Trotwaer. Jaargang 15

[p. 189]

Alberto Moravia/Harke Bremer
De faam út Ciociaria

Alberto Moravia is de skriuwersnamme fan Alberto Pincherle, berne yn Rome yn 1907. Sont 1929 hat er gâns krantestikken, koarte ferhalen en romannen publisearre. Yn syn wurk beskriuwt er meast iensume fegueren, besiden de mienskip, dyt buotten de stringen stappe omt se sels net witte hoet se har hâlde en drage mat, of har ferantwurdlikens net oandoar. De skriuwer sels nimt ôfstân fan syn persoanen en jout gjin moareel oardeel oer har. In part fan t wurk, lykas dit ferhaal, spilet m ôf yn en om Rome.

Doet master derop oanstie, hie k it tsjin m sein en nochris tsjin m sein: ‘Ik soe mar útsjen, master, it bin mar sljuchtweihinne fammen, spul fan t boerelân... ik soe mar útsjen wat k die... master kin mar better in romeinsken nimme... de froulju út Ciociaria bin plat, boersken analfabeet.’ Benammen dat lêste wurd hie master noaske: ‘Analfabeet... dat s krekt wat k ha mat... dan lêst se teminsten gjin tekenteltsjes... analfabeet.’ Disse master wie in âld man, mei in wyt puntburdsje en in wite snor, dyt lesjoech op t liséum. Mar syn fernaamste beuzichhyd wienen de púnfallen. Alle sneinen, en ek wol op oare dagen, gie-d-er hin-en-wer, oer de Via Appia, nei t Forum Romanum of nei de Thermen fan Caracalla, en joech útlees oer de pûnfallen fan Rome. Yn syn went tilde t ek op fan e boeken oer púnfallen en fan oare boeken, lykas yn in bibleteek: it begon bij de yngong dêrt al in macht stie, weiburgen achter in soarte fan griene gerdinen, en dat gie sa fierder it hele hûs troch, gongen, keamers, kasten: allinne yn e badkeamer en de keuken wienen gjint. Boeken dyt hijsels ûnder e noas hood as wie t in roas, en oe wee at ien deroan kaam; boeken dyt er satlike noait allegear lêze kinnen hie. En doch, sat wij yn Ciociaria seze, hie-d-er der noait syn meuch fan, en at er net foar de klasse stie of thús lesjoech of útlees joech oer de púnfallen, gie-d-er nei de kreamers mei brûkte boeken om yn e skokarren om te sneupen, en dan kaam-d-er altiten wer thús mei in pakfol boeken ûnder e earm. Koartsein, hij wie samler. Wêromt er no mei alle geweld in fanke bij ús wei as húshâldster ha woe, wie foar mij in riedsel. Hij sei dat se earliker wienen en gjin kluchten yn e kop hienen. Hij sei dat boerefammen m fleurich makken mei har moaie reade apelwangen. Hij sei dat se goed itensiede koenen. Om koart te kriemen: omt der gjin dei ferbij gie dat er net oanskiten kaam yn e pertierslôzje, en altyd mar omneule op de faam út Ciociaria dyt net lêze en skriuwe koe, skreaun ik nei hûs, nei myn grutte kammeraad, en dy skreaun my werom dat er krekt hie wat ik woe: in faam bij Vallecorsa om wei, dyt fan Tuda hiet en noch gjin tweintich wie.

[p. 190]

Mar, fertelde myn kammeraad my yn t brief, Tuda hie ien tekoart: se koe lêze noch skriuwe. Mar ik skreaun m werom dat master dat no krekt ha woe: in analfabeet.

Tuda kaam op in jûn yn Rome oan, tegearre mei myn kammeraad, en ik gie nei t stasjon om har op te heljen. Foart al doet k har seach, hie k yn e rekken dat it in ciociara fan t goede soarte wie, just sannen dyt bijsteat is om in hele dei lang te hakjen sonder út te pûsten of op e holle in koer mei in gewicht fan hûndert pûn oer de berchpaadsjes te dragen. Se hie de reade wangen dyt master sa graach sjen mocht, in frussel, oprôle om e holle, swarte trochrinnende wynbrauwen, dyt har foarholle ôffreden, in rûn gesicht, en at se lake, liet se de wite tosken sjen, hele fine, dyt de froulju yn Ciociara poetse troch der in malveblêd oerhinne te wriuwen. Se wie wol net klaaid as in ciociara, mar se hie de stap fan in ciociara, dyt wend is om de fuotten plat op e grûn te setten, sonder hakken ûnder e skuon, en se hie fan dy sterke kuten, dyt sa moai bin mei de rimen fan e kûtsandalen deromhinne bûn. Se hie in kuorke ûnder e earm en se sei dat dat foar mij wie: tolve farske aaien, yn strie, bedutsen mei figeblêden. Ik sei dat se dy better oan master jaan koe in om goede yndruk te meitsjen; mar sij andere dat se net oan master tocht hie, want dat wie in menhear, dat dy hie sels grif wol hinnen. Ik begon te laatsjen en sa, fan e iene fraach op e oare, wylt we yn e trem nei hûs ta gienen, kaam ik te witten dat se alheel onbeslipe wie: se hie noch noait in trein, in trem, in hûs fan seis ferdjippings sjoen. Koartsein, in analfabeet, sat master woe.

We kamen thús en earst brocht ik har nei de pertierslôzje om har yn 'e kunde te bringen mei de frou; en dêrnei nei boppen, mei de lift, nei master syn went. Hij kaam sels bij de doar, want hij hie gjin folk en t wie myn frou dyt almeast foar m himmele en fan en ta wat sea. Doet we deryn kamen, joech Tuda m it kuorke yn hannen en sei: ‘Sjuch, master, krij oan, ik ha farske aaien foar dy meinommen.’ Ik sei tsjin har: ‘Do hearst master net te dookjen...’, mar master treaste har ek noch oan en sei: ‘Sees do mar fan do tsjin mij, famke...’; en hij lei my út dat dat do it Romeinske do wie, fan e âlde Romeinen, dyt krekt lykas de lju út Ciociaria gjin jo koenen en de lju sljuchtwei behannelen as wie t ien grutte femylje. Dêrnei brocht master Tuda yn e grutte keuken, mei t gasfernús, de aluminium pannen en, om koart te kriemen, alles wat nedich wie, en hij lei har út hoet it wurke. Tuda harke alles oan, stil en earnstich. Op t lêst sei se mei dat heldere lûd fan har: ‘Mar ik kin helendal nt itensiede.’

Master sei ferheard: ‘Hin?... se hienen my oars ferteld datst itensiede koest.’

Sij sei: ‘Tús arbeide ik... ik hakke. We searen wol, mar allinne om te iten... san keuken as dizze ha k noch noait hân.’

[p. 191]

‘En wêr seast dan?’

‘Yn e hutte.’

‘E no’, sei master en hij loek m oan t burdsje, ‘wij sie jir ek allinne mar om te iten... lit ús ris seze datsto my in miei siede matst, allinne om te iten... wat soest dan meitsje?’

Se glimke en sei: ‘Ik soe pasta mei beantsjes foar dy meitsje... dan drinkst in glês wyn... en dan meskien noch wat nuten of wat droege figen.’

‘En dat is alles... neat dêrnei?’

‘Hoesa, dêrnei?’

‘In twadde gong, woe k seze... fleis, fisk?’

Doe begon se smaaklik te laatsjen: ‘Mar ast in panfol pasta mei beantsjes, en bôle derta, achter e knopen hast, hast dan noch net genôch?... wat wost noch mear? Ik koe fan in panfol mei beantsjes en bôle de hele dei hakje... do arbeidest helendal nt.’

‘Ik stedearje, ik skriuw, ik arbeidzje ek.’

‘E ja, do sist wol stedearje... mar t echte wurk doch wij.’

Koartsein, it wie har net yn t begryp te krijen dat men, sat master sei, ‘in twadde gong’ ha moest. Lang om let, nei gâns strideraasjes, waard besletten dat myn frou fan en ta yn e keuken komme soe om Tuda wat te learen. Dêrnei gienen we nei de sliepkeamer foar de húshâldster, in moaie keamer dyt útseach op e binnenpleats, mei in bêd, in komoade en in kast. Ynienen sei se, wylst se om har hinne seach: ‘Mat k allinne sliepe?’

‘Bij wa wost dan sliepe?’

‘Tús sliepten we mei syn fiven yn ien keamer.’

‘Hij s helendal foar dij allinne.’

Lang om let sette ik ôf, neit k it har ynpresse hie om goed op te passen en har wurk goed te dwaan, want ik wie ferantwurdlik foar master en myn kammeraad oer, dyt my har stjoerd hie. Doet k ta de doar útgie, hearde ik master oan har útlezen: ‘Tink derom datst my elke dei disse boeken allegear ôfstoffest mei de plûmkebiezem en de túchdoek.’ Doe frege sij: ‘Wat dochtst mei al dy boeken... wêr brûkst dy foar?’ En hij andere: ‘Se bin foar mij wat foar dij thús de hakke is... ik arbeidzje dermei.’

En sij: ‘Ja, mar de hakke dêr ha k mar ien fan.’

Nei dy dei kaam master út en troch bij my yn e pertierslôzje mei nijs fan Tuda. Master wie net earlik sa tefreden mear, om de wierhyd te sezen. Op in dei sei-d-er tsjin my: ‘It is in onbeslipen ien, wier in onbeslipen ien.. witst wat se my juster lapt hat? Se hat in beskreaun blêd bij my fan t buro krigen, it opstel fan in learling, en dat hat se brûkt om der wynflessen mei ticht te stopjen.’ Ik sei: ‘Ik hie master warskouwe... spul fan t boerelân.’

[p. 192]

‘Ja, mar,’ beslêt er, 't is in leaf famke... goed, tsjinstree... wier in leaf famke.’

It leaf famke, sat hij har neamde, hie net lang wurk om in faam te wurden lykas alle oaren. Sadreet se t lean bard hie, begon se dermei dat se harsels in mantelpakje meitsje liet, dat se wakker in juffer like. Dêrnei kocht se skuon mei hege hakken. Dêrnei in taske fan sabeure krokkedillelear. Se liet har de frussel ek ôfknippe, ivich skande. Se hie noch altyd wol reade wangen as twa apels, dy soenen bij har sa hurd net bleek wurde as bij de oare fammen, dyt yn e stêd berne wienen, mar dy mochten de lju just graach sjen en master net allinne. De earste kears dat k har seach mei dy sjonkert fan in Mario, de sjofeur fan e mefrou fan e tredde ferdjipping, sei k tsjin har: ‘Tink derom, hin, san kirrel is neat foar dij... wat er tsjin dij seit, seit er tsjin alle fammen.’ Sij andere: ‘Juster hat er my yn e auto meinommen nei Monte Mario.’ ‘No, en?’ ‘Yn e auto ride is moai... en sjuchris wat er my jûn hat.’ En se liet my in doekspjeld sjen fan wyt metaal, mei in oaljefantsje, sant at de fiter-en-bân-keaplju ferkeapje op e Campo di Fiori. Ik sei tsjin har: ‘Do bist in domkop en begrypst net dat hij dy bij de poat hat... boppedat mei-d-er net samar op eigen manneboet yn e auto ride mei dij... at mefrou it te witten komt, dan sil-d-er t fernimme... en pas goed op, do, hin, ik sees t dy noch ien kear, pas goed op.’ Mar se lake en gie dêrnei noch hiltyd mei Mario op en út. Der gienen in pear wiken foarbij, doe kaam op in dei master yn e pertierlôzje, naam my geweken en frege my súntsjes: ‘Harkris Giovanni... is dat fanke wol earlik?’ Ik sei: ‘Dat wol, master, dom, mar earlik.’ ‘Dat sil t dan wol’, sei-d-er, net te bot oertsjûge, ‘mar ik bin fiif boeken fan wearde kwyt... ik woe leafst net...’ Ik hood nochris út dat it Tuda net wêze kinnen hie en dat er dy boeken grif wol werfine soe. Mar ik bleaun ongerêst en ik beslêt om de eagen goed iepen te hâlden. Op in jûne dêrnei seach ik Tuda tegearre mei Mario de lift yn gean. Hij sei dat er nei de tredde ferdjipping moest om te hearen wat mefrou m bestelle soe, en dat liigde er, want mefrou wie al mear as in oere lyn ta de doar útgien en dat wist er wol. Ik liet se nei boppen gean en dêrnei naam ik de lift, gie nei boppen en sette streekrjucht nei master syn went. Tafallich hienen se de doar oan stean litten; ik gie deryn, ron troch de gong, hearde har tegearre praten yn e stedearkeamer en ik begriep dat k my net fersind hie. Hiel hoeden gie ik nei de doar en wat seach ik? Mario, rjucht oerein op in stoel, dyt tsjin e boekekast oan hong en de hân útstiek nei in rige boeken, lŷk ûnder e souder; en sij, de skynhillige mei de reade wangen, dyt de stoel foar m fêsthood en sei: ‘Dy dêrboppe... dy moaie tsjûke, yn lear bebûn.’ Doe sei ik, wylt ik foar t ljocht kaam: ‘Moai sa... moai sa... no ha k jim snipt... moai sa... en master it tsjin my seze en ik it net leauwe wolle... prachtige moai.’

[p. 193]

Ha jim wolris in kat sjoen, at je m út it finster wei in ammerfol wetter oer de beolch smite? Krekt sa sprong hij, doet er myn lûd hearde, oerein, file út en liet my allinne mei Tuda. Doe ha k har sa útheuvele dat in oar op syn minst yn gûlen útbarst wêze soe. Mar ja, mei froulju út Ciociaria leit soks oars. Se harke nei my mei de holle foardel, sonder wat te sezen; doe sloech se de eagen op, dyt noch droech wienen, en sei: ‘Wa nat m jir bestellen? It jild dat k oerhâld fan e boadskippen bring k m allgear werom... ik doch net lykas guon húshâldsters, dyt elk ding dûbeld betelje lit.’

‘Do ongelok... en stelsto gjin boeken?... En hyt dat gjin stellen?’

‘Mar hy hat ommers san soad fan dy boeken.’

‘In soad of in bytsje, do hearst der net oan te kommen... en tink derom... want at k dy wer trappearje, dan giest strielrjucht werom nei hûs.’

Op dat stuit woe se my mei de stive kop gjin glyk jaan en net tajaan, gjin tel, dat se stellen hie. Mar letter, op in dei, dêr komt se de pertierslôzje yn, mei in pakje ûnder e earm: ‘Sju, de boeken fan masten... ik bring se m wer, dan hat er neat mear om oer te kleien.’

Ik sei dat se dêr goed oan dien hie en ik toch bij mysels dat it bij einsluten in bêst fanke wie en dat it allegear Mario syn skuld wie. Ik beselskippe har yn e lift en gie dêrnei mei har yn e hûs, om har te helpen om de boeken wer teplak te setten. Krekt op dat stuit, wylt wij it pak oan t iepenmeitsjen wienen, komt dêr master oan.

Ik sei: ‘Master... jir bin master syn boeken... Tuda hat se werfûn... se hie se oan in kammeraadske útliend om de plaatsjes te besjen.’

‘Goed, goed... we praat der net mear oer.’

Mei de jas noch oan en de hoed noch op e holle foel-d-er oer de boeken gear, kriich der ien fan op, die t iepen en joech doe in gjalp: ‘Mar dit bin myn boeken net.’

‘Hoe kin master dat sa seze?’

‘It wiene boeken oer archéology’, gie-d-er fierder, wylt er koartsich de oarde delen trochblêde, ‘dit binne lykwols fiif boeken oer rjocht, en dan ek noch in grienmankje.’

Ik sei tsjin Tuda: ‘Mei men faaks witte watsto dien hast?’

Diskear lei se der fûl tsjinyn: ‘Fiif boeken hie k derwei krigen... en fiif ha k werombrocht... wat wol jim fan my?... Ik ha der djoer foar betelle... mear as wat se my jûn hienen doet k se ferkocht.’

Master wie sa ferbjustere dat er mij en Tuda mei de muolle iepen oanseach, sonder in wurd te sezen. Sij gie fierder: ‘Sjuch... it bin deselde bannen... en noch moaier... sjuch mar... en t gewicht is ek itselde... se ha se foar my woegen... njoggen pûn en seis oans... likefolle as dinen.’

Diskear begûn master te laatsjen, al wie t kâldlaatsjen: ‘Mar boeken wurd net bij de wicht ferkocht, lykas keallefleis... elk boek is oars as in

[p. 194]

oaren... wat mat ik mei disse boeken?... begrypst it net?... Yn elk boek ston wer oare dingen... fan in oare skriuwer.’

Krij har soks marris yn t ferstân. Se sei nochris, alheel dwars: ‘Fiif wienen t en fiif bin it... ynbûn wiene se en ynbûn bin se... mear wit ik der net fan.’

Om koart te kriemen, master stjoerde har werom nei de keuken mei de wurden: ‘Gon mar te itensieden... sa kin t wol... ik wol my net lulk meitsje’. Doe, neit se fuortgien wie, sei-d-er: ‘Spitich... t is in leaf famke... mar te boersk.’

‘Master hat it sels wollen.’

‘Mea culpa’, sei-d-er.

Tuda bleaun noch salang bij master ont se oar wurk fûn hie. Dat fûn se as keukenfaam bij in molkwinkel yn ús wyk. Fan en ta komt se bij ús yn e pertierslôzje op besite. Oer t gefal mei de boeken praat we net. Mar se fertelt my dat se lêzen en skriuwen oan t learen is.