|
| |
| |
| |
Klaus Mann/Sybren Sybrandy
Der Vulkan, III
Foar my is de oarloch - dy't ik net bewust meimakke ha - ien fan de grutte riedsels, benammen de útwurking fan de oarloch yn it persoanlike belibjen fan de lju. Dan is der fansels in grut skala; de Exil-literatur is mar in ûnderdiel, mar it persoanlike drama fan de skriuwer dy't syn lân en dus syn taalgebiet en ek syn publyk kwyt moat, sprekt der sterk yn. It tema fan it sûnder heitelân, sûnder thús wêzen, jin frjemd, ferfrjemde fiele, wie Klaus Mann, as kosmopolyt, soan fan in ferneamde heit dêr't er net mei koe, en homoseksueel, al earder hiem. It persoanlike waard troch it politike noch fersterke.
Ik ha fan him noch lang net alles lêzen: syn Mephisto is fansels, mei troch de film en it toanielstik mei deselde namme, it meast bekend. Ut Der Vulkan, Roman unter Emigranten (Edition Spangenberg, München 1977) ha ik in stik fan in haadstik nommen dat wat op himsels stiet, al komt de haadfiguer derút, professor Benjamin Abel, letter noch wiidweidich werom. Abel yn ballinskip soe dus de titel wêze kinne.
Professor Benjamin Abel wie trije en fjirtich jier en hearde ta de wichtichste jongere literatuerhistorici fan de dútske unifersitaire wrâld. Hy hie privaatdosint yn Heidelberg west en krige yn it jier 1929 in beneaming as ordinarius oan de universiteit fan Bonn, wat foar in joadske gelearde, en benammen foar in germanist fan net-aryske komôf doe al in besûndere eare betsjutte; want it antisemitisme yn it dútske heger ûnderwiis gong djip, noch eart it ta Steatsreligy ferheven wie.
Yn Bonn wie professor Abel tige populair by de studinten wurden; syn kollege oer de dútske romantyk waard drokker besocht as de foardrachten oer ‘Friedrich Schiller en de nationale idee’ dy't syn kollega, de âlde Geheimrat von Besenkolb, yn itselde semester hâlde. Geheimrat Besenkolb hie foarhinne Grutdútsk, dêrnei Dútsk-nationaal west; op de dei nei de earste belangrike ferkiezingsoerwinning fan de nazi's ferskynde er foar syn gehoar mei in lyts, mar dochs wol opfallend hakekrúske op de revers fan syn jacquet.
Besenkolb, in steil âld man mei boaze, stielblauwe eagen, wyt snor en burd, en sterk útkommende blaueftige ieren op 'e rêch fan syn hannen en op syn hege, kalkwite foarholle fol bulten - Geheimer Rat Maximilian Freiherr von Besenkolb - koe op in ferneatigjende menier mei in mar krekt oantsjut bûgjen fan de holle de wat iroanysk devoate groet fan syn kollega Abel beantwurdzje. Sûnt de hjerst fan 1930 ferskynde de Geheimrat net mear yn in selskip, as de gastfrou him net yn it foar de wissichheid jûn hie dat professor Abel net oanwêzich wêze soe.
| |
| |
Doe't de nazi's oan 'e macht kamen, wie professor Abel ien fan de earste dosinten oan de unifersiteit Bonn, dy't syn plak kwyt rekke. Hja besparren him it neitinken oer de fraach oft er út himsels, fuortendaliks en frijwillich, om syn ûntslach freegje moast of dat er ôfwachtsje moast oant hja him ta de doar út setten. Wa wit hoe't it beslút fan Abel - in wat sêfte, gefoelich-ynbannige, alhiel net heroyske natoer-útfallen wie by sokke alternativen. Hy moast fuort, hja lieten him gjin kar; Geheimrat von Besenkolb, ôfgeunstich fanwegen de suksesrike romantici-kolleges en út djippe, germaanske ûnfersoenlikens, hie heechstpersoanlik fuort it ûntslach fan de fatale konkurrint by it kultusministearje oan 'e oarder steld. It wie yn oerienstimming mei it ridderlike aard fan de ûndersiker - dy't as ien fan syn ferneamdste stúdzjes in wiidweidige analyse fan it Nibelungenliet op syn namme te stean hie - om syn fallen fijân dy't op it stuit folslein fan 'e wize wie, ek noch in traap nei te jaan. Dy bestie út in lang en ôfgryslik misledigjend feuilleton dat oer de fuortstjoerde professor yn ien fan de liedende nazi-blêdden yn it Rheinland ferskynde en as titel hie: ‘It moat út wêze mei it skeinen fan it Dútske kultuergoed’. It tige haatlike artikel wie mei initialen ûndertekene, en algemien waard oannommen dat it troch Geheimrat Besenkolb skreaun, of op syn minst ynspirearre wie: it hie alle skaaimerken fan syn tagelyk krêftige en glûperige styl.
