Trotwaer. Jaargang 19

[p. 12]

Tineke Steenmeijer-Wielenga
Berber van der Geest: ‘ik woe / dat ik in skilderij skreau / sûnder wurden’.

‘ik woe / dat ik in skilderij skreau / sûnder wurden’, sa begjint it fers ‘skilderij’ fan Berber van der Geest yn har earste bondel der binne fan dy dingen... In moai útgongspunt foar in petear mei dizze dichteresse en berneboekeskriuwster, oer har teken- en skilderwurk.

Der stiet net in namme op 'e doar, mar as ik de strjitte en it nûmer fûn haw, wit ik fuortendaliks, dat ik te plak bin: in gesellich hûs mei in haakt kleed foar de doar en blommen foar it finster. Hjir wennet Berber van der Geest, dat mist net.

Hja is noch mar in jiermannich lyn ferhûze nei de Pieter Langendijkstrjitte. ‘Ik hie noait tocht, dat ik nochris wenje wolle soe yn sa'n hûs yn in rychje’, sil hja letter yn it petear sizze, ‘sa boargerlik, no?’, mar it foldocht har skoan. Nei de drokte fan de binnenstêd, dêr't hja lange jierren wenne hat op 'e etaazje boppe de winkel fan de Stichting Fryske Ambachts- en Folkskunst yn de Weard, is de stilte har woldiedich oankommen. De strjitte leit yn in wat fergetten hoekje fan Ljouwert, ynsletten tusken twa diken foar trochgeand ferkear. De tiid stiet der in bytsje stil.

As Berber de doar iepen docht en my der fleurich ynnoeget, fiel ik my daliks by har thús en dat wylst ik noch it ien en oar op myn lever ha, dat ik har freegje moat. Om te begjinnen oft hja ynstimt mei in fraachpetear oer har teken- en skilderwurk foar dit nûmer fan Trotwaer. En har tastimming is ek nedich foar it ôfprintsjen fan foto's fan har wurk by dit skreaune portret. As ik teplak sit, yn 'e efterkeamer, gesellich by de grutte tafel mei titelroazen en forsytia yn in kristallen kanne derop, byt ik fuort mar troch dy soere apel hinne en aldergeloks, Berber seit: ‘Ja, dat moat dan mar, ju, dat is wol goed.’ Sadwaande krij ik myn skriuwblok út 'e tas en sitte wy sûnder fierdere babbelegûchjes binnen fiif minuten yn in drok petear oer de skilders út har famylje: pake Jaring Douwes Walta, omke Meinte, Gerben Rypma. Har mem is Fetsje Walta, in dochter fan Jaring, har beppe wie in Berber Rypma. Der hinget in moai oaljeferve skilderijke

[p. 13]

oan 'e muorre tsjin my oer: weidzjende kij fan Gerben Rypma, in dûbeltalint yn de Fryske literatuer, dichter en skilder beide.

Ik bin by Berber om har eigen teken- en skilderwurk te besjen en dêr wat fan út te sykjen foar de nije útstalling yn it FLMD. Beskieden as hja is, protesteart hja tsjin dat ‘keunstners’ yn de titel. It is har te pretinsjeus foar har tekeningen. Dûbeltalinten binne dizze fiif eksposanten winliken ek net. Yn it foarste plak binne hja dichter of skriuwer en as sadanich hawwe hja namme makke. De byldzjende keunst is ‘willewurk’, wêrby't de iene him wat mear ‘dreaun’ fielt as de oare. ‘De twadde tak’ hie faaks wol in tapaslike titel west, mar ‘byldzjende skriuwers / dichtsjende keunstners’ beflapt moai alle eleminten dy't in ‘skilderijetentoanstelling’ yn in letterkundich museum rjochtfeardigje: it giet om dichters en skriuwers dy't by dizze gelegenheid in oare - de byldzjende - kant fan har kreativiteit sjen litte.

