|
| |
| |
| |
Geoffrey Chaucer/Klaas Bruinsma
It teltsje fan de mounder
Foar dit nûmer haw ik útsocht ien fan de wiidforneamde Canterbury tales fan Geoffrey Chaucer (c. 1340-1400), ‘de heit fan de Ingelske poezij’. Foarm noch ynhâld fan The Miller's Tale binne oarspronklik, sa't bikend is; it teltsje giet tobek op in Frânske ‘fabliau’ of in Flaemske ‘boerde’. Mar origineel is wol de masterlike biwurking fan de folksstoffe (motyf nr. 136 yn Arne Thompson' Types of the folk tale). Der binne twa motiven winliken: de sabeare sondfloed en ‘the misdirected kiss’ binne yninoar frissele troch de dichter. It is fansels wol in groubonkich en goar forhael, dat de sedemasters nea noaske hat of noaskje sil.
To Oxford wenne lang forlyn in knevel
dy't gasten hie op 't miel, in rike skevel,
en timmerman dat wied er fan syn fak.
In earm studint hie by him rak en dak.
Hy learde kunst, mar hiel syn fantasy
trachte nei 't learen fan astrology.
Hy koe yn guon problemen útslach jaen,
mei sneup en ûndersyk útwizing dwaen,
as men by tiden fan him witte woe,
hwannear't men droecht' of wiette krije soe,
of as men frege dat er jin forklearre
hoe't eat bitearde - 'k neam 't net allegearre.
Dy feint waerd neamd ‘aerdige Nikolaes’,
yn bline leafd' en wille wie 't in baes,
in mûske, slim, fyn ynlein en bislipe,
dy't sêft en sedich as de famkes kipe.
De keamer dy't er yn dat kosthús hie,
wie foar himsels; gjint dy't him selskip die -
mei swiete krûden o sa kreas forsierd.
Hysels wie as de woartel wol sa swiet
fan swieteprikke, of as snipelkoeken.
Syn Almagest, syn great' en lytse boeken,
syn stjerrekiker, longrjend nei it fak,
syn rekkenstiennen leinen kreas to plak
op planken oan it hollenein fan 't bêd.
In rûch read foarkleed diek syn kammenet.
En boppenoan dêr lei it spylark blij.
Jouns spile er dêrop mannige meldij,
sa swiet dat hiel de keamer wie fol klang,
| |
| |
en Angelus ad Virginem syn sang,
en dêrnei song er Kening Willems wize;
syn bliere kiel waerd faken seing' en prize.
Sa koe dy skoandre feint syn tiid útsjonge
neffens syn freone' jeften en syn ponge.
De timmerman hie koartlyn troud in wiif,
dat er mear leave as syn eigen liif.
Mar achttjin jier wie d' âldens fan de frou.
Hy wie jaloersk en hold har yn de kou,
hwant hja wie wyld en jong, en hy wie âld
en tocht, syn wiif sloech mei de trou de spot.
Syn geast wie rûch en hy koe Cato net,
dy't hiet: ‘trou jins gelikens, sa't it heart.
Manlju moatt' trouwe sa't har stân en peil is,
hwant jongerein en jeld binn' gauris deilis.’
Mar omt hy foel yn dizze strûp en lage,
moast er, as oare lju, syn leedzje drage.
Tsjep wie dit jonge wyfke; boppedien
har lea allyk in weesling kein en klien.
Hja droech in siden mulbân, streke' yn balken.
In skerteldoek sa wyt as moarntydsmolke
siet om har heupen en hie mannich geare.
Wyt wie har jûpe en borduerd, garneare
rounom en kraech, oan foar- en efterside
binnen en bûten, mei gitswarte side.
In sierlint fan har wite mûtse wie
fan 't selde soarte as har krage hie.
De brede siden holbân siet har heech.
En hja hie wis in wif, wyldsinnich eech.
Hja loek har beide brauwen tige smel.
Dy bôgen swart as toarnbeitûken del.
Hja wie jit folle sill'ger byld en dream
as 't nije bloeisel fan de parrebeam,
sêfter as wol is fan in raem, sa tear.
En oan har gurdle hong in pong fan lear,
mei koopren knopen, siden kwasten sierd.
Al sike men rounom, op hiel dizz' ierd
is der gjin man sa tûk, dy't ea bitocht
sa'n fleurich okkebyld, sa'n faem fol nocht.
De gloede fan har kleur wie folle swider
as yn De Munt, nijsmeid, in gouden rider.
| |
| |
En as hja song, koe hja lûd tiereliere
sa't swellen, sittend op in skuorre, swiere.
En koe hja derten djoeij' en dideldeintsje
as efter d' âlde mem in keal of geitsje.
Har mûle wie sa swiet as wyn of mea,
of appels yn'e gielgoerd' yn it hea.
