorre mar efkes doe lei de opjage snie meters heech. By de folgjende kontrôlepost wienen de riders fan 't iis helle en ûnderbrocht yn de gymnastykseal. De oare deis hie de wedstriid opnij begûn wurde sillen, mei in nije start. Mar dêr wie doe neat fan kommen. Trije folle dagen hie de sniestoarm oanhâlden, en dêrnei hie der noch in lyts fjirtjin dagen gjin trochkommen oan west op de banen. Dat hie de iennige kear west, dat syn heit meidien hie oan de Alvestêdetocht, mar hy hie't ferhaal wol hûndert kear ferteld.
Jan Markus jit nochris yn, Wilhelmina pakt har breidzjen. Karel op syn bankje foar de kachel sjocht troch it kierke by it kachelsdoarke nei de gloede. En Anne Aken fertelt: ‘Yn 'e hongerwinter fan sechstjin / santjin, doe lei Fenno Weidema, in boerke út Wymbritseradiel, nei goed twatredde fan de tocht in hiel ein foar. Romke die ek mei, mar hie by de start syn knibbel al beseard, doe't er kaam te fallen en wie doe fuort al in hiel ein achterop rekke. Weidema wie in jonge hierboer, waans pleatske flak tsjin de rûte oan lei. Doe't er fier foar de oaren út, ticht by it plak kaam, dêr't it kanaal by syn sompich hoekje lân lâns rûn, doe rûn syn frou him swaaiend en skreauwend op it iis yn 'e mjitte. Har iene ko moast kealje, mar it keal lei wol sa ûngelokkich, dat de frou it der allinne noait ôfkrije koe. En dêr op 'e romte hienen se gjin buorlju. Dat, Fenno Weidema bûn de redens ûnderwei, rûn achter de frou oan nei de pleats, die in strûper foar, gyng nei 't bûthús en die, wat him te dwaan stie. Fenno fage him it swit ôf, die de strûper wer foarwei, rûn itselde paad wer del nei it kanaal, bûn de redens wer ûnder en ferfette de wedstriid.’ Earste, seit Anne, wie er fansels net mear wurden, mar fanwege it keal hie er gjin risiko nimme kinnen. Se wienen oars oerémis genôch, as it om sport gyng.
Bûtendoar stoarmet en snijt it. Jan Markus giet oerein, pakt in pear grouwe swarte turven út 'e bak njonken de kachel en smyt dy op 't fjoer. Ruud Visser út Drachten, seit Anne Aken, dat hie ek in ferneamde hurdrider west. ‘Tsien kear hat er meidien oan de Alvestêdetocht en alle kearen wie er ten fan de earsten. Yn 'e winter fan njoggentjinhûnderttsien, doe lei er, yn it lêste stik fan Dokkum nei Ljouwert, alle oaren in hiel ein foar. Mar doe kaam der in sniestoarm, krektlyk as hjoed, út in heldere loft sis mar, en yn 'e wyn op waard it moardzjen foar de reedriders. Ruud Visser hie
| |
| |
by de op ien nei lêste kontrôlepost achttjin minuten foarlein op 'e twadde, de jonge Wim Woudmans út Zwolle, en benei trije kertier op de grutte ploech. No wachten de kontroleurs in hiel set fergees op him. As der lang om let in skym út 'e sniejacht opdûkt, is it Ruud Visser net, mar Wim Woudmans. De grutte ploech komt foarby, hymjende kearels, de gesichten ûnder in iiskoarste, dan de neikommers. Trije manlju op redens wurde derop útstjoerd om te sykjen. Mei de wyn yn 'e rêch binne se samar by de op ien nei lêste kontrôlepost. Mar Ruud Visser fine se net. De manlju fan de kontrôlepost binne al fuortgien. Ien dêrfan treffe se thús. Dy fertelt har, wat se al witte, dat Visser mei in foarsprong fan achttjin minuten foar Woudmans de kontrôlepost passeard wie, dat er in beker waarme bûljon dronken hie en doe de sniestoarm wer yndûkt wie. Hy moast dus op dit trajekt wêze. As it al tsjuster is, giet noch in ploech te sykjen, mei hûnen en lantearnen. Twa kear geane se it trajekt tusken de beide kontrôleposten del. In hûn fynt Ruud Visser einlings ûnder de snie. Hy moat ûnder 't riden wei ynstoart wêze.’