Benjamin Abel wie syn rie te'n ein en slim ferbûke. Hy wist alhiel net wêr't er keare moast en wat der fan him telanne komme soe. Sawol syn gefoel fan eigenwearde as de driuw ta selsbehâld hâlden him der fan ôf noch langer yn Dútslân te liben; dat lei yn 'e reden. Oan de oare kant wie foar him in bestean yn it bûtenlân hast net yn te tinken. Ofsjoen fan de gebrûklike reizen nei Italië yn de studintejierren, in pear reiskes yn de Switserske bergen en ferskate kearen in besyk oan Wenen en Parys, benammen ornearre foar de Weenske Breughels en de skatten fan it Louvre, hie er nea bûten de ryksgrinzen west. Hy wist dat er skruten wie en belêste mei in fatale driuw ta minderweardichheidsfielen dêr't er him net altyd mei sukses tsjin fersette koe. It foel him swier, oansluting te finen by de lju, de measten ferfeelden him, en as hy fan syn kant him oanlutsen fielde ta immen - om hokker reden en yn hokker omstannichheden ek - siet de eangst him dwars dat er ta lêst wêze koe en de skyn ha koe himsels optwinge te wollen. Syn âlde mem libbe yn Worms - it berteplak fan Benjamin - dêr't er elts fearnsjier op syn minst ien kear op besite plichte te gean; fierder broch er syn simmerfekânsjes geregeld mei it âlde minske troch yn in lyts dútsk Kurort. Fan mem soe er him losmeitsje moatte as er út Dûtslân wei gong; want fansels koe der net oan tocht wurde dat de hast sântichjierrige frou it hûs yn Worms ferlitte soe, dêr't se sahwat fyftich jier ferkeard hie en dêr't har man, Benjamin syn heit,
| |
| |
ferstoarn wie. Ek syn freondinne soe Abel kwyt reitsje; no hie er der spyt fan dat er der - tsien jier lyn - net ta besletten hie mei har te trouwen. ‘Ik dooch net foar it houlik’, hie er doedestiids sein, en juffer Annette Lehmann hie har der by dellein en hie in lytse antyksaak iepene yn Keulen, dy't oars no hiel goed rûn. Hoewol't Benjamin, út in soarte fan benaudens en eigensinnige swiersettigens de leave juffer Annette net ta professorsfrou makke hie, wiene hja beiden al dy jierren in pear en waarden troch har kunde folslein as troude lju behannele.
Hoefolle goede dingen fan it libben soe er yn 'e frjemdte misse: de noflike keamermusyk-jûnen bygelyks, dy't Benjamin yn syn gesellige hûs yn Marienburg, tusken Bonn en Keulen, hâlden hie. Professor Abel koe him goed rêde op de cello, en hy hie in freon oan 'e medyske fakulteit, dy't foar in treflik pianist jilde koe. By dy twa kaam dan altyd noch wol in ivrich musisearjende kollega of studint, dat der wie yn de Marienburger miniatuer-villa mannich Beethoven-of Brahms-kwartet, no just net altyd masterlik, mar dochs mei djip gefoel en sa heal en heal foldwaande technyk, útfierd. Juffer Annette hie foar tee en broadsjes soarge, en yn de maklike stuollen hiene de professorefroulju mei hanwurkjes sitten en elkoar de universiteitsnijtsjes ferteld, as Schubert of Bach útspile wie. Wat hie dat noflik west! Op dit stuit, no't it wol definityf foarby wêze moast, yn it weromtinken, like it wol betoverjend noflik. De klavierkeunstner fan de medyske fakulteit hearde oars ta itseide pariaras as Abel. Op de tritichste jannewaris 1933 fernijde er Benjamin dat er fan doel wie nei Ingelân te tsjen.