Skrillich wie hja, sa't trinten fôlle docht.
Slank as in mêst en as in pylk sa rjocht.
Har lege kraech hie hja in spjelde op,
in brosje, breed as op in skyld de knop.
Heech om'e skonken fitre hja de skuon.
Hja wie in titelroas, in huningblom
foar elke hear om yn syn bêd to lizzen,
of goede húsman ivich trou to sizzen.
Nou hear, en jitris hear, 't kaem sa to wei,
dat moaije Nykle rekke op in dei
mei dit jongwiif oan 't djoeijen fan komsa,
en wilens wie har man nei Osney ta.
Fyn ynlein en slûchslim is elk studint,
en stikum grypte hy har by de print,
| |
| |
en sei: ‘Hwannear ik net myn sin krij, lea,
dan gean ik fan forhoalen leafde dea.’
Hy hie har stevich by de billen fette,
en sei: ‘Leaf, krûp my oan, fuortdaliks, herte,
of ik sil stjerre, sa wier God my rêdd'!’
En hja sprong as in fôll' op fjouw'ren set.
De holle wraemde hja der hastich út
en sei: ‘Ik wol net, né, dou krijst gjin tút!
Lit my dochs los, toe lit my, Nikolaes,
Om't ik oars ‘O!’ en ‘Minsken, help my!’ raes.
Fuort mei dyn hannen! Hâld fetsoen en sede!’
Mar Niklaes smeke sa har om genede,
praette sa moai en bea himsels sa bêst,
dat hja joech him de gunst fan leafd' op 't lêst,
en swarde by Sint Thomans Kent har ied,
hja wie ta syn foldwaen, al hwat er hiet,
hwannear't hja klear har kâns bispeure koe.
‘Myn man sil sa fol oergunst dat it soe,
astou net stikum bist en wach dêrta,
myn dea bitsjutte sûnder mis,’ sei hja,
Ticht as in pôt hjiroer, dat is de baes.’
‘Sit dêroer net yn noed,’ sei Nikolaes.
Hwant in studint soe min syn tiid forbrûke,
koed er gjin timmerbaes in poat útlûke.’
Sa hawwe hja akkoart' en sward elkoar,
en wachtsj' in tiid ôf, sa't ik sei hjirfoar.
Doe't Nikolaes alhiel de reap sa draeid hie,
en har omraken oer de heupen aeid hie,
tute' er har swiet en naem syn lute blij
en spile feardich mannige meidij.
Nou barde 't sa, dat nei parochytsjerke,
dat Kristus' eigen wurken hja dêr wurke,
gyng dit goed wyfke hinn' op in hjeldei.
Har foarholle blonk helder as de dei,
sa wied er wosken, doe't hja liet har wurk.
Nou hie dy tsjerke in parochyklerk
dy't op 'e namme lei fan Absalom.
Krol wie syn hier en 't like goud sa't 't glom.
It spraette as in waeijer breed en wiid;
streekrjocht en effen lei it naedtsje bliid.
Reafallich 't antlit, griis as gies syn eagen,
wylst tsjerkefinsters op syn skuon útseagen.
| |
| |
Yn reade hoazzen roun er, kein en kwier.
Hy wie hiel kwikker klaeid, mei swide swier,
en kibich yn syn himelsblau koart jak;
de trinten trinsen sieten kreas to plak.
Hy hie in fleurich oerklaed dêroerhinne,
sa wyt as blossums oan de twigen binne.
In floatich feint - sa wier rêdd' my de Heare!
Ierlitte koed er en skoan en knipp' en skeare,
en meitsj' in akte of kontrakt fan hieren,
en tripkj' en dounsje op in snies manieren,
sa't doe de Oxford-skoalle joech to springen,
en mei de skonken hinn' en wer to swingen.
Hy spile lieten op in lytse fidel,
soms song er dêrta lûd en heech in ridel.
Hy spile' op in gitaer allike rêd.
Gjin weardshûs en gjin kroech yn hiel de stêd
dêr't in oansjitske float mar taepster wie,
dy't hy net mei syn nocht en will' oandie.
Mar, earlik sein, hy wie in kromke fiis
fan fiizjen; keken yn it praet en wiis.
't Wie Absalom, sa fleurich op 't trie,
dy't op hjeldei mei 't wijreekfet roungie,
de froulju fan parochy ticht birûsde
en mannich loddrich loaits op harren strûsde.
Binammen om dit timmerwiif hy stribbe.
Har oan to sjen tocht him in hearlik libben:
| |
| |
hja wie sa himmel, swiet en gleon en prûs,
dat ik wol sizze doar: wie hja in mûs
en hy in kat, hy griep har daliks: bom!
Dizze parochyklerk, biis Absalom,
hie yn syn herte sok in leafdeslangst.
Hy woe neat ha út hoflikheit, forteld' er.
