Trotwaer. Jaargang 19

[p. 210]

Sjoerd Palstra
Mei rjucht en reden...

‘Ju, hearst de doar net?

Gean der ris hinne, ik leau noait dat se allinne is, se koe de garaazje wol net iepen krije kinne, hark.’

Ik hie krekt de earste sliep te pakken doe't Sjoukje my wekker makke. Klear wekker wie ik, en harke nei wat dêr ûnder by de garaazjedoar wie. ‘Ik hear neat, wat soe it west ha? Hast in kat heard op it ôfdak, of in panne dyt't ferskode, lit my dochs sliepe.’

Ik koe my hast al net deljaan nei dy gearkomste mei it bestjoer justerjûn. ‘Do hiest der net sa lang by bliuwe moatten. Ik hie twa jier lyn al troch dat se dy net mear woenen. Do moatst dwaan en prate, prate benammen, lykas it bestjoer en de âlden it wolle, dan bist in bêsten ien; se wolle dy net, en dêrmei út. Al lang ha ik dat troch.’

Dat Sjoukje har der sa simpel ôfmakke, fernuvere my foar de safolleste kear; sa ienfâldich wie it net. Yn Frjentsjer hie ik mear as tolve jier foar de klasse stien, en gjin wanklank dat útmakke. Ja wis, der wie wolris wat, mar altiten waard it útpraten en koenen wy elkoar neitiid frij yn de eagen sjen. En oan de Feart? Mear as tsien jier frede mei de bern, âlden en kollega's, nea wienen se my as haad fan de skoalle ôffallen, it bestjoer hie it folste betrouwen yn my hân en my, op ûnderwiismêd, alhiel frij litten.

‘Toe ju, hâld op mei dat geskaai, jou dy del en lit dat bestjoer yn syn sop gear siede.’

‘Ik kin my net deljaan, ik bin klear wekker.’

‘Jou dy del.’

En no woenen sy my kwyt, moarn soe ik in brief krije mei dêryn de reden fan ûntslach, ik hoegde net wer te kommen. Hofmeijer bleau ferfanger, lykas er oant no ta west hie. Dy soe ek de metoade, ‘Touch de World’ yn alle klassen besykje troch te fieren. It wie dien mei master Bijma, fiifentweintich jier skoalle, en no de doar ticht.

‘Mar der moat noch altiten mei âlderkomitee en de kollega's praat wurde, dêr ha ik no al sa lang op oanstien, wêrom kin dat dan net ris in kear?’

‘Se binne it net mei jo iens en steane folslein oan ús kant.’

‘Mar wêr sit it him dan no krekt yn, my ha se it net sein, ek net doe't ik har der, oant trije kear ta, dúdlik op ferge ha.’

[p. 211]

‘Jo hearre it no, dit is it lêste.’

Dêr siet ik. Fiifentweintich jier frede, en no dit. Ik wist wol hoe't it siet. Witte en witte is twa, mar it kaam der op del dat ik it by de ynspeksje bedoarn hie. Wy hienen altyd al wat kâld foarinoar oer stien. Ik hie net lake om syn grappen. Syn opmerkings oer froulju of de froulju wie ik net op yngongen, en, it wie op in kear dat wy it oer de metoade ‘Touch the world’ hiene, dat er wat lytsachtsjend oer de promotors fan de metoade syn opmerkings makke. Ik sei him doe planút dat ik it der net mei iens wie. Sûnt socht er wat, tocht ik wolris. Hawar, al te gau woe ik ek net erchtinkend wêze en wie gewoan myn paad gongen, ek mei de metoade, mei de klam op de taalkant dêrfan: oanslute by de folkstaal fan de bern sa't se dy fan hûs út meikrigen hienen.

By in lettere ynspeksjebesite hie er in aparte niget hân oan de tredde en fjirde groep by Elly. Wat moast er dêr no sykje? Elly wie wat grof fan bou en oankommen, mar in bêst fanke en goed los fertroud by de bern. Wat woe it ûngelok? In kertier foardat Klaas by har yn de klasse kaam hie ik Tsjerk der hinne stjoerd om te helpen mei it potleadslypjen en it kaftsjen fan de nije lêsboekjes. Tsjerk wie handich mar koe it rekkenjen en ek de oare fakken yn de groepen 7-8 net neikomme. Hy krige wat ienfâldige rekkenopdrachten mei dêr't er potleaden, boekjes, sitsjes, blompotten in plak jaan koe. Meastentiids boude ik in keap/ferkeapspultsje mei Elly yn de opdrachten yn. Tsjerk paste him oan en learde dêr mear as er yn hegere groepen dwaan soe.