Romke, Romke, Romke, Romke. Underoan de trep gûlt de wyn, in gjalp kâlde lucht komt de keamer yn. Frou Tiemersma stiet yn 'e doar, grut, meager, mei in read opset gesicht, de holdoek ûnder de snie. Oft Romke hjir ek wie. Of se ek wisten, wêr't er siet. Der kin him mei dit waar wol wat oerkommen wêze. ‘Gean sitten, Iebeltsje’, seit Wilhelmina. ‘Do bist oan 't gebiente ta kâld.’ En frou Tiemersma giet sitten, drinkt in slok pûns, docht de holdoek ôf, nimt noch in slok. It gesicht gloeit har, har wetterige eagen sjogge taastend om 'e tafel hinne. Dan rinne de triennen har ynienen oer de wangen en:
‘It is in sykte. Hy hinget alhiel gear fan reedriden. De Alvestêdetocht, dat is syn libben. Bin ik der dan net mear? Foar de jonge hat er ek mar amper tiid. En dy sit no krekt yn 'e minne jierren. Alles komt foar my op. Mar dêr wurdt Romke net oars fan. As hy mar traine kin en syn iten kriget. Wêr't ik it iten weiskuorre moat, dat lit him kâld. En dan is er ek noch grutsk. Wat de buorlju my tastopje, mei hy net witte. Ek net wat jimme foar de jonge dien ha. Hy freget net iens, wêr't it allegear weikomt, hoe't ik dat ha. Hy ynteresseart him allinne mar foar de Alvestêdetocht. Al it oare is him wol dierber. Hy sjocht my net iens en ik krij gjin wurd fan him, as er nei syn training thúskomt. En no moat him ris wat oerkommen wêze. As er yn syn grutte earsucht noris gjin ûnderdak socht hat yn Burdaard of yn Rinsumageast. No moast er hjir of dêr ris yn 'e snie en kjeld lizze en net mear fierder kinne. Wat moat der dan fan my wurde en fan de jonge? It is in sykte, oars neat as in sykte, as men jin net yn
| |
| |
't libben skikke kin. Sûnt er wurkleas is, is 't noch slimmer wurden. Der is him grif wat oerkommen.’
Wilhelmina kriget frou Tiemersma by de earm, jit har noch wat pûns yn 't glês. Jan Markus seit: ‘Romke is in man fan ûnderfining. Hy wit, wat it lije kin.’ En Anne Aken doar te wedzjen, dat Romke yn in waarme keamer de ein fan de sniestoarm ôfwachtet. Frou Tiemersma sjocht Jan Markus en Anne oan, as wienen dy ynienen mei hiel wat oars kommen, dat lang net ûnmooglik wie. Se knikt ferheftich. ‘Jawis, sa sil 't wêze’, seit Wilhelmina no ek, mar dêr barst frou Tiemersma al wer yn triennen út. Der is gjin helpen oan.
Letter op bêd dreamt Karel. It is nacht, in izige wyn waait him yn 't gesicht. It gat nei achteren, it boppelichem in ein nei foaren bûgd, taastend yn it ûnwisse bewege syn fuotten, links, rjochts, sa wrot er him yn 'e stoarm op. Njonken him in grut skaad, dat like swijsum as hysels yn 'e wyn op wrakselt. Se sjogge inoar net oan. Wat har ferienicht, is it ritme. Se witte, dat se it tegearre rêde moatte. Ynienen in ljocht. Op it iis foar har dûkt in figuer op, winkend en skreauwend. Yn 't ljocht fan de lantearne in frouljusgesicht, read opset ûnder de besnijde holdoek: frou Tiemersma. ‘Kom mei!’ raast se. ‘De ko moat kealje, mar it keal leit ferkeard. Allinne rêd ik it noait.’ Karel bynt de redens ûnderwei, stapt achter frou Tiemersma oan troch de snie.
Wêr is Romke? Dy is trochrûn, steurt him deagewoan net oan har. ‘Romke! Romke!’ Dan keart frou Tiemersma har om mei har read gesicht en de wetterige eagen. ‘Wat kin him de keallen skele’, flústert se. ‘It is in sykte. Dêr is neat oan te dwaan.’ En as har gesicht tichterby komt, dan binne it allegear tearen, lykas de streken op it iis by de Noarderplantaazje, en Karel sjocht de tekens, de fertroude en de frjemde, en hy fielt, dat it boadskip, dat der yn opsletten leit, in slim treurigen-ien is.
De oare deis wie de sniestoarm oer. Helder, sinnich winterwaar. Mar gjin spoar fan Romke. Earst in dei letter kaam ien te foet út Rinsumageast, en dy wist te fertellen, dat Romke by de winkelmanswiddo skûle hie. Romke bleau dêr hingjen, ek noch doe't de wegen allang wer frij wienen. Iebeltsje is der noait oerhinne kommen. Doe't har soan letter nei see gyng, ha se har op in dei út 'e grêft helle. It wisse foar it ûnwisse hie se har de beide polzen ek noch trochsnien.
|
|