Nee, nei Ingelân woe Benjamin eins net; hy tocht dat er yn sa'n ferskriklik grutte en frjemde stêd as Londen hielendal net sykhelje kinne soe. Nei lang rieplachtsjen by himsels en mei Annette Lehmann, naam er Nederlân foar kar. ‘Dêr woest' altyd dochs alris hinne’, brocht de yntelliginte juffer him yn 't sin. De professor knikte mei weemoed: ‘Ja, om de Rembrandts te sjen’. ‘Krekt, en no silst alle tiid hawwe om de Rembrandts, de Frans Halsen en de Jan Steens ris goed te besjen’. Annette besocht har fleurich foar te dwaan, mar har drôve eagen makken mar al te dúdlik hoe keunstmjittich dat wie. Hoe't er yn Nederlân soe, waard de professor no sa'n bytsje dúdlik. Hy hie him in soad mei hollânske en flaamske literatuer dwaande hâlden en in wiidweidige stúdzje oer de ‘Uilenspiegel’ publisearre. ‘Fan Hollân út kin dan fierder sjoen wurde’, sa prate syn freondinne him moed yn. ‘It is grif it gaadlikste plak om oan it bûtenlân, oan de frjemdte te wennen. Nederlân is gjin dútsk taalgebiet mear en heart dochs kultureel noch ta it dútske gebiet. Jo sitte dêr noch yn de sfear fan ús grutte oerleveringen. Ik ha ris trije prachtige en ynspirearjende wiken mei ús mem silger yn Den Haach en Amsterdam trochbrocht’.
| |
| |
Annette's prachtige en ynspirearjende wiken mei har mem silger yn Den Haag en Amsterdam hie Benjamin al faker oer heard. Wat koe se besteklik prate! Sûnder mis: in treflike frou - dat kaam oan it ljocht yn kritike sitewaasjes lykas dy dêr't Abel no yn siet. Wol hearden de wurden oer ‘kultureel dútsk gebiet’ in bytsje fertocht, wat neffens de minne, nije terminology. Soe de goede Annette ek al in bytsje oanstutsen wêze? Hoe soe se har ûntjaan, as se oerlevere wie oan de djipgeande ferkearde ynfloeden dy't no yn dit lân de minsken as in pest yn 'e macht krigen en ferdoarnen...
‘Wis’, befestige Benjamin, in bytsje wurch. ‘Dû hast grif gelyk’. ‘En miskyn’, rôp juffer Lehmann hast smeekjend, ‘miskyn fynst wol in kâns om yn Hollân sels oan wurk te slagjen en kinst’ dêr op ‘en doer bliuwe - dat soe dochs prachtich wêze. Ik soe dan faak by dy komme...’ Der wie har in soad oan gelegen him der fan te oertsjûgjen dat er it yn Hollân nei't sin hawwe soe en dat him dêrre allinnich it bêste te wachtsjen stie; want hy moast dochs fuort, moast dochs sa gau mooglik út Dûtslân wei, dat wie er wol oan himsels ferplichte, en boppedat - juffer Lehmann doarde dat mar amper harsels ta te jaan - kompromitearre syn oanwêzichheid ek har. Hja woe it him sa graach besparje, dat se har fan him werom lûke soe, har net mear yn it iepenbier mei him fertoane. Mar oan de oare kant: se stie allinnich op 'e wrâld, se koe net it risoko rinne, op te fallen, skandaal op te roppen - en it joech no ienkear skandaal as tsjintwurdich in aryske - juffer Lehmann wie aryske - mei in net-ariër omgong hie. Sûnt it ferskinen fan Geheimrat Besenkolb syn ferskriklike artikel waard Benjamin Abel troch alle lju fan kwizekwânsje yn Bonn pynlik út 'e wei gien. Hie Annette der dan nocht oan om ek oer harsels sa'n artikel te lêzen? De nazi-kranten wiene op har iepenst as it om ‘rasseskande’ gie. En hoe maklik koene de ruten fan in lytse antyksaak net ynsmiten wurde... ‘Ik sil elts jier in pear kear by dy komme kinne’, fersekere Annette Lehman nochris. Se die alle war om har âlde freon it ôfskie sa draaglik mooglik te meitsjen. Dus Nederlân - Abel besocht oan it idee te wennen. Nederlân heart kultureel noch ta it dútske gebiet. Yn Dútslân wol men ús net mear ha - prakkesearre Benjamin -; mar wy
klampe ús fêst oan it ‘dútske kultuergebiet’...
It beslút stiet fêst, it wurdt hastich yn dieden omset. De húshâlding yn Marienburg wurdt opbrutsen: in jong pear wurdt fûn dat fuort ree is om de lytse villa, mei húsrie en al, oer te nimmen. De bibleteek wurdt hastich en foar in ûngeunstige priis ferkocht; Abel beslút om mar twa kisten - in pear hûndert bannen dêr't er in sin by hat - mei yn ballingskip te nimmen. (Ja, it is ballingskip: dat wurdt him dei oan dei, fan oere oant oere dúdliker; hy wurdt it mei hyltyd skrikliker dúdlikens gewaar, wylst er him losmakket fan alles, dat no sa lang syn libben west hat).
| |
| |
Annette kin him, by al dy lêstige en tryste beuzichheden amper helpe: stomtafallich moat se krekt no nei Frankfurt ta, ‘in pear wichtige auksjes, moatst witte; safolle rike lju geane no ommers fuort út Dútslân, en der komme dingen op 'e merk, dy't oars nea te krijen west ha...’. Ja, fansels, in soad rike lju geane fuort út Dûtslân, ek earme oars wol - wêrom dogge se dat eins? De keunstmerk profitearret der yn elts gefal fan; der sille ek wol gau nije keapers komme foar al dy moaie dingen, dêr't oars net oan te kommen wie, der foarmet him mei koarten in nije laach keapers, Annette hat de hannen deroan fol, it is wol spitich dat hja krekt yn de lêste wiken, dy't Benjamin noch yn Dútslân hat, op reis moat...
Ofskiedsbesite by mem yn Worms: triennen, hja hâldt him hieltyd mar tsjin har oan. ‘Dû komst gau ris nei my ta yn Hollân, de baaiplakken moatte dêrre prachtich wêze, Skeveningen bygelyks, en fierders, hoe lang sil dizze nazi-grap noch duorje, se sizze allegearre: Hugenberg en syn mannen sille Hitler derút jeie...’. ‘Wis, myn jonge, wis, mar oft ik dat noch belibje sil, ik bin ommers al âld, en yn Scheveningen ha ik alris west, mei jimme heit, in prachtich plak, deftige hotels, mar ik kin net oer dy sterke wyn oan 'e Noardsee, ik krij der lest mei it sykheljen, en ek pine yn 'e holle, hast al dyn waarme klean wol by dy, yn Hollân moast oppasse mei it iten, se hawwe dêr dreech iten, iel is hearlik, mar swier te fertarren, dû witst hoe gefoelich dyn mage is’.
Noch ienkear Bonn: no wennet professor Abel al yn in hotel, syn hûs yn Marienburg wurdt foar it jonge pear yn oarder makke. Annette is út Frankfurt werom kommen; hja komt jûns let oansetten, frjemdernôch hat se in tichte wale foar it gesicht, foarhinne hie se dochs nea in wale foar, en no fuort sa'n tichtenien, dêr't jo it gesicht amper efter werkenne. Hja fertelt: yn Frankfurt hat se in pear seldsume en kostbere dingen kocht, in stik gotysk flewiel, prachtich moai en hast fergees, ik kin der in moai stik jild oan fertsjinje, as ik de goede keapers fyn, dútske gotyk sil nei alle gedachten folle djoerder wurde, dat hinget mei algemiene streamingen yn de tiid gear. Farwol, leave. Tsjien jier fan ús libben hawwe wy tegearre west, ferjit dat dochs nea! Ferjit, bygelyks, dochs nea dy sa gesellige keamermusykjûnen yn Marienburg. Adieu, leave! Wat soe der no barre as ik mei dy troud wie, doedestiids, doe't wy beide jong wiene? soe alles der dan better útsjen, of noch mear komplisearre? Far-wol! Hollân is ommers sa tichteby!’ seit Annette - se is sa ferstânnich. Ja, Hollân leit flakby, in belachlike ôfstân. En dochs, wat in grutte, djip yngripende en wichtige skieding. Lit my noch ienkear dyn gesicht tútsje dû bist noch altyd moai, ik fyn dy noch altyd moai, wy ha dochs in pear west, Godtank, datst' no einliks dy steurende wale foarwei dien hast... Professor Abel koe yn Amsterdam gjin minske. Annette Lehman hie him in brief foar in grutte keunsthandler meijûn: mar Benjamin koe der net ta
| |
| |
komme, it oanbefellingsbrief te brûken. ‘De lju wurde nei alle gedachten mear as har leaf is troch dútske emigranten lestich fallen’, tocht de professor sûnder folle moed. Sa kaam er der ek ta him yn earsten net te melden by in kollega yn Leiden, dy't er koe út Heidelberg en in oaren ien yn Den Haag, dy't er koe út Bonn. Benjamin Abel wie lykme-allinne...