De moanne skynde yn de nacht hiel helder,
doe't Abs'lom syn gitaer naem, dy skarlún.
Op frijerfuotten tocht er op 'e strún.
Hy flintre fleurich fuort, grien by de rûs.
Sa kaem er by dy timmerman syn hûs,
koar't nei't de hoanne kraeid hie, op it sté,
en makke 'm by in skoattelfinster ré,
dy't yn 'e timmerman syn muorre glimke.
Dêr song er mei syn eale, fine stimke:
‘O leave joffer, as 't Jou wille sij,
ik bid it Jo, ûntfermje Jo oer mij,’
goed akkordearjend mei 't gitarespyljen.
De timmerman waerd wekker, hearde 'm lyljen,
spriek ta syn wiif en sei fuort út 'e slom:
‘Toe Aeltsje, ju, hearstou net Absalom,
dy't ûnder ús sliepkeamermuorre sjongt?’
As antwurd oan har oare helte klonk 't:
‘Jawis, God wit, Jan, 'k hear it allegearre!’
Sa fart dit fuort: hwat woll' Jo fierder hearre?
| |
| |
En dei oan dei frijt joalig' Absalom
har sa, dat muoilik tiist er der mei om,
leit wekker hiel de nacht en hiel de dei,
hy kjimt syn lokken tsjok, makket him fraei,
hy frijt troch tuskenman en boadskiprinner;
hy swart, hy wurdt har eigen feint en tsjinner,
hy sjongt en tsjoitert as in nachtegeal,
hy stjûrt har krûdwyn, mea en krûdbier eal,
en, gleonhyt út 'e gloede waffels, pofkes,
en omt hja út 'e stêd is, jowt er dofkes.
Guon folk wurdt ommers woun mei rike jeften,
en guon mei streakjen, guon mei nommie trêften.
Soms, om syn feardich masterskip to toanen,
spile' er Heroades op toaniel en troane.
Hwat jowt it him lykwols yn dit gefal?
Mei moaije Nikolaes is Aeltsje mâl;
hoe't Absalom ek hoarnet as in bok,
foar al syn wrotten krijt er neat as flok.
Sa makket hja fan Absalom in aepke,
en al syn earnst forkeart hja ta in grapke.
Hoe wier dit sprekwurd, sûnder ligen sein.
Men seit mei rjocht altyd: ‘Hein fyn ynlein
makket de fiere leave sear en sûr.’
Hwant al is Absalom ek mâl en pûr,
om't er, fier fan har each, har nea net sjocht,
dy heine Nikolaes stiet him yn 't ljocht.
Nou, hâld dy goed, dou moaije Nikolaes,
hwant Absalom mei skrieme fan ‘Eilaes’,
Sa moat it op in Sneon dan plak hawn ha, -
de timmerman wie fuort, nei Osney ta, -
dat moaije Nikolaes en Aeltsjegút
akkoarte ha en kamen ta 't bislút,
dat Nikolaes soe oer in list toset,
en set dy earm ‘oergunst'ge man yn 't fet,
en as it spultsje goed en moai bislacht,
dan koe hja sliepe yn syn earms dy nacht,
hwant dat wie syn bigear en harres ek.
En fuortynienen, sûnder mear gesprek,
woe Nikolaes net langer drome' en drôgje,
mar moast hiel súntsjes yn syn keamer tôgje
iten en drinken foar in dei of twa,
en foar har man moast hja it praetsje ha,
| |
| |
as hy nei Niklaes frege om biskied,
to sizzen dat hja net wist hwer't er siet,
en dat hja him net sjoen hie hiel de dei,
hja miende, hy wie siik en hie it wei,
om't mei gjin skreau de faem him roppe koe,
en hy gjin antwurd, hoegenamt, jaen woe.
Dit gyng sa oan dy hiele Saturdei,
wylst Nikolaes stil op syn keamer lei,
en iet en sliept' of die al hwat him lêstte,
oant Sneins let, doe't de sinne gong to rêsten.
De brave timmerman, forbouwerearre,
socht Niklaes en hwat krupsje him mankearre,
en sei: ‘By Sinte Thomas, ik ha noed,
ik is mei Nikolaes alhiel net goed.
Mei God forhoedzje dat er hastich stjert! -
De wrâld is nou hiel wif op skammels set:
ik seach hjoed jit in lyk yn tsjerke bringen,
dat lêsten moandeis stiif noch loek de stringen.
“Gean hinne!” sei er tsjin syn feint meiien;
“Rop oan syn doar of stomp mar mei in stien.
Sjoch hoe't it sit en siz it my planút!”
De tsjinstfeint bonkle plomp rislút derút,
en wylst er oan 'e keamerdoar dêr stie,
baltt' er en bûke oft er stapel wie:
“Hwat dogg” Jo dêrre, Master Nikolai?