Berber van der Geest ken ik fansels al jierren, dat wol sizze, ik wit wa't hja is, wat hja yn it literêre docht en dien hat. Ik haw har boeken en bondels mei nocht lêzen en dêr ek oer skreaun. Hja wit ek, wa't ik bin, mar wy kenne elkoar net echt. Ik ha bygelyks nea by de feestlike oanbiedingen fan har boeken west, mar ik haw wat faker as ienris in brief fan har krigen.

Foto Leeuwarder Courant

[p. 14]

Hja skriuwt hiele aardige, attinte, persoanlike brieven, stylfol op in netkonvinsjonele manier. No't ik mei har sit te praten, falt my op, dat hja der sa ek útsjocht: stylfol, mar net stiif. Netsjes, mar mei in persoanlike artistike toets, dy't net bûnt of útwrydsk is, mar wol apart. Dat jildt ek foar it ynterieur fan har hûs. Hja draacht moaie sulveren sieraden dy't goed passe by har ljochte hier, dat yn 'e lêste jierren suver ûngemurken fan heechblond, sulvergriis wurden is. Hja hat hier om jaloersk op te wêzen: it falt altyd, sjoch mar nei de foto's dy't der yn de rin fan de jierren fan Berber makke binne. Sa'n lange lok soe my steefêst foar de eagen bingelje, mar by har falt er altyd mei in sierlike krol by har bril lâns.

Yn har fersen en teksten uteret Berber har wol gauris oer dingen dy't har net noaskje, oer har argewaasje, har ûnrêst, har sykjen nei oanhâld, mar har ferskining is harmonieus: in ideale kombinaasje fan leaver beukerjuf, kritysk-selsstannige frou en keunstsinnige dichteresse. ‘Fersoarge’ is faaks wol in goed wurd om har te karakterisearjen. Hja jout omtinken oan de ferskiningsfoarm, har eigen, mar mear noch dy fan har wurk. Foarlêze út eigen wurk is by Berber van der Geest net samar it oplêzen fan in stikmannich gedichten. It is in fersoarge optreden, gauris ynstudearre mei begelieding fan in befreone muzikant. Sa'n optreden is trochtocht en timed.

Prachtich fersoarge binne ek har berneboeken. Foar it earste, It âld kammenet, hat hja sels alle yllustraasjes makke en ek it omslach tekene: in âld kammenet mei alle mooglike skatten dêryn útstald, yn in âlderwetsk ovaal, tsjin in eftergrûn fan hûnderten lytse blomkes, dy't Berber der mei de tekenpinne stik foar stik op prigele hat. Har argewaasje, doe't by de proef al dy blomkes op 'e kop ôfprinte wiene!

Ek foar har ‘tinkbyldeboekje’, Deirdreamerijkes, dat fersierd is mei tsientallen bijen en flinterkes, hat hja al dy fine tekeninkjes sels makke. Har eigen omslach fan de earste fersebondel der binne fan dy dingen... foldocht my better as it ûntwerp dat Meinte Walta foar de twadde en ik bin gien... makke hat. Ik ha dat destiids yn myn kranteresinsje ek skreaun en Berber is dat net fergetten. As wy har wurk bylâns rinne, seit hja: ‘Sis no sels, omke Meinte sines is dochs folle profesjoneler.’ Hja bewûnderet syn wurk en kin der goed mei him oer prate. Yn har lêste bondel binne ek in tal fersen opnommen dy't skreaun binne by skilderijen fan Meinte Walta.

Berber van der Geest wurket graach gear mei oare minsken. ‘Dat kin dy o sa ynspirearje!’ In moai resultaat fan sokke gearwurking is dei en wei, in foto/fersebondel fan Berber van der Geest, Paul Janssen en Jantsje Noordermeer. Foar ferskillende teaterproduksjes hat hja teksten skreaun. Ek mei komponisten en musisi kin hja goed lykop wurkje. Yn 'e mande

[p. 15]

mei in freon wurket hja noch oan in stik foar it Amsteltoneel. Yn it ferline is har oarspronklik toanielwurk bekroand. Dochs is it skriuwen fan teksten hiel wat oars as it meitsjen fan in gedicht. It is in métier. Der wurdt in berop op dyn fakmanskip dien, ‘poëzij komt tichter oan dysels’.

- Hie hja mei de yllústere foarbylden út de famylje net sels skilderesse of tekenaresse wurde wollen?

‘Ja, nei de ulo woe ik hiel graach nei de keunstakademy, mar dat woene myn âlden net lije. Mem hie by har thús te folle earmoede meimakke. Pake wie altyd oan it skilderjen. Hy hie in ferverswinkel en autospuiterij as breawinning, mar skilderjen wie syn echte bedriuw.’

Neffens Berber van der Geest wie har pake Jaring Walta in bysûnder minske, dy't tige folle foar har betsjutten hat. ‘As skilder wied er wat in miskend talint. Pake wie fiersten te beskieden, hy koe himsels net ferkeapje.’ Yn har hûs hingje ferskillende fan syn skilderijen en tekeningen, ûnder oaren in prachtich selsportret. Ek in rige foto's fan portretten dy't er fan oaren makke hat. Dêr is ek ien fan Berber by. ‘Pake wie wiis mei ús. Myn suster en ik útfanhûzen simmers faak by him. Stedsbern yn Wytgaard. Mei in saak hiene heit en mem gjin tiid foar fakânsje. Ik mocht as lyts bern al graach tekenje. De fundamintele dingen fan it skilderjen haw ik fan him leard. Ik wie de âldste fan de pakesizzers. As hy it fjild yn gong om te skilderjen, mocht ik mei. Dan hie ik in lyts sketsboekje en siet by him te tekenjen. Hy koe ek tige fertelle. Syn ferhalen, dêr tar ik noch op. Dat tocht ik lêsten noch, it hiele âld kammenet, dat binne allegear ferhalen dy't pake my ferteld hat, of dêr't ik wat fan syn sfear yn werom fine kin. Ik wurkje no oan myn tredde berneboek en ik kin noch altyd putte út de skat dy't ik yn myn bernejierren meikrigen haw. Pake hie ek in rike fantasije.’

Berber komt út in Roomske húshâlding en hat by de nonnen op skoalle west. ‘Ik wie der wolris bang foar, dat pake net yn 'e himel komme soe. Ik wie der alhiel net wis fan, dat er alles, wat ús op skoalle ynprinte waard, wol sekuer witte soe, as it derop oan kaam. Doe haw ik him in kear frege, oft er it rychje fan de hilligen noch wol wist.’ ‘Myn hilligen binne Rembrandt, Guido Gezelle en Beethoven’, andere pake, ‘dêr moatst letter mar ris oer neitinke.’ Op it portret, dat Jaring Walta fan Berber makke hat, stiet in earnstich famke, mei lange frissels yn it hier.

Yn stee fan de keunstakademy waard it ynearsten in kantoarbaan en nei trije jier de beukerliedsteroplieding dy't hja folbrocht yn de fjouwer jier

[p. 16]

dy't dêr foar stiene. Dêrnei hat hja yn in jûnskursus fan de Akademy Vredeman de Vries de legere akte tekenjen helle en letter ek noch har L.U.-Frysk.

Troch de ynfiering fan de basisskoalle is hja fan haadliedster oan de beukerskoalle Marije'hof no learares oan 'e katolike Thomasskoalle wurden. Hja is it lang altyd net iens mei de fernijingen dy't trochfierd wurde yn it ûnderwiis om't it belang fan de bern neffens har net altyd foarop stiet en de lytskes hielendal oan krapperein driigje te kommen. It wurkjen op himsels mei de beukers foldocht har noch altyd tige skoan. Yn har twadde berneboek, De hânskrobbers, steane plaatsjes, dy't guon fan har eardere learlingen fan de beukerskoalle tekene hawwe. Dy kamen doe wiken efterinoar op in fêste middei by har thús. It hat in toer west om de ienheid yn it gehiel te bewarjen. Om de karakters konsekwint út te byldzjen hie Berber in hiel skema opset. Elts bern tekene syn eigen figuerkes. Hja die in protte tariedend wurk foar sokke tekensessys, mar hat der mei de bern ek in ôfgryslik soad wille oan belibbe.

Troch de drokten dy't de feroaringen op skoalle meibringe, sil hja no foar it earst de uterlike fersoarging fan har nij boek oan in oar oerlitte moatte. Hja is bang, dat hja troch de nije ferfangingsregelingen ek net mear de k|^ans krije sil om in pear moanne mei in wurkbeurs op ferlof te gean. Mei dy wurkbeurzen fan it Fonds voor de Letteren hat Berber van der Geest oars goeie erfaringen. ‘Wurdst der net ryk fan, mar kinst frije tiid keapje en dêr ûntbrekt it my oars oan.’ As hja it better oan tiid hawwe soe, soe hja ek wolris wer oan it boetsearjen of byldhouwen wolle. Dat hat hja yn de opliedingstiid wol dien, mar it nimt har no tefolle tiid om thús alles op te setten. Hja tekenet yn oare perioaden as dat hja skriuwt. ‘Tekenje kin ik wol yn tiden fan soarch en spanning. It hat foar my itselde effekt as hurd yn 'e tún wrotte, dêr kin ik ek geweldich fan opknappe as ik wurch út skoalle kommen bin. By dichtsjen moatst alle oare tinzen bûten slute, by tekenjen kinst dyn gedachten lekker frij útwurkje litte. Dêr wurd ik hiel rêstich fan. Foar't ik ta skriuwen komme kin, moat der earst fan alles dien wurde, it hûs moat oprêden wêze en sa, ear't ik der klear foar bin.’ Yn 'e frije moannen dy't mei in wurkbeurs ferovere wiene, hat hja wol gauris oan it wurk west yn it âlde skildersatelier fan har pake. Dêr binne guon fan har boeken ûntstien. Tekenje docht hja yn sokke tiden ek mear. ‘As in tekening slagget, krijst dêr in like grutte kick fan, as wannear't in fers slagje wol.’ De lêste tiid hat hja net folle gedichten skreaun. Hja makket wol notysjes fan aparte dingen dy't hja tsjin komt. As der dan tiid is, krijt hja dy map wer ris út de kast en fynt dêr wer ynspiraasje yn. Troch har oantekens bliuwt de sfear neifielber. Hja kin dy dan sa wer oproppe.

[p. 17]

- Beskôget hja harsels as in dûbeltalint?

‘Ik wit it net’, seit Berber van der Geest, ‘yn elts gefal haw ik my as skriuwster it measte ûntjûn.’ Soe hja dochs leaver profesjoneel tekenaresse wêze wolle? Publisearje jout mear mooglikheid ta kontakt mei oare minsken, al wie it allinne mar troch it feit, dat literatuer per definysje fermannichfâldige wurdt, wylst dyn oeuvre yn 'e byldzjende keunst út unica bestiet. Ik kom noch eefkes werom op har fers ‘skilderij’: ‘ik woe / dat ik in skilderij skreau / sûnder wurden’. Wêr kin hja har emoasjes no it bêste yn útdrukke, yn bylden of yn wurden? Berber tinkt, dat it yn in skilderij faaks makliker is in stimming oer te bringen as yn wurden. ‘Miskien haw ik my ek wol te folle liede litten troch minsken dy't bewearden, dat ik myn talinten net ferknippe moast. In wurd is mar in wurd en faak slagget it mar behyplik mei wurden te dekken, wat der oan gefoel efter leit. Der giet dochs in diminsje ferlern. Ik tink wolris, mei tekenjen sitst net sa oan de beheiningen fan de wurden fêst, mar soe muzyk net noch in folsleinere keunstfoarm wêze? De muzikale kant fan de poëzij hâldt my ek o sa dwaande. Muzyk jout de minsken de mooglikheid har eigen bylden yn te foljen. By in gedicht leit de dichter mear fêst en de keunst bliuwt fansels der diminsjes efter en ûnder te hâlden.’