Hy rûn om as yn in swiere dream, en tocht allinnich mar: wat moat ik hjir? Wêrom bin ik eins yn dizze frjemde stêd? Spitigernôch bin ik dochs alhiel gjin Hollander, wêrom kuierje ik dan yn de strjitten fan Amsterdam? Krekt - sa kaam it him, djip ferslein en op 'e doele, yn't sin -Dútslân bin ik útsmiten, ik mocht der net mear bliuwe, Geheimrat von Besenkolb hat my as ‘nei de geast in ferrieder fan it Heitelân’, as ‘skealik foar de dútske kultuer’ brânmerke...
Hy siet bûtendoar, foar in kafee oan it Leidse plein. It wie noflik om bûten te sitten; nei in simmers-hite junydei brocht de jûntiid wolkomme koelte. Fan syn plak ôf koe Abel sjen hoe't foar de ‘Stadsschouwburg’ de grutte auto's stoppen en hoe't froulju yn jûnsklaaing en hearen mei stive wite rokhimden hastich nei it portaal drongen. Der wie in feestlike operaútfiering. Mozart, Abel hie wol noch hân om der hinne. It hie aardich west de Figaro werris te hearren, werom ha ik eins gjin kaartsje kocht - tocht er. Mar dan: nee, ik moat sparje; galajûnen yn de opera by te wenjen, dêr binne myn omstannichheden net neffens. Der wie him in soad oan gelegen om himsels wiis te meitsjen dat er allinnich mar út sunigens net nei Mozart gien wie. Yn werklikheid hâlden oare gefoelens him út it teater wei, krekt as út oare gesellige gearkomsten. Hy doarde net ûnder de minsken. Hy koe net omrinne tusken feestlik útriste lju. ‘Ik pas net yn dizze maatskippij, dy't ryk, fleurich en sûnder soargen is’, fielde er ferslein. ‘Ik bin tekene, ik draach it merkteken’. Hja hawwe my net hawwe wollen yn myn heitelân, ik bin ta paria degradeard. Ik bin gjin tourist, mar in flechtling. It soe taktleas wêze, grouwélich taktleas, yn myn sitewaasje mei te dwaan oan feestlikheden fan ûnbekenden'.
Foar de Stadsschouwburg wie it stil wurden: binnendoar wie grif de ouverture begûn. Wat hie Abel der graach by west. De Figaro wie syn moaiste opera...
De iensume professor bestelde noch in Bols - yn 't earstoan hie er net oer de heldere, skerpe hollânske jenever mocht; no fûn er al dat dy eins tige smakke, benammen as er mei in pear dripkes brune essence krûde waard. In telmannich wie Benjamin sels fan doel om fan it famke dat mei bûnte tulpen lâns de tafels gong, in pear blommen te keapjen, in readenien, in gielenien en in wite tulp; hy koe se foar him yn syn glês wetter sette, hja soene moai kleurje yn it mylde skimerljocht fan de iere jûntiid. Mar doe tocht er dat dit dochs wol te extravagant en oerdwealsk
| |
| |
wêze soe. Hy naam it beslút om nei it geniet fan dizze twadde Bols ôf te rekkenjen, oerein te gean en it Leidseplein oer te stekken. Foar it hotel oer, dêr't er op it kafeeterras siet, wie in blommesaak, dy't altyd opfallend moaie orchideën, tear kleurde, leaflik en ferrassend foarme blommen, foar it rút hie, en fierders de kostlikste roazen, anjers en tulpen. Abel fermakke him der gauris in pear menuten mei, foar dizze etalaazje te stean en de bizarre, hast ûntuchtige foarmen fan de djoere kasblommen yn him op te nimmen. Hy fûn it frjemd en tige opfallend mei hokker lúkse dizze earnstige en drege stêd Amsterdam harsels yn 'e blommen sette. Faak barde it dat nachts yn in kafee orchideën oanbean waarden, lykas yn de kafees fan oare stêden fioeltsjes of maaieklokjes. En de blommesaken moasten wol it meast ûngewoane oanbiede, om it omtinken fan it publyk te krijen.