Klaas hie in plak efter yn de klasse socht, skean foar Tsjerk, oare side it loftse paad. In steapel rekken- en taalskriften hie er foar him, sloech syn eigen oantekenskrift iepen en sette útein mei it trochblêdzjen fan de taalsteapel. Elly fertelde oer de brulloft fan Kana dêr't Jezus wetter feroare yn wyn. Op it lêst fan it feest waard de fan Jezus eigenmakke wyn yngetten, en alle feestfierders joegen heech op fan it ‘lekkere drinken’. De bern sieten mei sân pear earen te harkjen, en doe't de fertelling oer wie siet it lietsje ‘Jezus joech wat lekkere wyn, oan syn freonen, oan syn freonen, Jezus joech wat lekkere wyn op 'e ein fan it grutte feest’ der sa mar yn. Tsjerk fûn it prachtich en libbe hielendal mei. Hy fearre op doe't Elly him potleaden keapje liet mei boartersjild. Alle bern mocht er in potlead jaan en doe meidwaan mei it skriuwen fan de lietetekst op aparte bledsjes dy't letter yn in mapke opburgen waarden. Tsjerk kafte en die letter mei oan it rekkenjen. De freonen fan Jezus sieten twa om twa oan de grutte feesttafel; hoefolle kear twa. Alles stie op de efterflappen fan it klasseboerd yn kleuren úttekene. Tsjerk seach mei eagen as pantsjes, fertelde Elly my letter.

[p. 212]

Klaas belâne fia de middengroepen yn myn klasse. Ik wie mei de atlassen dwaande en kontrolearre efkes hoe't de bern mei it register omgean koenen, en oft de ‘legenda’ brûkt wurde koe. It like net sa min. Underwilens siet Klaas yn de taalskriften te sjen en sloech dêrnei de rekkenskriften iepen. Ik hie der in gewoante fan makke de minne skriuwers en griemers ûnderoan te lizzen. Ferdarry, sawol de rekken- as de taalskriften lei er direkt oarsom en sette útein. Hy ferlike mei de oantekens fan oare jierren en wie drok dwaande in nije side fol te skriuwen, de nammen fan de bern kamen der by te stean, dy fan groep sân alteast.

‘Ik gean nei it útfanhuzerskeammerke, sa kin ik net sliepe, do skaaist de hiele nacht troch.’ En dêrmei wipte Sjoukje de tekkens ôf en rûn nei it sydkeammerke. Myn hert sloech der oer, ik hie pine holle en wie klear wekker. Ik draaide my op de rjochter side en besocht te sliepen.

Hoe wie it ek al wer gongen? O, ja, nei de les wie er mei nei it keammerke set en hie my der op wiisd dat it skriuwen alderbenaudst wie. Ik frege him oft er álle skriften wol ynsjoen hie. De yndruk wie net bêst, boppedat metoadysk wie ik lang net ‘Straight on’. ‘Jo hienen minder ôfdwale moatten doe't it gong oer de taal fan de minsken yn Grut Brittanje. Wat witte de bern no fan it Welsk?’

‘Mar de sitewaasje is dêre dochs deselde as hjirre, de hegerein brûkt in oare taal as de sljuchtwei bewenners fan doarp en buorren.’

Klaas woe der gjin praat fan hearre. ‘Jo prate oer de holle fan de bern hinne.’

Ik woe net mei de man yn petear dêr oer, hy libbe noch yn achttjinhûndertenien, en hie in stân op te hâlden; dochs koe ik my net stilhâl de.

Lykwols, ik mei graach bern dy't wat mear niget ha ek wat sicht en ynsjoch meijaan. Gâns bern kinne wol mear oan en dan moat it wêze.

Hy prate net mear tsjin.

‘Hoe faak komme jimme as ploech gear om de gong fan saken op skoalle yn besprek te nimmen?

Ik koe him net sa'n krekt andert jaan, gearkomme en gearkomme.

‘Sjuch, wy prate geregeldwei meielkoar, ûnder it skoft moarns en middeis om fjouwer oere hast alle dagen.’

‘Jawis, mar jimme moatte dochs mei it skoalwurkplan fierder, of dogge jimme dêr neat oan?’

‘Wy binne der mei dwaande ûnder lieding fan de begeliedingstsjinst, de kollega's en ik arbeidzje de stoffe fierder foar ús eigen groepen út.’

‘Dat is te min fansels, it moat it wurk wurde fan de hiele ploech, meielkoar moatte jimme der aansen ek noed foar stean, oars...’

De kollega's wienen der ynkomd en nei in earste bakje gong ik nei it

[p. 213]

skoalplein. De bern wienen mei it hûntsje fan de buorlju dwaande, om it keunstkes te learen. Ik wist dat de minsken der in hekel oan hienen. Ynienen stie er nêst my en besocht it praat wer op myn les en it skriuwen te bringen. ‘Ha jo álle skriften wol sjoen?’ woe ik him wer freegje, doe't Tsjerk op my ôf fleach, mei syn grutte eagen my oanstoarre en mei my oprûn wylst er der hymjend útbrocht: ‘Master, hy hat ik ek dien, twa kear makke er syn skuonfiters fêst en seach juf Elly ûnder de rokken op doe't se by de bern lâns kaam, en letter doe't juf...’

‘Sjuch, jo moatte sa mar tinke, skriuwe dat moatte se har hiele libben, ivich en altiten komme se mei dat kaartsje oansetten. Dat moat yn oarder wêze, krekt as de stavering. En ek dêre binne jo net krekt genôch. Nim no dat jonkje op de earste bank...’

Ik woe him sizze dat er by lytse Roel twa jier lyn yn de oare groep ek al oer de stavering fallen wie, en ik him der doe op wiisd hie dat Roel tige minne eagen hie en in swak wurdbyld ek noch in rôl spile, mar Tsjerk sloech syn mûle der wer yn.

‘Master, hy die it ál, ek letter doe't juf siet. Se hie in rose broekje oan en bleate billen. Dy man seach wer sa. Juf Elly is leaf master, tsjin my laket se dan altiten, freedtemiddeis.’

Ik murk wol dat Klaas it petear opheind hie, Tsjerk gong nei de jonges fan de fjirde groep en boarte dêr fierder as wie er bliid dat er it sein hie. Ik wie hielendal net bliid, it praat stûke; ik hie it idee dat er mei syn boadskip klear wie. Lykwols ik fertroude it spul net. Hy woe noch al kollegiaal oer de ‘wiven’ begjinne. ‘Kinne jo der wat mei út 'e wei? Sa kreas is se no ek wer net yn de klean. Dochs is ek dat in kaartsje fan de skoalle, ek dêr moatte jo goed om tinke.’

In wykmannich letter sette it útein. It bestjoer woe witte hoe't it mei it skoalwurkplan siet. Ik koe sizze dat alle stikken fia it bestjoer nei de ynspeksje stjoerd wienen, ik waard net leaud. Op it lêst wie it safier dat de bestjoersorganisaasje der efteroan gyng. Ik moast dúdlik wêze en it belied fan de skoalle yn it wurkplan útkomme litte. Foar Kryst moast alles yn oarder wêze. Ik murk dat de kollega's in petear hân hienen mei it bestjoer en syn organisaasje. Se leauden my net mear en fan in wurkplan wie harren neat bekend, ek de lieding dy't ik joech foar har wurk yn de klassen hie neat te betsjutten hân. Hie ik no mei grutte minsken te dwaan of mei bern?

‘Wêrom sizze jimme dan neat as wy it oer de oanpak yn de klassen ha? Hoe faak prate wy net meielkoar? As jim beswieren ha, kom der dan mei foar it ljocht.’

[p. 214]

‘Ja, mar, jo moatte der oer prate as wy echt in skoalgearkomstte ha, en dan binne jo meastentiids fierstente hastich’.

Fan Elly hie ik it idee dat se it mei de gong fan saken iens wie, mar de twa oaren lieten te min merke. Allinne tsjin it bestjoer moasten se wol safolle sein en swijd ha dat de hearen wisten hoe min as de ferhâlding op skoalle wie. Management, dat wie it biedwurd, en dêryn hie ik te min presteard. Ik wie gjin manager, de lieding dy't der fan my útgong wie nul komma nul, ik wié in nul. En dan de metoade. Fiersten tefolle dwaalde ik ôf fan it úttekene paad yn de boekjes. Wat moast dat wurde mei de bern!

‘Aansen op de hegere skoallen steane se mei de mûle fol tosken en binne de tafels fan sân en njoggen finaal kwyt.’ De heit fan lytse Roel koe al sa'n steil wurd ha. ‘Jo moatte de stavering syn gerak jaan, de jonge kin aansen noch net iens nei de MAVO, wylst er sa handich is as wat. It toanielspyljen en it Frysk slaan dat mar ris oer. Dêr komme se gjin stap fierder mei yn har libben. Giet de ynspeksje der wol mei akkoard?’

De stumperts, as soenen se mei de stavering har libben meitsje en brekke kinne, wylst omgean mei taal... Ik makke my wer nidich. Wêr wie it kloatefolkje oars goed foar as ûnder strange hearen te libjen. Sokken moatst mar meisizzenskip jaan, wylst se te stom binne om in bek iepen te dwaan as it der op oan komt.

De kollega's lykwols hie ik folle mear argewaasje fan. Hokker oplieding hienen se net hân. Hja wisten alles op har manear. Hoe't se it ha moasten mei útkearingen, mei memmeferlof, hoefolle fakânsjedagen as se rjucht op hienen. It salaris wie al sa'n geheister. De pinsjoenpremy wienen se ek al ris foar nei it bestjoer west. Heden hidske, wêr tochten se oan.

Mar Bijma joech gjin lieding, Bijma wie dit en dat, en Bijma wie dit en dat net. - Gadferdarry, wat in keardels.

Skraachwurk tweintich, en dan al ynsitte oer stavering en de tafels, se koenen noch wol nea heard ha fan de ûnderwiiswet 1920. It grutbringen fan de bern dat wie dochs it doel fan de skoalle, fan alle skoallen, ek dy fan de Feart, ûnder it oanlearen fan, en dan kamen earst de ‘fakken’. Men soe se mei de noas yn de fervepotsjes triuwe, wat woenen se wol net.

It bestjoer wiisde my hieltiten wer op punten dy't ek Klaas oandroegen hie. Ik koe it net mear oan en joech oan de ein fan de fakânsje troch dat ik siik wie. Yn dizze sfear koe ik net mear arbeidzje. En no wie de ferfanger al wer seis moanne op myn plak dwaande, wêrfan de lêste acht wike ek as myn begelieder by it my eigen meitsjen fan de metoade ‘Touch the world’. Ik hie al jierren yn dizze geast arbeide, lykwols it systeem net strak oanhâlden yn alle sitewaasjes. Bern reagearren fakentiids sa libben dat ik

[p. 215]

der op myn wize op ynspile, net krektlyk as de boekjes oanjoegen. Mar it wie ál ferkeard. ‘En wêrom hast it papier net op dyn buro klear lein, de wurkskriften hienen ek op de setsjes lizze kinnen.’ Dêr hie er wol gelyk oan, ik joech it ek ta. ‘Mar as de les no ris krekt efkes oars rûn wie, hienen de skriftkes net iens brûkt wurde hoegd.’ ‘Nee, mar dat wie de opset al, en dêr mochten jo net fan ôfwike.’

Op dit soarte opmerkings nei wienen de lessen altyd goed, en hie er gjin kommintaar hân. En no...

Moarn soe it brief komme, de skriuwer fan it bestjoer wie dúdlik. ‘Jo hoege net wer te kommen, moarn kinne jo in brief ferwachtsje.’

It minne skriuwen fan de bern, soe dat de reden wêze kinne? Te min management; ek al wienen wy dan mar mei ús fjouweren: management moast der wêze. Te min oandacht foar de bern; Tsjerk hie al lang nei it bûtengewoan ûnderwiis moatten, of faaks noch wat oars.

Ik moat op it lêst yn de sliep fallen wêze. It ljocht skynt no skerp troch de gerdyntsjes, ik ha pine holle.

Sjoukje docht de doar iepen, in brief hat se yn de hân en lêst. Ynstee fan ‘incompatibilité d' humeur’ waard it by eintsjebeslút dochs ‘onverenigbaarheid van karakter’, juridysk it iennichste motyf foar ûntslach nêst sykte en wangedrach.

Ik wit dat ik net mear op skoalle kom. De bak mei ljirre leit my as hoppe yn de mûle.