Trotwaer. Jaargang 15

[p. 86]

Rudy Bremer
Lêze is ek in keunst

De redaksje fan Trotwaer hat wolris in stik fan mij wegere, mar fanwegen tekoart oan rankune haw ik de ‘krisisgearkomste’ fan Trotwaer dochs mar net bijwenne. Neffens s. 8 fan it letterlik ferslach fan dy bijienkomst is myn namme dêr dochs fallen. Trinus Riemersma, faaks de bêste libjende Fryske proazaskriuwer, skynt dêr sein te hawwen: ‘Ik wol dochs even pleitsje foar myn eigen stik. (...) Dan fergelykje ik mei in artikel fan Rudy Bremer oer literatuerwittenskip, dy man is sa reaksjonair as de pest. Moderne rjochtingen as literatuersosiology en resepsje-estetika wurde der net yn neamd. En dan tink ik, hjir hear ik net mear by, dy lju binne âlderwetsker as ik’.

As (eks)literatuerteoretikus-fan-berop wie myn earste reaksje fansels: ‘och hearken, libbet yn jannewaris 1983 en rint yn de simmermoade fan de santiger jierren: wat sil dy in kjeld lije!’; myn twadde wie: ‘net op yngean; wa't searieus op alle ûnsin fan dat letterlik ferslach yngean wolle soe, hie in boek noadich sa grou as in bibel en makket him likegoed bespotlik’. Mar ja, achterôf besjoen fûn ik dy reaksje dochs flau: Riemersma mei him dan wol net yn 'e foarhoede fan de literatuerteory bewege (likemin as ik trouwens), as skriuwer is er dochs net de earste de bêste, hielendal net yn it beheinde ramt fan de Fryske letterkunde. Boppedat, dy krisisgearkomste mei dan propfol sitten ha fan de rankuneuze ûnsin, wat Trinus hjir oer mij sei is net alhielendal ûnsinnich, en at er mei ‘reaksjonair’ gewoan mar ‘âlderwetsk’ bedoelde, sels net alhielendal ûnwier. En it gong oer mij, en giet mij dus oan. En eintsjebeslút: faaks it wichtichste: ik kom út in ôfgryslik lofts nêst, in gesin fan riedekommunisten, en haw fan myn jongste jierren ôf leard om ‘reaksjonair’ as in grouwélich skelwurd te fielen. Dêr bin ik dan wol fierhinne oerhinne groeid, mar der is dochs wol wat hingjen bleaun... en dus wol ik mij mar even ferdigenje.

Tink der goed om, it giet mij der no eefkes net om dat it elkenien, dus seker in grut skriuwer, net te priizgjen stiet om ‘pleitsje te wollen foar syn eigen stik’. En it giet mij ek net om de ynhâld fan Riemersma syn stik, noch om it feit dat er op 15 jannewaris 1983, ek noch nei ferskate bedutsen en minder bedutsen teplakwizingen fan Goaitsen van der Vliet, moai trochgong mei te bearen dat syn stik (of moat ik hjir skriuwe: Syn Stik?) wegere wie, wylst it wol wis en degelik publisearre is. It giet mij der sels net om dat er Trotwaer yn de rjochting fan de ûnlêsbere folksferlakkerij fan de literatuersosiology of it dizige geteoretisear fan de resepsje-estetika triuwe wol - dat moat Riemersma sels mar witte en dat mei er as lêzer, as skriuwer en as mooglik redaksjelid bêst wolle, al liket

[p. 87]

mij dat allegear mar kul ta, en it bêst út te fieren troch it stiftsjen fan in nij ienmansbledsje mei sa'n fjirtich abonnees en de namme De Kul. Nee, wêr't it mij no even om giet, dat is oft it wier is wat Riemersma oer mij sein hat en wat ik oan it begjin fan dit stikje sitearre haw.

Ik nim oan dat Riemersma mei ‘in artikel fan Rudy Bremer' oer literatuerwittenskip’ it stik bedoelt dat yn Trotwaer 1981-4, s. 247ff. útkommen is ûnder de titel Trije memeren om it literaire wurk benei te kommen. Wat Trinus net witte koe, en ik him dan ek net kwea ôf nimme kin, is dat op de ien of oare nuvere manier it wurd tradysjonele bij it printsjen fan myn artikel weirakke is: Trije TRADYSJONELE menieren om... hjitte it eins. Mar at er lêze kin, kin er hiel goed witte dat it net oer ‘literatuerwittenskip’ giet, mar oer trije tradysjonele menieren om in literair wurk benei te kommen, sa't yn 'e tekst foar de wissichheid hieltyd wer mar al te dûdlik makke wurdt. Mar faaks noch net dúdlik genôch? Of hat Trinus it oer in oar stik fan myn hân? At dat yn Trotwaer stien hawwe moat, dan kin dat hast net, want dêryn haw ik fierder allinne mar oer ‘literatuerwetenschap en psychoananalyse’ skreaun, en dat is al in hiel set lyn. En at er oarsearne bedoelt, dan kin er hast allinne mar doele op myn stik yn De Revisor VII/1, febr. 1980, s. 56ff, neamd Kunst en Kritiek, hoe of wat? - mar dêr komt de resepsje-estetika wiidweidich oan bod. Wêr hat dy man it dus oer?

Lit mij dus mar efkes oannimme dat Riemersma net al te bêst lêze kin en it dochs oer Trije menieren om... hat. ‘Moderne rjochtingen as literatuersosiology en resepsje-estetika wurde der net yn neamd’, seit er - en lykas hjirboppe al sein is, soe dat, noch ôfsjoen fan wat ik fan dy ‘moderne’ streamingen tink, net sa nuver wêze, sjoen it karakter en it ûnderwerp fan myn artikel. Ik woe ommers neat oars as in trijetal troch moderne streamingen (en fral troch moderne moadeferskynsels yn 'e literatuerkrityk) op 'e skopstoel rekke, âlderwetske beneieringswizen werris nei foaren helje, koart besprekke en sjen litte dat se neist harren gefaren en achterhelle fizys ek goeie kanten hiene en sels út en troch feitlik weardefolle, ja ûnmisbere útsichten op literaire wurken beaën. Alderwetsk dus, yndied, hiel âlderwetsk. Mar sjoch, wat wurdt dêr al op 'e earste side fan myn stik, as foarbyld fan de ‘psychosintryske beneiering’ neamd? Krekt: ‘... psychoanalytyske beneiering, mythopoëtyk en resepsje-estetika!’ En wat fine we op dyselde earste side as foarbylden fan de ‘sosiosintryske streaming?’ Sa't jo al tocht hiene: ‘... de sosiologyske en marxistyske beneieringen’. ‘Neamd’ wurde se sadwaande yn myn artikel wol deeglik dus, en foar mear as neamen is der yn dat spesifike artikel yndie gjin plak.

Sa, dat wie dan dat. Ik mei dan ‘sa reaksjonair as de pest’ wêze, en folle ‘âlderwetsker’ as Trinus Riemersma, en skriuwen mei dan neffens Ste-

[p. 88]

ven de Jong op dyselde byienkomst hielendal gjin fak wêze, ja sels neat mei ambachtlikens en fakmanskip te krijen hawwe (‘... neffens my hawwe ambachtlikheid en fakmanskip hielendal neat mei literatuer te meitsjen’ - soe dat faaks de reden wêze dat útsein oardel man en in hynstekop yn Fryslân nimmen op 'e hiele wrâld oait fan de skriuwer Steven de Jong heard hat of hearre sil?), mar lêzen dan? Lêze is ek in keunst, en fan Riemersma moat ik sizze: skriuwe kin er wol goed, mar de keunst fan it lêzen hat er sa't skynt noch net sa bêst ûnder de slach.