Trotwaer. Jaargang 19

[p. 79]

Jabik Veenbaas
Fier fan 'e wei

Oer: Harmen Wind, Ut ein.
Koperative Utjowerij, Boalsert 1985.

Efteryn de te besprekken bondel stiet wat ynformaasje oer de skriuwer: sûnt 1982 skriuwt Harmen Wind yn syn memmetaal. De measte fan syn fersen waarden yn Hjir publisearre. Dit is syn earste Fryske dichtbondel. Syn Hollânsk wurk krige foar in part plak yn de Revisor. Hy wurket gear mei Pieter Krijthe, dy't pintekeningen by de gedichten makket. Se hawwe in bondel klear ûnder de titel: Een spoor van verbeelding.

De bondel Ut ein befettet foar it grutste part losse fersen. Der binne trije sykli: Ferlinge ferline (3 fersen), Op it spoar (7 fersen, mei tekeningen) en Et omnia vanitas (3 fersen). Oan it begjin stiet in fers fan Achterberg, oerset troch Wind, as motto foar de bondel:

Oer dit lân allinne
swalke ik, mar dit lân hat gjin ein
en no doarmje it ta dy yn:
o âlde groede, ús âlde pine,
silsto begjinne
te hieljen hjir,
of hiter noch te skrinen?

In weromkommend tema yn 'e bondel is it tinken oan it ferlerne thús, de ferlerne sin. ‘Súntsjes delbêde fûnling / Wol hoeden mar fier fan 'e wei,’ lêze we yn ‘Oerbleaun lânskip’. ‘Ferlinge ferline’ seit de titel fan in syklus fan trije fersen. ‘Ik stean der hjir / al lytser foar / gjin partituer of befel / gjin hûn om te fluitsjen’ en: ‘flechters binne wy / sûnder hinnekommen.’ Yn syn fersen siket er nei in oerbleaune waarmte, nei identiteit, bang om ferlern te gean: ‘As ik net sjoen wurd / bin ik fuort.’

Yn in rige oandwaanlike fersen, plastysk illústrearre troch Pieter Krijthe dy't ek foar it oarspronkelike omslach fan 'e bondel soarge hat, skriuwt er oer it ferstjerren fan syn heit. Hy fertelt oer de pine, dy't giselet as in draaimûneliet, in snijend byld (s. 27):

[p. 80]

 

Ik sit wer foar him op 'e stange,

 

fiel de stiennen, pine giet

 

foarby as in draaimûneliet.

 

Der rinne triennen oer myn wangen.

De pine, it sykjen, de weemoed, it ûnwisse, Wind jout it al oan yn 'e titel fan 'e bondel: Ut ein, begjin? of Ut, ein, de ein, it lêste? Deselde twivel dy't yn it gedicht fan Achterberg te finen is, wêrmei't Wind iepenet: ‘o âlde groede, ús âlde pine, / silsto begjinne te hieljen hjir,’ is it it begjin fan 'e genêzing, fan it weromfinen, ‘of hiter noch te skrinen,’ of wurdt de pine allinnich noch mar slimmer, lûkt de kommunikaasje troch it fers de wûnen fierder iepen.

Om in boadskip hoecht de lêzer yn Ut ein dan ek net te sykjen. Ek de mem fan 'e dichter docht soks om 'e nocht (s.30): ‘Skriuwsto noch wol ris, jonge?... Tsjûgje ris fan it nij Jeruzalem!’ Fan in nij Jeruzalem sil Wind net tsjûgje, ‘griene lânsdouwen en fredige wetters’ tsjutte foar him op ‘Beheind libben.’ Wol lit er yn 'e titels by tiden in ûnferhoalen sarkasme sjen: ‘De fertroude regelmaat’, ‘Om te laitsjen’, ‘De earlike finer’.

Wat betocht liket my de fergelyking fan dichter en fers mei ko en gers yn ‘Gers’ (s. 35). De dichter wol ferdwine yn it gedicht, om sa te bliuwen, mar wat foar betsjutting hat de ko? Stiet it bist foar de ûnmoochlikheid om te ferdwinen? Jout de dichter dus it bespotlike oan fan syn stribjen? Dúdliker en sprekkender fyn ik in fers as ‘De fertroude regelmaat’ (s. 12):

Ek dizze dei draacht my de dea
in etmel oan ta myn fergean

myn oerskot komt noch
jimmeroan oerein
wy slaan inoar op frjemde skouders

wend om yn it skoft
oantinkens op te heljen
en de man in heale hin.

Sinysk en pregnant is de wurdboarterij mei it kontrast tusken de oantinkens en de heale hin dy't ophelle wurdt.

Ferstechnysk binne de gedichten goed; se hawwe in hechte struktuer. It enjambemint wurdt funksjoneel brûkt, byg. op s. 9:

[p. 81]

 

De muorren ha ik yn myn iver

 

skoard. Oan ien kant grinst it hûs

 

oan in fabryk:...

en op s. 27:

Ik stean foar wetter. Stoarje nei
de oare kant. In bytsje wyn.

Wind brekt de sinnen op natuerlike plakken ôf. In goed foarbyld (ek op s. 27):

Groetet er my? Dei heity, dei
wat dochsto dêr? Ik hear dy net.
Wa hat dy oer dit wetter set?

De sinnen bliuwe hjir geef en soepel, sawol ynhâldelik as ritmysk. Gearfetsjend: it is in fertsjinstlik debút.