Trotwaer. Jaargang 19

[p. 274]

Pieter Breuker
Vice versa

Yn ien swolch leget Gelt de romer. De jenever skroeit him yn 'e kiel. It drinken is fierstente mâl en hurd gongen. Hy moat him beethâlde as er oereinkomt. Eefkes stiet er him as in wiete hûn te skodzjen. Sûnder noch in wurd te sizzen slacht er de doar achter him ticht. Hy fljocht mei de auto dwars troch de blombêden de ferkearsdyk op. Lûd toeterjend snjit er om in auto hinne. Op 'e taast wei pakt er in sigaret. Mei in rimpene beweging trapet er it gaspedaal yn. De beammen oan wjerskanten fan 'e dyk ferfoarmje ta tichte hagen, dy't him opslute. In ein wol noch foar de auto lâns snije, mar hy hat gjin kâns: yn 'e spegel sjocht Gelt de fearren oer de dyk stowen.

Mei in skokkerige beweging sakket de teller oant hûnderttweintich. De feale oktobersinne hinget as in ûnbidige bal boppe de dyk. It wurdt al dizich. Gelt docht sûnder der by nei te tinken de lampen oan. As in automatyske piloat riidt er it westen yn. Der hinget in tichte sigarettereek yn 'e auto. Gysten draait Gelt it rút iepen. Ynienen sjocht er de pipen fan 'e Hunzesintrale. Mei in skok fearret er oerein: hy moat hast yn Grins wêze.

Fiif minuten letter stiet er foar kafee De Engel. Binnen is it grôtfol. Eefkes twivelet Gelt, mar dan giet er der yn. Hy sjocht sykjend om him hinne, hy ken net ien. It swit brekt him oan alle kanten út. Frjemde gesichten stoarje him oan. Hy kin hjirre sa net stean bliuwe. Unwis beweecht er him tusken de minsken troch nei de taap ta. De barkeeper hat er noch noait earder sjoen, sels it ynterieur is feroare. Amper fersteanber freget er om in glês bier. Hy drinkt it mei hastige slokken leech. Ek it twadde jit er nei binnen. Hy bestelt fuort noch ien. Neist him steane twa famkes te mûskopjen. Se koene it wol oer him hawwe. As er harren oansjocht, swije se daalk en se draaie harren fan him ôf.

Acht jier lyn hat er Sike hjirre op itselde plak troffen. Se wiene oan 'e praat rekke en beide hiene ferrassend gau de maskers ôflein. Dyselde nachts sliepte er al by har. It wie foar beide de earste kear. It like wol of moasten se it jierrenlange wachtsjen yn dy pear oeren ynhelje. Fan dat momint ôf wiene se net mear by inoar wei te slaan. As hie it noait oars west, sa fanselssprekkend wie it om alles tegearre te dwaan, fan de ôfwask oant de ôfstudeardatum ta. Hy wie op slach syn ûnwennigens fan Fryslân

[p. 275]

kwytrekke. De freonen dy't se nei ferrin fan tiid noch oerhâlden, beskôgen har as it ideale pear, mar net elkenien koe syn jaloerskens like goed ferbergje. Der waarden weddenskippen op har ôfsletten: sa'n yntinsive relaasje koe noait lang duorje. Alle wedders hiene lykwols royaal ferlern. Nei harren ôfstudearjen slagge it om plak te krijen oan deselde skoalle, beide foar in heale baan. Fan it begjin ôf oan diene se ek dat wurk tegearre. Dochs wie de tsjoen ferbrutsen, net yn ien kear, mar stadich, pynlik stadich. Beide woene se it ferfal earst net sjen, mar einlings moasten se it wol leauwe, der wie gjin ferwin op. De ferwidering taaste Gelt ek lichaamlik oan: hy waard troch alderhanne kwalen en kwaaltsjes teheistere. Op 't lêst wie der allinne mar ûnferskilligens oerbleaun. En dochs wie Sike har koele meidieling fan 'e middei dat der in tredden yn 't spul wie, him folslein oer it mad kommen. De ûnferskilligens wie omslein yn pine en panyk. Hie er mar earder de eagen iepen hân.

‘Stom, stom, stom.’ Gelt skopt in pear kear hurd mei de foet tsjin de taap oan. De barkeeper sjocht him freegjend oan. Gelt slacht de eagen del. Hy moat hjirwei. Hy flechtet nei bûten ta, de skimer yn, en swalket de hiele binnenstêd troch. De strjitten binne yn alle gefal noch itselde bleaun. Tusken de huzen hinget de swiere, weemeitsjende rook fan it sûkerfabryk. Gelt makket de jas los. Sûnder erch bedarret er yn 'e huorrebuert. Skou en yn inoar dûkt avensearret er fierder. Ut syn eachhoeken wei sjocht er hoe't de froulju justjes lippen en ûnderliif ferwege. Se glimkje him oan. Gelt giet gau nei it midden fan 'e strjitte en begjint noch hurder te rinnen. Op in draaf suver berikt er de auto.