Hoe kinn' Jo sliepe hiel de lange dei?’
Mar 't wie omdôch; hy hearde net in wurd.
Hy foun in gat hiel ûnderoan yn 't skut,
it wenstige krûpyntsje fan de kat;
sa seach er djip de hiele boel troch 't gat,
en op it lêst-dêr hie er him yn 'e each.
Sjoch, Niklaes stoarre aloan rjocht omheech,
as hied er de nijmoanne yn 'e kiker.
Nei ûndren stoud, sei er syn master siker
fuort yn hwat steat hy wol dit hearskip foun.
De timmerman to krúskjen him bigoun,
en sei: ‘O help ús, Sinte Frideswide!
In mins wit skraech hwat him oerfalt bytiden.
Dy man is mei syn stjerrekikerij
yn dûme dwylsin rekk' of lijerij.
Ik hie altyd wol tocht hoe't soks bislaen sil.
Men moat net witte hwat Gods heimnis dwaen sil.
| |
| |
Ja, seinge is in man sljocht ûnbileard,
dy't inkeld mar syn leauwe hat, oars neat.
Sa gong 't in oar studint yn 't stjerrekykjen';
hy roun yn 't fjild de stjerren to bimykrjen;
biskôgje hwat der barre soe, wie 't doel,
oant er ynienen yn in kûle foel;
dy seach er net. Mar by Sint Thomas froed,
ik sit oer moaije Niklaes slim yn noed.
Nou krijt er kibjen foar syn stúdzje,
by Jezus Himelkening, as ik kin!
Jow my in stôk, dan sil ik ûnder driuwe,
wilens moatst dou, Robyn, de doar optriuwe.
Hy krijt syn nocht fan stúdzje, wol ik ha!’
En op 'e keamerdoar stoep Jan wyls ta.
Syn greatfeint wie in keardel sterk as ien,
en mei de skoattel raemde er meiien
de doar derút, dy't op 'e flier fuort foel.
En Nikolaes siet stil noch as in stoel;
jit altyd gapp'er yn 'e loft omhegen.
De timmerman tocht, Niklaes wie forwezen,
en griep him by de skouders, stiif en stoer,
en skodde 'm heftich en hy skreaude pûr:
‘Niklaes! Sjoch del! Hâld op mei kikerijen!
Wurd wekker nou en tink oan Kristus' lijen!
'k Bikrúskje dy tsjin elf en elk tsjoed wêzen.’
Doe sei er daelk it nachtlik tsjoenbilêzen
by alle fjouwer siden fan it hûs
en op 'e drompel fan de doar fan 't hûs:
‘O Jezus Kristus en Sint Benediktus,
hoedzje dit hûs, dat gjin kweageast forskrikt ús,
nachtlike wriggerts, wite Paternoster!
Hwerhinne bistou gien? Sint Piters soster?’
Op 't lêst bigoun de moaije Nikolaes
muoilik to suchtsjen, en hy sei: ‘Eilaes!
Giet alle wrâld forlern mei koarten nou?’
De timmerman dy andre: ‘Hwat seistou?
Dou moatst oan God, lykas wy bodders, tinke!’
En Niklaes andre: ‘Helje my hwat drinken,
dan wol ik ûnder fjouwer eagen sprekke
oer eat dat my en dy allinne rekket.
Ik wol it nimmen oars fortelle, hear!’
Nei ûndren gong de timmerman, kaem wer,
| |
| |
en brocht skerp bier, in mingel of trij'kwart.
Nei't elk fan harren dronken hie syn part,
hat Nikolaes syn doar stiif skoattle' en sletten
en doe de timmerman deun neist him setten.
Hy sei: ‘Myn leave bêste Jan, myn hear,
dou moatst hjir swarre op dyn wurd fan ear,
datst oan gjin ien dit plan forriede silst,
hwant dit is Kristus' riedsplan, en ik siz 't:
Ast dit oan ien fortelste, bist forlern,
foar soks is wiswier dy de wraak biskern;
ast my forriedest, dan wurdste sljocht en tsjoed.’
‘Kristus forhoedzje 't en Syn hillich bloed!’
sei doe dy brave man; ‘ik doch net oan rabbijen.
Al siz ik 't sels, ik mei net oer sok babbljen.
Siz, hwatstou wolst, ik sil it nea fortelle
oan bern noch wiif, by Him dy't teach to helle!’
‘Wel, Jan,’ sei Nykle, ‘'k liich net, 'k siz it dy.
ik haw it foun yn myn astrology;
ik skôge yn it heldre moanneljocht
dat nije wike moandei, om fearnsnacht,
dan falt in rein en wol sa wyld en tsjoed,
dat sels net heal sa great wie Noachs floed.
Yn skraech in ûre is de wrâld oertsjalpe,
alhiel forsûpt, sa skriklik sil it gjalpe.
