Trotwaer. Jaargang 19

[p. 8]

Jan Pieter Janzen
Jan J. Bylsma: ‘Ik feech it der yn ien kear op, it moat binnen tsien minuten klear wêze.’

Jan koe alles, sizze syn maten fan eartiids. Ferskes meitsje, teksten skriuwe, ferskillende ynstruminten bespylje, tekenje en skilderje. Namme hat er lykwols foaral makke mei syn bitter-swiete, mankelyk-iroanyske fersen, sammele yn fiif bondels. (‘It leit op it stuit wat stil, mar ik hoopje oer in pear jier nochris in bondel útjaan te kinnen.’) Proaza hat Jan J. Bylsma ek skreaun. Syn earste roman, It forsin (1968), giet - net tafallich - oer in jazz-muzikant yn Amsterdam, dy't foar it neist wer ûnderwizer wurde sil yn Fryslân. (‘Myn ferhalen soe ik ek noch ris sammelje wolle; mei wat nij wurk derbij sit der wol in bondel yn.’) Mei Anne Hellinga produsearre er goed tsien jier lyn yn rêd tempo trije plysjeromans, de Benedictus-rige. (‘Fan it fjirde diel, Benedictus brûst nei Bremen, lizze de earste haadstikken al in jiermannich yn it laad; it wol net rjocht mear mei ús oparbeidzjen.’) Dêrnjonken hat er noch as oersetter, blomlêzer, kritikus en tydskriftredakteur dwaande west.

Mar de literatuer soenen wij it diskear net oer ha. It moast gean oer syn tekenjen en skilderjen, in ‘hobby’ dêr't dizze learaar Nederlânsk oars noait net folle praat fan hawwe woe. En dat wylst de earste útstalling der folle earder wie as it earste boek.

Jan J. Bylsma (Huzum, 1931) debutearre yn 1966 yn De Tsjerne. In goed jier letter ferskynde Striptease, de bondel dêr't er sels it omslach foar makke. Alve jier earder hie kafee ‘De Dölle’ yn Balk in groepseksposysje op 'e boppeseal (‘Sa gong dat doe noch; kulturele sintra, bibleteken en doarpshuzen wienen der amper.’) Jan Bylsma syn wurk hong dêr tusken dat fan û.o. Dirk Kerst Koopmans, Hylke Hoekstra (‘in broer fan Cor’) en Pier Feddema. De Friese Koerier hie it bij dy gelegenheid oer syn ‘bewogen geschilderde expressionistische gouache Bomen’ en oer ‘een zeer sfeervolle en kundig gemaakte aquarel De Bar’. (‘Dat wie it net hear, in akwarel. It wie in “wosken” gouache; dy hie ik dus even yn in platte wetterbak lein. Dan wurdt it, as it slagget, sa moai dizich fan kleur.’)

[p. 9]

Foto Henk Kuiper

- Is Jan Bylsma ien fan dy skriuwers foar wa't tekenjen en skilderjen in soartemint learskoalle foar it skriuwen west hawwe, in oefening yn observearjen en komponearjen?

‘Nee, ik ha altiten in soad nocht oan tekenjen hân, mar noait de oandrang om echt skilder te wurden, om mij der yn te oefenjen. Geduld om der yn te studearjen hie ik helendal net. Op 'e Kweek wie it in eksamenfak. Dêr haw ik wat perspektyf hân, fierders haw ik it mijsels oanleard. Ik ha destiids yn Ljouwert noch al mei Reinder van der Leest en Cor Hoekstra yn in skilderklubke sitten, mar dat is al gau op 'e non rûn.’

‘Yn Balk, dêr't ik goed tritich jier lyn myn earste baan krige, wie ik in soad op 'en út mei de skilder-skriuwer Pier Feddema. Dy sei: “Do kinst it, hast in hiel goed gefoel foar kleuren. As it net goed is, sjochst it sels wol. Moatst it gewoan in soad dwaan.” Dêr hied er gelyk oan. Moatst der net tefolle oer lulle, sjochst fansels wol oft it wat is. Skilderjen is eins in hiele stille dialooch. Dat jildt foar literatuer ek en foar muzyk helendal: je fine it moai of net.’

‘In ferbân mei myn dichtwurk sjoch ik eins net. Dat is nochal nuchter, mei gâns understatement. Myn skilderwurk is romantysker, idyllysker. Yn myn fersen haw ik it noait oer de natoer, myn tekeningen binne der fol fan.

[p. 10]

It lânskip foaral; dat kinst sa moai abstraheare. Dy eroatyske dúnlânskippen op Skylge, mei fan dy froulike foarmen dy't sa moai yn elkoar oerfloeie. En de heuvels en gloaiïngs yn Frankryk, de Dordogne en Auvergne benammen. Gasterlân ek en de krite boppe Ljouwert, skilderachtich! Portretten soe ik net kinne. In protte oaren dy't it al dogge, trouwens ek net; sjochst gauris fan dy lege koppen.’

- Sit der in ûntwikkeling yn syn wurk?