De tichte damp bûten de stêd oerfalt Gelt. Hy moat himsels twinge om net te hurd te riden. Wêrom komt er net in mins tsjin? Hy docht de binnenferljochting oan en sjocht op it horloazje. It is stean bleaun op kertier oer fjouweren. Gelt brekt in nij pakje sigaretten oan. Wylst er djip ynhalearret, sit er hast op in frachtauto, hy kin ûnmooglik mear ynhâlde. Mei piipjende bannen skuort er der omhinne. De sjauffeur knipperet in pear kear ferwoeden mei de ljochten. Unwillekeurich begjint Gelt hurder te riden. De damp wurdt noch tichter. Wannear soe er de lêste tsjinlizzer sjoen hawwe? Wêr is er bliksem? Hy moat sa gau mooglik út de damp wei. Yn pleats dêrfan wurdt er hieltiten mear opsletten. Dan ynienen sit er midden yn it ljocht fan lantearnepeallen. Oan 'e rjochterkant is in tankstasjon. Stadichoan beseft er dat er op 'e dyk nei Ljouwert wêze moat: hy is no by Fisfliet. It is mear as trije jier lyn dat er hjirre foar 't lêst west hat: nei't ek syn mem stoarn wie, hat er noait wer in foet yn Fryslân set, dat is ûnferwurke gebiet wurden. Hy hat him sûnt noch mear op syn wurk smiten. De gedachte dat er elk momint Fryslân binnen ride kin, makket

[p. 276]

him lykwols alhielendal oeral. Bliksems dat er neat sjen kin. Wêr bliuwt de Lauwers? Hy sit al op 'e brêge ear't er it yn 'e rekken hat. It swit brekt him op 'en nij út. De hannen dogge him sear fan it knipen yn it stjoer. Hy drukt de fingers stiif achteroer, hiel stadich lûkt de kramp der út. De kiel sit him ticht as er einlings Ljouwert yn riidt. Hy moat withoefaak slokke en mei de tonge by it ferwulf lâns strike foar't er wer wat yn 'e mûle fielt. Hy moat der út.

It is stil yn De Vrouwenpoort. Gelt hat de doar noch net achter him ticht of hy bestelt in glês bier. Hy siket plak by it rút. Der binne in pear manlju oan it biljerten. Se geane sa yn it spul op dat se amper in wurd sizze. Oan 'e taap sit in âldere man mei de kastlein te praten. Yn 'e tillefoansel oan 'e oare kant fan 'e strjitte hinget in frijend pearke om. Hastich komt Gelt oerein en hy goait in gûne yn 'e juke-box. De oare klanten nimme him fijannich op as de muzyk losbarst. Gelt fielt him ûngemaklik en freget om noch in glês bier. Sûnder him oan te sjen, klapt de kroechbaas it drinken foar him del. Yn in pear swolgen is it op.

It spantsje is weiwurden. Foar it útstoarne krúspunt bliuwt in lege bus stean. Oer de hiele sydkant stiet yn ûnfoech grutte letters te lêzen:

‘Pakkie an? Pakiyan!’

‘An.., An..., An Over’, flitst Gelt troch de holle.

‘An, An, dêr moat ik hinne, An sil my begripe.’

Hy smyt in tientsje op 'e taap en draaft nei de sel ta.

‘sexbierum, harlingen, leeuwarden, brouwer, manshanden, nieuwland, onsman, palsma, over, a, nachtegaalstraat 27, 172606. Dat is har.’

Yn sân hasten draait er it nûmer. De bel giet ien kear oer en dan is it: ‘Met Soesja..., hallo..., hallo, met wie spreek ik?’

Gelt lit de heak falle en spat ta de sel út. Yn in sucht is er bûten de stêd.

De damp is no sa ticht wurden, dat Gelt de rutewiskers oan set. Hy sit mei de holle deun op it foarrút. It fimelet him foar de eagen. De ferkearsljochten in eintsje bûten de stêd ferrasse him: pas oer de stopstreep bliuwt er stean. It binne allegearre ljochten, buorden en ôfslaggen. Gelt is der mei oan, sa ken er it hjirre hielendal net. Achter him stiet in auto te klaksonearjen. Yn in refleks trapet Gelt op it gas en riidt rjochtút. Hy sjocht op 't lêste momint dat er op 'e wei nei Harns sit. ‘Harns..., Menaam, Menaam, fansels, Menaam’, ropt er tsjin himsels. It wurd sjongt him yn 'e holle. Hy is no krekt bûten Ljouwert, it sil noch in pear kilometer wêze. Hy moat de kop der goed byhâlde. De iennichste oriïntaasjepunten binne de wite strepen midden op 'e dyk. Der is no mear ferkear, mar de tsjinlizzers koene wol op in oare dyk sitte. Stadichoan kringt it ta him troch dat er op in fjouwerbaansdyk riidt. Hiel súntsjes giet er fierder, de ôfslach sil

[p. 277]

him net ûntkomme. Mar hoe't er ek siket, der is gjin ôfrit. Hy moat Menaam al lang foarby wêze. Werom ride kin net. Unbewust jout er gas. Hy stekt de iene mei de oare sigaret oan. Ungeduldich skuort er de strik los. Wie dêr in boerd? As der noch mar ien komt. Wylst er hast stil stiet, lêst er: ‘Franeker 600 meter’.

Yn Frjentsjer nimt Gelt de âlde strjitwei nei Ljouwert. No wit er it paad. By Dronryp slacht er ôf. De dyk nei Menaam leit bedutsen mei in laach drek. De fette modderspatten kletse tsjin de ûnderkant fan 'e auto oan. It getik jaget Gelt noch mear op. Hy kin noch krekt in fytser sûnder ljocht ûntwike. Mei muoite kriget er de auto wer yn it rjochte spoar. Dan fernimt er ynienen in pear skokken, de auto bliuwt stean. Kear op kear besiket er om de motor oan te slaan, mar der komt hieltiten minder lûd út. Oer it stjoer hingjend stoarret er nei bûten ta. De autoljochten skine op in pear homeiepeallen.

‘Orxmastate’, lêst er.

‘Dat moat..., dat moat Anne syn pleats wêze, dan leit it binnenpaad hjir ek fuort by.’

Dat betsjut, dat er it lêste stik maklik rinne kin, it is net iens mear in heale kilometer.

Sûnder op of om te sjen fljocht Gelt oer de dyk hinne. Hy draaft troch de berm. Dêr is de lantearnepeal al, dy stiet oan it begjin fan it paad. As er ûnder it ljocht troch is, sjocht er neat mear. Dochs set er troch. Rjochts wit er in feart. It paad koe hjirre wol smeller wurden wêze. Eefkes bliuwt er stean en hy stekt in sigaret op. Hie er mar in bûslampe by him. Trochpakke no, noch in pear hûndert meter, dan moat er by it brechje wêze. It paad wurdt geandewei wieter. Stapke foar stapke skeuvelet er fierder. Dochs noch ûnferwachte stompt er op it brechje. Hy strykt in pear lúsjefers ôf. It falske ljocht trillet eefkes yn 'e wyn. Hiel hoeden set er in foet op it plankje. Hearde er wat? It is benearjende stil. De lucht fan rotsjend bitekrûd priket him yn 'e noas. Mei de fuotten oer de grûn sljurkjend ferfettet er syn wei. Dêr is de wâl. Hy moat no noch dwars troch in hoekje greide. Pas nei de twadde stap fernimt er dat er op in stik bou rint, hy sakket der hielendal yn wei. Ien tel stiet er stil, dan sopket er fierder. Ofgeande op de âlde sitewaasje moat er rjochtút rinne. Wat tichter oft er by syn doel komt, wat mear oft er himsels driuwt. Ynienen klapt er langút foaroer. Alhiel achter de pûst bliuwt er lizzen. Mei lijen fynt er it pakje sigaretten. Wylst er rammeljend it lúsjefersdoaske út 'e bûse hellet, spat lyk foar him lûd kwêkjend in ein omheech. Gelt fielt in fûle stek yn 'e hertstreek. Der is gjin sleat te sjen en dochs moat dy fuort by wêze. Hy doar de iene foet hast net mear foar de oare te setten. Hy ûnderskiedt no

[p. 278]

hielendal neat mear, elke stap is in gok. As er merkt, dat de bou samar ôfrint, is it al te let: mei de hannen yn 'e loft glidet er yn 'e sleat. It wetter sit him oan it boarst ta. Mei ien, twa halen wrot er him nei de oare kant ta. De wâl is sa glêd as sjippe, nearne kriget er hâldfêst. Hoastjend en spuiend peazget er fierder, hy mei it net oerjaan. Heal oer de side stroffeljend knoffelet er by de wâl lâns. De wurgens wint it hieltiten mear fan de wilskrêft. Dan rekket er ynienen hout. It wol him net oan. Hy betaast en befielt it oan alle kanten.

‘De barte, de barte’, hy balt it út.

Gelt hyst him nei boppen. Hy fernimt net iens dat de rjochterskoech yn 'e modder stykjen bliuwt. Blynseach berikt er it stek. De lêste meters draaft er.

‘Mem’, raast er, ‘memmem, mèèèm!’

Wêrom baarnt der gjin ljocht? Wêr is it hûs? As in wyld fljocht er it hiem op en del. Krûpend siket er fierder. Hy slacht mei de fûsten op 'e grûn. Der stiet net in stien mear. Gelt lit him foaroer yn 'e modder ploffe.

Einlings hâldt it gûlen op. Muoisum komt Gelt oerein. Mei de holle foardel skoot er de nacht yn.