't Minskdom fordrinkt sa en forliest it libben.’
De timmerman sei: ‘Och myn wiif en sibben!
Fordrinkt hja ek? Och né, myn Aeltsje net!’
Hy foel hjirfan hast efteroer fan smert,
kriet: ‘Is der gjin remeedzje' yn dit gefal?’
‘By God!’ sei moaije Niklaes, ‘wrachtich al,
ast wurkje wolste neffens lear en ried.
Dou meist net dwaen hwat eigen sin gebiedt.
Hwant sa seit Salomo, rjocht to bitrouwen,
Doch 't al mei rie, en 't sil dy nea net rouwe.’
En astou wolst giest op goerie to seil;
dan stean 'k dy boarch: sels sûnder mêst of seil,
rêd ik har dochs en dy en my, dat 's wis.
Hastou net heard hoe't Noach rêdden is,
doe't foartyd al ús Hear him moanne hie,
dat alle wrâld yn wetter ûndergie?’
‘Ja’ sei de timmerman, ‘hiel lang forlyn.’
‘Hastou’, sei Nikolaes, ‘ek heard miskyn
| |
| |
fan Noachs soarch mei 't selskip dat mei soe,
ear't er syn wiif yn d' arke krije koe?
Op dat stuit hie, dat doar ik garandeare,
't him leaver west as al syn swarte wearen,
as hja in skip hie foar harsels allinne.
En witstou hwat wy dêrom 't bêst dwaen kinne?
Dit ferget haest; by dingen dy't jin driuwe,
moat men net preekje' of male' en dralen bliuwen.
Fuort! Helj' ús gau yn hûs foar dizze dobbe
in bakkerstrôch of oars in platte tobbe
foar elts fan ús, mits dy sa great mar binne
dat wy, as yn in skûte, driuwe kinne
en dêryn ek genôch to iten ha
foar ien dei inkeld: restjes bin ik ba.
It wetter sil wer sakje en wurdt wei
om njoggen ûre moarns de oare dei.
Robyn, dyn feint, mei hjir gjin weet fan ha,
ek Jet, dyn faam kin ik net rêdde sa.
Siz net: hwerom?; hwant al hoe't jim my fregen,
'k wol net fortelle fan Gods heimge wegen.
Genôch is 't dy - oars mealde it dy tige -
en krij sa'n greate gunst as Noach krige.
Dyn wiif sil ik wol rêdde - twiivlje net.
Gean nou dyn gong en fuort hjiroer toset.
Astou foar har en dy en my mei hast
dy trije bakkerstobben helle hast,
dan moatst se hingje ûnder 't dak hiel heech,
sadat gjin ien ús foarsoarch krijt yn 't each.
En astou krektsa dien hast as ik sei,
En hast ús iten kreas dêryn dellei,
en ek in aks' om 't tou to slaen midstwa,
dat wy, as 't wetter komt, de romte ha,
en hast heech yn 'e gevel makke in gat
dêr oan 'e túnkant, oer de stâl, sadat
wy farfuort hawwe en ús farwei frij is,
hwanneart de greate tongergoat foarbij is,
dan dobberst like bliid, meitsj' ik my sterk,
as elke wite ein efter har jerk.
Dan rôp ik: “Ael, Jan, 't rint ús net út 't roer!”
Hwat fleurich op! de floed is daliks oer.
En dou seist: “Eala master Nikolai.
Goemoarn! Ik sjoch dy wol, hwant 't is al dei.”
| |
| |
Dan binne wy de hearen hiel ús libben,
fan hiel de wrâld, lyk Noach, wiif en sibben.
Foar ien ding lykwols moanj' ik dy mei macht:
Hâld wol goed yn 't fizier dat yn dy nacht,
as w' ienkear oan it board fan 't skip gien binne,
sil gjint fan ús in sprek mear sizze kinne,
gjin rop noch skreau, mar wêze yn gebet,
hwant dat is wier Gods eigen djûre wet.
Dyn wiif en dou moatt' hingje fier apart,
sadat der tusken jim gjin sûnde bart,
mei loaitsjen likemin as mei de died.
't Bifel is sein. Gean. Dat God mei dy giet!
Moarnnacht as ider leit yn sliep en drôgen,
dan sill' wy krûpe yn ús bakkerstrôgen,
en sitte dêr en biidzje Gods genede.
Gean, nou dyn gong: 'k ha langer tiid noch rede,
en meitsje dat de preek nou avenseart.
Men seit dochs: “Stjûr de wize, siz mar neat.”
Dou bist sa wiis; 'k hoech dy net to bipreekjen.
Gean rêd ús libben: dat woe ik dy smeekje,’
De froede timmerman gyng fuort op wei;
wylst er hiel faek: ‘Eilaes! och Heare!’ sei,
fortroud' er oan syn wiif syn heimnis ta.