‘Ja, yn 'e rin fan de tiid is myn wurk soberder wurden. Ik lit mear wei. De kleuren binne noch wol helder, mar dochs sêfter. Myn wize fan wurkjen is gelyk bleaun. Ik hâld net fan gegriem. It moat hurd. Ik feech it der yn ien kear op, aus einen Guß. Binnen tsien minuten moat it klear wêze. Ast begjinst te prutsen wurdt it meast neat.’

‘Fan de earste feech skrik ik altiten in bytsje. Ynienen dy kleur op it papier, dat is suver wat in wûnder. It leafst wurkje ik mei krytsjes, wasko, of mei fan dy brede timmermanspotleaden. Dêr haw ik altiten wol wat fan bij mij. Eins skilderje ik mei potlead. Fine lijntsjes, dat leit mij net. Ik ha oait trije boekomslaggen makke, mar dat is mij neat, dat is milimeterwurk, hin.’

‘Ik meitsje graach gouaches. Plakkaatferve droeget lekker hurd, soms brûk ik de föhn fan de frou. Meastal stean ik der bij. Myn skilderjen hat wat agressyfs. Ik feech deryn. It moat yn ien kear goed. It is echt hânwurk. Der mislearret dan ek in soad. It measte bedarret daliks yn it jiskefet. En nei ferrin fan tiid hâld ik nochris opromming yn wat der oerbleaun is. Myn fersen bin ik folle suniger mei. Dêr brûk ik de kop mear bij, bin ik ek langer mei oan 'e gong.’

‘As it wol is it prachtich, mar meastal mislearret it en dat is slim. Ik ha al withoefaak de hiele brot yn 'e hoeke saaid en tsjin mijsels sein: Hâld no ris op mei dy oanstellerij, dat sabeare artistike; do bist learaar, mear net. Mar je begjinne hyltyd wer te tekenjen. Op papierkes, adresbântsjes, boekelisten fan eksamenkandidaten, stinsels foar gearkomsten, bij de televyzje. Skilderjen haw ik nei in pear dagen myn nocht wer ôf. Dan pak ik wer in boek, want lêzen giet boppe alles.’

Jan Bylsma mei dan in grut part fan syn byldzjend wurk fuortgoaie, hij hat ek hiel wat bewarre. Op 'e souder (‘Dat soe eins myn atelier wurde - ik ha der noch in grutter rút ynsette litten -, mar it is der noait fan kommen. Te kâld, tefolle gedonder ek.’). It is meast âlder wurk. Gouaches, akwarellen, tekeningen, in inkeld stik yn oalje en akryl. Twa ezels ek, ien fan himsels en ien fan syn heit, dy't ek skildere. Under, yn 'e wenkeamer,

[p. 11]

steane wat ferskûle trije fan syn byldsjes, de iennige dy't er oait makke hat (‘Ut talhoutsjes. Dy hie ik tusken de knibbels, de beitels fleagen rûnom. Nee, dat wie mij niks.’) It eigen skilderwurk springt ek net daliks yn it each.

- Wêrom is er dêr eins sa beskieden mei?

‘Och it measte is mij dochs net nei it sin. En hast fansels ek fan dy keunstsinnige kunde dy't dy fiele litte datst mar in amateur bist: “Soa, hast ek wat fan dysels te hingjen?!”’

‘Myn moaiste moderne gouaches, in stik as tolve, haw ik lêsten ophongen bij ús jongste dochter. Dy fynt se wol moai. Us âldste fûn se net goed genôch. Dy makket sels fan dat hiele fine wurk. Ik jou oars hast niks mear wei. It is mij te faak oerkommen dat se myn tekeningen mei in spjelde ophongen of op in oare wize tramtearren. Der moat fansels al in knappe list om, dat is de finishing touch.’

It hûs hinget fol mei wurk fan oaren, ‘echte’ artysten lykas Jan Mankes, Boele Bregman, Jan van der Zee, Anne Huitema, Pier Feddema, J.C. van Schagen, Jerre Hakse, Cork, Metten Koornstra en Montyn.

- Binne der guon bij dy 't him ynspirearre hawwe?

‘Nee, eins net, op Pier Feddema nei dan. Dy hat mij oantrune en ek kwa styl ynspirearre. Fan Boele Bregman haw ik it preparearen fan hurdboard leard, mei griene flexa-ferve. Ik gean in soad nei eksposysjes. Dat stimulearret faak wol. Dan tink ik: Ferdomme, wat is it dochs moai. Ik hâld eins fan alles, as it mar net fan dat geprigel is. Ik moat der wat yn sjen kinne, hoewol't ik abstrakt ek wol moai fine kin.’

‘Ik sit no yn in oergongsfaze. De lêste pear jier woe it net rjocht. Dat kaam ek mei troch myn sykte. Ik stean no wer foar de klas, mar as ik aanst út it ûnderwiis bin dan sil ik goed los. Ik ha kryt, ferve en papier sat. Dat krij ik altiten op 'e jierdei, om't se oars hast net mear witte wat se jaan sille.’