It Leidseplein tilde op fan de fytsers: jongfammen, âlderein, fluitsjende jongfeinten, alles trochinoar, allegearre ivrich traapjend. Abel fernuvere him der eltse dei wer oer hoefolle fytsen der yn dizze stêd wiene; it iepenbiere en it privee libben skynde him hjir foar it grutste part op de fyts ôf te spyljen. Benjamin tocht faak erchtinkend dat ek it frijen fan jonge pearkes op dizze handige, lytse fuortbewegingsmasines barde. Professor Abel wie oars deabenaud foar dizze ‘fietsers’, sa't se hjir hieten; fanwegen har machtich tal waard elts oerstekken fan in strjitte in gefaarlik aventoer.
No hienen se al har lytse lampen oan it stjoer oanstutsen, hoewolt it oan de glêzich grien-blauwe himel noch in bytsje ljocht wie. Op 'e brêge dy't oer de Singelgrêft gong, stapte in lyts ploechje jongelju fan 'e fyts, om oer de brêgerâne yn it stadige, stilsteande wetter del te sjen en echt nei hertebegearen sentimenteel te wêzen. Hja setten har fytsen tsjin de stiennen râne, dêr't se sels tsjin oan hongen; hja leinen inoar de earmen oer't skouder, en no songen se. It wie wat weemoedich, langrutsen, tear en derby wat rou; Abel fûn dat it aardich en oandwaanlik hearde. Nei alle gedachten hiene de jongelju yn it Vondelpark te kuierjen west, en dêr wienen se sa yn 'e stimming kommen, dat se har no net mear ynhâlde koenen, mar sjonge en dêrby yn it wetter sjen moasten. Ut it wetter kamen de dampen omheech. Stadichoan waard it koel. Oan in tafel deun by Benjamin praten twa groulivige hearen dútsk meiinoar. Abel hie in wjeraksel krigen tsjin it lûd fan it dútsk; hy krûpte altyd in bytsje yninoar, as er it ûnferwachts nêst him sprekken hearde. It famke mei de tulpen hie har weromlutsen; se soe no wol oan de oare kant, foar Café Trianon of it Lido, mei har bûnte blommekuorke rûngean. Yn har plak wie in draaiorgelman delsetten kommen; eins wiene it twa: de iene draaide oan it grutte, wite, mei goud fersierde ynstrumint, dat op tsjillen stie; de oare gong mei syn mûtse fan de iene tafel nei de oare en barde it lytsjild.
| |
| |
Hy naam grutte stappen, hast draafde er der oer; want it kaam der opoan in lytse Maleier yn it foar te kommen, dy't apenuten te keap hie en ek graach lytsjild ha woe. De Maleier, in âld mantsje, rôp safolle meilijen op, dat in soad lju him jild joegen, ynstee fan oan de fertsjintwurdiger fan it prachtige draaioargel. It lytse, ellindige mantsje út de waarme oarden like ferskuorrende kâld te wêzen. Hy hie syn fierste grutte hoed djip oer de foarholle treaun, en de krage fan syn smoarrich brún-swarte oerjas wie oan 'e earen ta omheech lutsen. Syn gesich mei de brede wangbonken en de smelle, dôve eagen, brún-swart lykas de jas, waard hast wei tusken de krage en de hoed; wat jo lykwols fan dit earme minskegesicht seagen, wie genôch om jin sterk it byld te jaan fan in ûneindich, treasteleas ferlitten wêzen.
Professor Abel lange him ien fan de boartersguodeftige, lytse 10-sint stikken oer, dy't er yn 'e bûse fûn. ‘len sûnder heitelân, hy ek al’, tocht er, no fan syn kant sentimenteel. ‘Earne oars thús as hjirre, troch God wit hokker tafallichheden yn dizze stêd telâne kommen. Syn gesicht liket wol ien stok ronfels. Hy is útdroege, yninoarskrompeie - lykas in plant dy't út 'e grûn lutsen is, dêr't er yn thús heart. Ien sûnder heitelân, hy ek...’
Ien fan de dútske hearen oan de neiste tafel liet, fierstentelûd, syn stim hearre, dy't sawol fet as hurd wie. ‘Der binne altyd mooglikheden om ryksmarken oer te boeken. Nimme jo marris kontakt op mei Kohn út Eberfeld’. Abel hie syn nocht. Hy kaam oerein.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd