Trotwaer. Jaargang 19

[p. 203]

Sybren Sybrandy
De lokkige lêst gjin fersen

Oer: Willem Abma, Bist noait wa'st wieste. Drachten, Jan Hofstra, 1987.

Nest Willem Abma's bondel Dieden, útkommen by de renommearre útjouwerij A.J. Osinga te Drachten, is der noch in Drachtster bondel fan him ferskynd, ditkear by Jan Hofstra, dy't oant no ta net troch útjouwerijaktiviteiten bekend wie. De bondel is kreas fersoarge. Jan Wybenga neamde yn de Ljouwerter (16-1-1987) Dieden ek ‘hast ûnbidich kreas fersoarge’. Soe de dichter wat fan in esteet yn him ha?

Hy hat it ek noch klearkrigen om syn fersesyklus Dea fan de moskefrou, koarby yn Trotwaer publisearre (1986, s. 255 e.f.) útjûn te krijen by de Hynsteblom op 'e Jouwer, de bibliofile útjouwerij fan Karel Gildemacher. Mar om no de earst yn Trotwaer publisearre fersen ek wer te besprekken, dan wurdt it hielendal in spultsje fan de iene hân wasket de oare. Lit ús oannimme dat de redaksje de fersen destiids net opnommen hat om't dy se sa pûrmin fûn. It is oars wol opfallend dat yn it kolofon fan beide bondels net stiet dat de fersen c.q. guon fersen earder yn Trotwaer publisearre binne. In kolofon is sa'n sjike útfining dêr't de lytse details oer in boek yn werjûn wurde kinne. De ‘publikaasjeskiednis’ heart dêr grif ek by, soe ik sizze.

It heucht my dat ik ea ris in bondel fan Daniel Daen besprutsen ha, lang lyn. Dizze sûnt ferline jier publisearjende Willem Abma is deselde as Daniel Daen, sa't elk langer wol wit. In yngeande stúdzje fan oerienkomsten en ferskillen tusken de twa ha ik net makke en oer de ûntwikkelingsgong fan de dichter sil ik my dan ek stilhâlde. Ditkear hingje ik mar út gemaksucht de tese oan dat it wurk sa't it foar ús leit, der allinnich ta docht.

De bondel Bist noait wa'st wieste befettet 12 fersen dêr't dus al in pear fan earder yn Trotwaer publisearre binne. Hja hannelje net allegearre oer deselde tematyk, it binne op harsels steande fersen. Wol kinne jo sizze dat der yn de measte fersen inselde toan te fernimmen is, in stimming dy't faaks it bêste mei de titel fan it twadde fers ‘Gjin werom’ te omskriuwen is. Guon presessen binne ûnomkearber: it âlder wurden, it ferliezen fan yllúzjes, it ûntdekken dat je yn wêzen allinnich steane yn it libben. Dit

[p. 204]

binne dan algemiene gedachten dy't op harsels wat triviaal lykje as ik se sa delskriuw. Foar de ûntdekking fan ditsoarte wierheden hawwe wy as lêzers de dichter net nedich. Allikemin sitte wy as lêzers te wachtsjen op grize, mismoedige of monotoane poëzij. It is krekt de keunst om dy op himsels net ferrassende tematyk stal te jaan yn fersen dy't jin it idee jouwe dat de dichter fan ‘Gjin werom’ noch wol jierren foarút kin, fitale fersen dus. En dat is yn dizze bondel yn fierwei it grutste part fan de fersen slagge. Dy fersen foarmje dan ien, sletten gehiel yn harsels, steane as in dyk, omspylje it tema mei ferrassende bylden en hawwe in opbou fol spanning. Ditkear is de fersfoarm net dy fan it sonnet, lykas yn Dieden. It giet hjir meastal om frije fersen, dêr't wol it rym in grutte rol spilet yn de begjinfersen (‘Bernefoto’, ‘Biddende hannen’, ‘Maarteblomke’) en yn it slotfers ‘Grêfskrift’, in In memoriam foar Sybe Sybesma). Rym is in middel om ûnderlinge ferbannen te lizzen en sa ta in sletten gehiel te kommen. Dat kin ek troch it begjin fan in fers wer op te nimmen oan 'e ein, mar dan leafst mei in lytse feroaring dy't krekt faasje oan in fers jaan kin. Sa bart it yn ‘Gjin werom’ (de flinter oan it begjin en - oars - oan 'e ein) en ‘Freon’ (begjin- en einstrofe begjinne mei it wurd ‘freonr’). Ek fan it opbouwen fan de spanning binne genôch foarbylden te jaan. Meastal is der in opbou yn in pear strofen, dy't dan ôfsluten, gearfette en taspitst wurdt yn 2 of 3 slotrigels. Sa yn ‘Bernefoto’: ‘en hoe't ik ek dy oansjoch of ferset / do bist dyn foto en feroarest net’; yn ‘Unbeneamber’: ‘en lit dyst leavest los / om fêst te hâlden’.

Fansels taast de dichter ek wolris mis. Net elk fers oertsjûget. It faakst foel my dit op by it brûken fan de bylden. Abma spilet graach heech spul as it om byldspraak giet, en faak mei fertuten. Mar as it mis giet, ûntstiet in komysk of soms sels grotesk effekt. Sa bin ik fêstrûn op de ‘Biddende hannen’: de tinzen streame troch de fingers nei de himel, de fingers sitte wer oan de polzen, dy't wer yn mouwen ferdwine, mar by dit alles komt safolle anatomysk gewrimel te pas, dat ik de gedachte allang kwyt bin, wylst dochs yn ‘Bernefoto’ it byld fan in stream, hjir tusken each en hert, wol goed past, net ta it absurde útwurke is (‘wat dochs streamt der tusken it each en hert / dat wiis fertriet sa út it antlit sprekt?’). Ek yn ‘Maarteiblomke’ fljocht de dichter út de bocht; hy rekket dêr yn petear mei in blomke: ‘it stâltsje trillet en eat ûntstiicht de tsjelk: / ‘Bisto noch minske, ik bin wer blom! / berte en dea binne út deselde skelk /...’. De wurden dy't sa har útwei sykje troch it stâltsje wolle my allikemin oan as wat der út de skelk komt. Under de skelk wei sil wol de bedoeling wêze. Ek ‘Om intens’ wol net rjocht yn my del, om't ik yn it puzeljen hingjen bliuw. De meast passende ferklearring fyn ik noch dat de dichter - om utens - him

[p. 205]

net goed fielt, spuie moat, nêst it bêd de pot sjocht en dy brûkt: ‘Ik seach. doe wist ik wat ik fielde / de holle bûgde, seach de ierde oan / en yn it skynsel blonk it heitelân’. Wol in antiklimaks nei de steatlike begjinrigels: ‘Ik lei te slomjen yn it frjemde lân/...’.

Dit wiene dan de trije fersen dy't my net foldiene. De rest fûn ik - yn gradaasjes - goede oant treflike fersen. Om it no net allinnich oer de mislearringen te hawwen, wol ik ta beslút by wize fan foarbyld noch wat sizze fan it fers dat de titel levere hat foar de bondel, ntl. ‘Dichter’ (sj. Trotwaer, 1985, s. 304). De earste strofe jout as oanrin in moaie twaslachtige sitewaasje: ‘De dichter wrakselet mei syn tinzen, komt der mar wer ôf, de klean wer oan, wat in ellinde foar in poëet:

gean der mar wer ôf, dichter
en doch dyn klean oan
skriuw mar watst op dyn hert haste
de lokkige lêst dochs gjin fersen

De dichter fielt him hjir net thús, hy stiet ferkeard yn it libben; dit idee fan it omkeard wêzen wurdt útwurke:

skriuw, frjemdling dyst biste
efterstefoaren berne
dyn fuotten binne dyn hannen
dyn billen dyn wangen

Dan komt de gearfetting fan it ferskil tusken in gewoan minske sa't dy yn de spegel te sjen is, en in dichter. En mei't de poëzij de dichter makket, groeit de dichter mei syn poezij:

watst mear bist as dyn spegelbyld
is mar in hânfol poëzij
mei't wurden dyn wêzen foarmje
bist noait wa'st wieste

Gjin wurdt te folle, en alles op syn plak yn dit fers! Sa bewust Abma foar my dat er it kin.