Mar hja wie wach; better as hij wist hjà
hwat al dy poppekast wol sizze woe.
Lykwols, hja bearde dat hja stjerre soe,
en sei: ‘Gean fuort dyn gong; eilaes! och hea,
help ús t' ûntkommen of wy binne dea!
Ik bin dyn trouwe earbre, wiere frou.
Kom leave man, help; rêd ús libben, gau!’
O sjoch hoe'n great ding alteraesje is!
Men kin fan fantasy bistjerre, wis,
sa djip yn 't moed taest d' yndruk en bliuwt kleevjen.
De froede timmerman bigoun to beevjen.
Him tochte wrychtich dat er op 't sté
seach Noachs floed oanwâljen as de sé,
om Aeltsjelea, syn huningblom, to drinzen.
Hy skriemt en gûlt, is tryst fan tût en tinzen,
sucht mannich drôve sucht dy't stike' yn 't krop,
giet hinn' en hellet him in baktrôch op,
dêrnei in tobbe en in platte tyn'
en stikum brocht er dy syn wente yn,
| |
| |
en hong se oan it dak op, sûnder hearders,
Mei eigen hannen makk' er trije ljedders,
ta 't klimmen lâns de trimen en de kanten,
op nei de tobben, hingjend oan de spanten,
en fuorre beide, trôch en tobbe, kloek
mei brea en tsiis en goed bier yn in krûk,
foldwaende ris en dis foer krekt ien dei.
Mar eardat er foltôge dit karwei,
stjûrd' er syn feint en faem sûnder poeha,
omdat it nedich wie, nei Londen ta.
En op dy moandei -'t loek al nei de nacht-
sleat er syn doar ôf sûnder kearseljacht,
En makke alle ding sa't hearde, ré.
Koartsein, hja kladdren alle trije' op 't sté
en sieten stil in set, by'noarren wei.
‘Nou Pater Noster, sst!’ sei Nikolai,
en ‘Sst!’ sei Jan en ‘Sst!’ sei Aeltsjelea.
Ynmoedich seit de timmerman syn bea.
Dan sit er stil en bidt wer syn gebet
en wachtet ôf oft er it reinen heart.
De têdde sliep fanwegen wurchsum bodzjen
liet grif de timmerman fuort fall' yn dodzjen
tsjin fjûrbirekkenstiid of efkes letter.
Troch d' arbeid fan syn geast kroand er fan smerte;
hy snoarke omt syn holl' ûnnoflik lei.
En by de ljedder del sloep Nikolai;
ek Aly gloep nei ûndren, sêft en rêd.
Hja gyngen sûnder wurden mear op bêd.
En dêr't de timmerman syn lizplak wier,
dêr wie mâlfarjen nou en feestplesier.
Sa leinen Ael en Nikolaes in hoartsje,
drok beuzich mei har nocht en wille-boartsjen,
oant dat de Lauden-klok bigoun syn klang,
en fraters yn it koerein harren sang.
Parochyklerk foreale Absalom
tiist mei syn leafde aloan treurich om.
Hy wie dy moandeis krekt nei Osney rakke,
dêr't er mei maten bize' en him formakke.
By tafal frege hy in kleasterman
alhiel tomûk nei Jan de timmerman.
En dy loek him apart wei út 'e tsjerke
en sei: ‘Ik wit net; 'k seach him hjir net werken
| |
| |
sûnt sneon; hy is op wei gien as ik 't goed ha,
om timmerhout; ús abt sil him wol stjûrd ha.
Hwant hy is wend om fourt to gean en sa,
en bliuwt yn't “Nôthûs” dan in dei of twa.
Oars is er yn syn eigne hûs, jawisse.
Né, hwer't er is, kin 'k net mei krektens sizze'.
En Absalom wie bliid; til tocht er: “Wacht!”
Nou is it tiid en wekje hiel de nacht.
Hwant siker, 'k ha him net mear sjoen yn 't spier en
omspanen om 'e doar sûnt deilemieren.
Sa wier ik tier, by't hoannekraeijen sil 'k
hiel stikum op syn finster jaen in tik,
dat leech yn syn sliepkeamersmuorre stiet.
Nou sil ik Ael alhiel fortelle yndied
myn leafdeslangst; sachts mist my net de winst,
dat 'k har in lytskert jaen sil op syn minst.
De ien' of oare treast sil 'k, deale, ha.
Myn mûle jokket hiel de dei al sa,
teken dat wiist op tútsjen op syn minst.
Ek dreamd' ik hiel de nacht, 'k wie op in feest.
En dêrom sil ik sliep' in ûr' of twa,
en hiel de nacht dan wekj' en wille ha.’
Doe't d' earste hoanne kraeid hie, riisde rêd
dy fleurge frijer Absalom fan 't bêd
en klaeide 'm kwier; it stie der by foar top.
