Trotwaer. Jaargang 19

[p. 200]

Hans Westra

Sa koart mooglik

Oer: Meindert Bylsma, It grom spat alle kanten út. Boalsert, Koperative Utjowerij, 1986.

Yn de nijste bondel van Meindert Bylsma steane alve fersen en sârientritich koarte ferhalen. De grinzen tusken fers of proaza binne lykswol net oeral like skerp te lûken, om't yn stikjes lykas Skilderij en De profdichter ferseleminten steane, wylst Grave en Trije fariaasjes op it tema leafde foar de neiste har ek hast as proaza lêze litte. De ferhalen binne net bysûnder lang, meast oan 'e koarte kant, wat foar in part werom te fieren is op it rake en ekonomyske taalgebrûk fan Bylsma. Want hoe koart ek it ferhaal, it is ôf. Benammen oer de fersen kin sein wurde, dat Bylsma gauris in soarte fan opsomming, in herhelling mei fariaasje tapast.

As foarbyld:

(...)
By de earste sirene
wurdt de wite bôle griis.
It banaantsje
lûkt krommer noch as oars.
It stikje tsiis
liket ien en al gat.
It rikke ieltsje
blaast de reek út.
It droege woarstje
wurdt troch en troch wiet.
De apel
is fan de rûpen ferfretten.
(s. 99; Wurk fan 't wurk)

In oar soarte fan opsomming komt ek yn it proaza foar:

En eefkes letter wurdt er bedobbe ûnder
de hûmpapaas,

[p. 201]

 

de tralalaas,

 

de hopsasaas,

 

de ratataas.

 

(s. 7; Tinte)

Of:

Stekje iepen, stekje ticht.
Paadsje op, paadsje del.
Doar iepen, doar ticht.
Mûle ticht, mûle iepen:
‘Wy keapje net oan 'e doar.’
‘Wy ha alles al.’
‘En leauwe dogge wy al/net.’ (sels skrasse).
(s. 106; Boadskip)

Dizze pear foarbylden jouwe faaks al oan hoe't der troch opienfolging fan fierhinne lykfoarmige sinspatroanen ûnderskate ritmyske effekten ûntstean kinne. It geve standertfrysk dat Bylsma brûkt draacht der ta by dat wat taal en styl oanbelanget de ferhalen en fersen allegearre de lêzer wol wat te bieden hawwe.

Dat kin lykswol net sein wurde fan de ynhâld. Ferhalen lykas Foar de wedstriid, U.T.Y., Gjin kloat oan en Boadskip binne op harsels tige lêsber, mar bliuwe de oerflakkige kant it neist. En benammen ek de measte fersen binne yn it foarste plak wurdboarterij; inkeld Grave, Ferstean en Le Mont Saint Michel sit wat mear by.

It foarste proazastikje, Koal, set dúdlik de toan fan de rest fan it boek. De titel fan it boek komt fan de lêste sin fan dit ferhaal. In bern praat mei in rûp, wol mei har boartsje. De heit fan it famke siket eefkes letter om har yn 'e tún, mar fynt inkeld twa rûpen, dy't er deatrapet. ‘It grom spat alle kanten út.’ Yn 'e ferhalen fan Bylsma stiet net in wurd tefolle. Brevity is the soul of wit. Ut it niis neamde foarbyld fan Koal blykt al dat de humor wrang en wreed wêze kin, mar troch de ûnderkoelde toan wurdt dochs wer in ôfstân skepen dy't morbiditeit trochstrings útslút. Der barre oars frij wat skriklike dingen, op it absurde ôf. Der geane gâns lju dea, of steane alteast op it punt om dat te dwaan, troch ûngemakken of troch wrake, of troch gearrin fan omstannichheden. Betiden falle dizze oarsaken gear, lykas yn Berteleppels.

It wrakemotyf oppenearret himsels it dúdlikst yn Earst lyk. Mar de útwurking dêrfan, in frou wreekt har op in eardere freondinne fanwege de

[p. 202]

troch har oandiene fernedering troch har fan twa hantlangers ferkrêftsje te litten is minder sterk. Bettere ferhalen binne Kuilplestik, Hindrik Húshin en foaral ek De metaaldetektor. Yn Slakken feroaret de haadpersoan yn in slak en sil omkomme troch it slakkedea dat er sels struid hat. Passive wrake dus. It is al te hoopjen, dat 25% gjin profetysk ferhaal is.

Yn L.A., it langste ferhaal út de bondel, wurdt it ferslach jûn fan de Olympyske Boarterij yn Los Appelskea. Dêrby krije alle aspekten fan it Frysk Eigene safolle omtinken dat de fergeliking mei it Frau Antje imago, dat Nederlân y.f.m. de suveleksport yn Dútslân besiket op te bouwen, him fannijs oan my opdringt. Wat in flagge, wat in folk, wat in lân, Fryslân eala eala eala.

It skriuwerskip fan Bylsma komt neffens my it bêste ta syn rjocht yn Fûgelstront en De metaaldetektor. Beide ferhalen binne opboud om it wrakemotyf hinne. Yn De metaaldetektor lit de iene man de oare in hângranaat opdolle. It freget tûk lêzen om by dit ferhaal de tiid fan hanneling út te meitsjen.

Der sit in flashback yn, mar begjin en ein derfan kin maklik oerhinne lêzen wurde. De lêzer moat by Fûgelstront noch folle mear de kop derby hawwe om tiid, karakters en it point of view útinoar te hâlden. Bylsma hat it ferrin fan de hanneling yn fïif alinea's ûnderferdeeld en dy trochinoar goaid. Ien derfan bestiet út inkeld dialooch, sûnder ferteller; de oaren wurde fanút it hy-perspektyf ferteld. De twa figueren dy't it ferhaal ryk is wurde beide mei ‘hy’ oantsjut. Dêrtroch is it wol needsaaklik en lês it ferhaal twa kear.

By in bondel mei sa'n ferskaat wurdt it dreech om alles yngeand te beljochtsjen. It is koartsein in slagge bondel mei in passende titel. It omslach en it print- en bynwurk binne kreas fersoarge.