Hy kôge earst op kalmus en op drop
om swiet to rûken, ear't er kjimde 't hier.
Under syn tonge lei er minnewier,
hwant dêrmei waerd er nei syn sin sa prûs.
Hy swalke nei de timmerman syn hûs.
Stil stie er ûnder 't finster yn 'e weech-
it rikte mar ta 't boarst; it siet sa leech-
en súntsjes kicht' er mei healmûlich lûd:
‘Hwat dochstou leave Aly, huningtût?
Myn moaije swel, myn swiete pypkeniel,
wurd wekker, praet mei my, myn hert en siel!
Hoe'n bytsje tinkst oer myn fortriet fan 't minnen,
ik dy't fan leafd' om dy wit ûnder 't rinnen.
Gjin wûnder is 't dochs dat ik swit en swymje,
ik dy't as laem nei memke' ûren hymje.
Wier lea, ik ha sa'n leafdeslangst en fjûr,
dat 'k as in toartel trou myn langst útkoer.
| |
| |
'k Kin net mear iten as in famke ha.’
‘By 't finster wei, dou Jolle sûch,’ sei hja.
‘Sa wier as God my helpt, dou krijst gjin tútsje!
'k Hald fan in oar - oars wie 'k in sipeltrutsje -
mear as fan dy; by Jezus, Absalom!
Gean fuort hjir wei, oars slacht in stien dy stom;
en lit my sliepe, duvel noch oan ta!’
‘Eilaes!’ sei Absalom, ‘och Heare hwa
traktearre wiere leafde ea sa min?
Tútsje my dan, as 't oars net lije kin,
om Jezus' leafde en dyn leafd' yn mij.’
‘Silstou dan wier dyn wegen gean?’ sei sij.
‘Jawisse leave’, sei doe Absalom.
‘Meitsje dy klear dan’, sei hja, ‘hwant ik kom!’
Tsjin Nikolaes sei stil dy lytse gút:
‘Nou koest, dan skuorst dou dy de bûsen út!’
En Absalom gyng op 'e knibbels sitten
en sei: ‘Ik bin in hear yn alle mjitten.
Hwant hjirnei komt der, hoopje ik, noch mear.
Kom skat, dyn gunst, en swiete swel, dyn ear.’
Hja iepene it rút mei avensaesje.
‘Oandonderje’, sei hja, ‘Kom, meitsje faesje!
Oars krij' ús buorlju dy noch yn 'e smiis!’
De feint fage syn mûle droech as riis.
De nacht wie swart as pik, as koal sa swart,
en ta it finster út stiek hja har gat.
En Absalom - 't lot woe dat 't sa bitearde -
mar mei syn mûle tute er har bleate
hiel smakelik. Doe krige er benul.
Hy skrok tobek, tocht: ‘Luzen hat dit spul!’
Hy wist wol dat in frou gjin burdhier droech.
Hy field' in ding, langhierrich en hiel rûch,
en sei: ‘Fij! hwat ha 'k dien? Och hea noch ta!’
‘Piba!’ sei hja, en klapte 't finster ta.
En Absalom gong fuort en drôf hjirwei.
‘In burd, in burd!’ sei moaije Nikolai.
By Kristus' korpus, dit giet goed en skoan!’
De brave Absalom heard' alles oan,
en op 'e lippen biet er him rebels.
‘Ik sil dy lykslaen!’ sei er by himsels.
Hwa wriuwt nou en hwa rost him nou de lippen
mei túch, mei sân, mei strie, mei doek, mei tippen,
| |
| |
as Absalom, dy't hiel faek seit: ‘Alla!’
Myn siel bitrou ik nou oan Satan ta,
mar 't wie my leaver as de hiele stêd',
sei hy, 'en wreek om dizze hún my sêd.
‘Och’ sei er, ‘hie 'k mar net forbline west!’
Syn hite leafde wie nou kâld en dwêst,
hwant sûnt de tiid dat er har poepert tute,
maeld' er om lellebellen net in sprute.
Nou wied er fan syn sykt' alhiel genêzen,
fan slet en skeuk bigoun er fij to wêzen.
En as in bern dat slein is, gûld' er fel.
Mei trage trêd roun er de strjitte del
op nei in smid dy't fan hear Germen hjitte
en ploegers ridskip smeide yn syn smidte.
Hy skerpte ploegemês en koeter skoan.
Dêr kloppe Absalom hiel hânsum oan,
en sei: ‘Doch iepen, Germen, daliks, kom!’
‘Hwat, hwa bistou?’ ‘Ik bin it, Absalom!’
‘Hea, Absalom! by Kristus’ swiete krús,
hwerom sa ier op paed? Ei, seingje ús!
Hwat skeelt der oan! God wit, in fleurich faem
hat dy grif yn 'e dolle joaris naem!
| |
| |
‘Ja, by Sint Neot, dou witst wol hwat ik mien!’
Mar Absalom joech om syn grap gjin bien,
en argewearre net in wurd dêrtsjin.
Hy hie noch mear flaeks stean op syn gespin
as Germen wist, en sei: ‘Myn leave freon,
hjir yn 'e skoarstien stiet in koeter, gleon.
Ik moat dêrmei oan 't wurk: toe, lien it my.
Ik sil 't hiel gau werombringe by dy’.
En Germen andre: ‘Al wie 't goud, wis jonge,
ûntelbere ryksdaelders yn in ponge,
dou soest ik ha, sa wier ik stean foar smid.
Mar Kristus' fij'n! hwat wolste krekt mei dit?’
‘Lit dat’, sei Absalom, ‘sa wêze’ as't mei.
‘Ik sil't dy wol fortelle moarn de dei!’
En by de kâlde stâlle krige' er 't koeter,
en slûpte hiel sêft troch de doar nei bûten,
en gyng nei 't hûs ta fan de timmerman.
Hy himd' en brimde earst, en kloppe dan
op 't finster oan, krekt sa't er earst dien hat.
en Aeltsje joech ta andert: ‘Hwa is dat,
dy't dêr sa kloppet? 'k Wik, it is in tsjeaf!’
‘Wel né,’ sei hy, ‘God wit, myn swiete leaf,
ik bin dyn Absalom, myn goudne faem.
Ik haw in ring fan goud foar dy meinaem,
dy't Mem my joech - sa wier rêdd' my de Heare!
Hy 's tige moai en dêrtal goed graveare.
Dy jow ik dy, hastou in tút to misjen.’
Wel, Nykle wie der ôf gien om to pisjen
en tocht de grap noch moaijer op to snolkjen:
hy moast syn kont èk tútsje fóár 't forswalkjen!
En mei 't er hastich iepen die it rút,
stiek er syn stompe ein der stikum út,
de beide broadtsjes oan it krús wol ta.
Doe spriek klerk Absalom moai, glaeijen sà:
‘Sprek, leave fûgeltsje, 'k wit net hwerst bist.’
En Nikolaes liet fuort in fikse fyst,
sa swier, it koe in tongerslach wol skine,
dat troch de slach wie d' oar omtrint ferbline,
mar hy stie ré mei 't gleone mês en hoarte
krekt Nikolaes moai middenyn de poarte.
Ringsom in hanbré wie it fel ôfraend,
en hie it koeter him de kûnt forbaernd,
| |
| |
dat fan de smerte, miend' er, gong er dea.
As wied er sljocht skreaud' er fan pine' en wea:
‘Help! Wetter! Wetter! help, om Gods wil, kom!’
De timmerman skrok boppe út syn slom,
en heard' ien ‘Wetter!’ skreauwen as in mâllen,
en tocht: ‘Och, nou komt Noachs floed oanwâljen!’
Hy gyng oerein sûnder in wurd of sa,
en mei syn akse sloech er 't tou midstwa.
Del dondre 't hiele spul; noch brea noch bier
hied er to keap; hy lânne op 't plankier,
bats! op 'e flier, dêr't er biswime lei.
Op sprongen Aeltsjeleaf en Nikolai
en ha op strjitte moart' en: ‘Help ús!’ beard.
En al it buorfolk, beide lyts en great,
roun yn om dy man to bignuven dy't
jit yn de sûs dêr lei, ynbleek en wyt,
hwant mei de fal briek er syn earm tokwea,
mar hy moast stean syn part fan eigen skea,
hwant as er prate soe, dan bêdden tel
de moaije Nikolaes en Ael him del.
Hja seinen elk, dat hy wie gek, forheard;
hy wie troch Noachs floed sa slim bineard,
dat troch forbylding ta weanwizens brocht,
hied er him trije bakkerstrôgen kocht,
| |
| |
en dy dêrboppe oan it dak ophongen,
en har om Gods gunst bidden en bitongen,
yn 't dak to sitten om selskip to krijen.
It folk moast laitsje om syn fantasijen.
Hja gnúfden yn it dak, hja kiken, gappen,
biskôgen al syn skea as sleauwe grappen,
hwant hwàt de timmerman al steech ornearre,
't wie om 'e nocht; gjint woe syn rede hearre.
Mei greate eden waerd er sa bisward,
en hiel de stêd hold him foar gek, omdat
stoef elke learde fêsthold d' eigen sin.
‘Dy man is gek, myn leave broer,’ waerd sein.
En elkenien moast laitsj' om dit gekiif.
Sa'n bline nearing dreau dit timmerwiif,
en Jan is om syn noed en oergunst strûpt,
en Abs'lom hat har ûnderein oankrûpt,
en Nikolaes is skroeid yn hiel syn stút.
God hoedzj' al 't selskip! - dit forhael is út.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd