Trotwaer. Jaargang 15

[p. 52]

Trioel
Achte redaksje

Begjin dit jier fregen jim my it nije boek fan Tr. Riemersma De skientme wurdt ferboelguodde foar Trotwaer te besprekken. Josse de Haan soe it dwaan, mar dy liet jim sitte nei de stikken fan Bremer & Riemersma oer syn ‘literêre’ wurk yn Trotwaer. Ik hie tasein dit neijier in besprek fan De skientme te leveren en ik sil my dêroan hâlde al moat it op in oare wize as jim faaks tocht hiene: nlt. sà, as brief, as notysje. De tiid ûntbrekt my op dit stuit om wiidweidich en beargumintearre dit boek te analisearjen. Ik kin jim dus neat mear biede as in brief as dizze. Take it or leave it. Ek moatte jim myn stavering mar wat behoffenje, want sa't jimme witte, bekroadzje ik my dêr hielendal net om: ik kin net iens goed Frysk skriuwe... (Wol frjemd oars, betink ik. As ik Nederlânsk lês, stroffelje ik oer elke staveringsflater. Foarmprinsipes fyn ik tige wichtich. Mar foar it Frysk jildt dat foar my blykber net. Frysk is foar my emoasje! In rasjoniel ferhaal yn it Frysk (in struktueranalyze, bgl.) roait winliken nearne nei. Net te lêzen ek. Ferstannelike saken kin ik ek better yn it Nederlânsk op in rychje sette, it Frysk, of moat ik sizze myn Frysk, mist dêrfoar ek it wurdapparaat. No ja).

Parten fan Trinus' boek hie ik al yn Trotwaer lêzen as koart ferhaal en dêr liene guon haadstikken har ek tige goed foar. De komposysje fan it boek yn fiif haadstikken dy't min ofte mear op harsels lêzen wurde kinne, hat neffens it achterflapferhaal te krijen mei it wurkprosedee fan de skriuwer: hy moat yn fakânsjes de tiid fine en skriuw in boek. Dat hat oars by Riemersma altiten al sa west nei't ik begrepen hie (sj. bgl. Rotminsken), wylst er earder wòl oars komponearre romans skreaun hat. Dat it achterflap-argumint oertsjûget my net bot. Dat ferhaal by dy foto fan de skriuwer knap ik oars wol wat op ôf. Mient er wat er dêr seit of is it gekoanstekken? Yn alle gefallen: it brûklike achterflapgelul of A.A.F-gelul, mei ek.

Dat lit ik my ta de roman sels beheine.

Foarop moat sein wurde, dat ik as lêzer fansels mar ôfwachtsje moat hokker aventoeren of sitewaasjes de skriuwer my yn behelje wol. Ik ha myn sympatyën en antipatyën. Mar in besprek liket my alteast net it poadium dy publyk te meitsjen, it is net yntressant om te witten oft ik de haadpersoan fan De Skientme wol of net aardich fyn.

De opbouw en de dosearring fan de ynformaasje dy't in skriuwer yn in boek jout om syn lêzers in byld foarmje te litten, dêr giet it om! Foar dizze besprekker is dat it iennichste wat telt. Meie wy it byld dat de skriuwer ús foarmje lit op grûn fan persoanlike faktoaren net lije: akkoard, wy meitsje it byld net ôf, wy sette it boek wer yn 'e kast. Mar as ik besprekker wêze wol, moat ik dat persoanlike tusken heakjes sette. Ik moat nei it byldfoarmjen sjen, want dat is de keunst fan it skriuwen dochs? En byldfoarming hat net allinnich mei struktuer te krijen, mar mei de ferwurking fan ynformaasje troch dy struktuer. Ut eardere besprekken fan my witte jim dat foar my in struktueranalize nea foldwaande is yn it literêr hifkjen. Riemersma, bêste redaksjeleden, is in grut ferteller. As der in boek fan him ûnderweis is, dan is dat foar my eat om nei út te sjen. Foar my bestiet de Fryske literatuer omt Riemersma skriuwt, hy is foar my iensume hichte. Koart sein: jim ha dus in fen frege syn nije boek te besprekken. Dit boek ha ik ek mei

[p. 53]

in bulte nocht lêzen, yn ienkear. Dit alles sis ik jimme yn't foar, omt it ferfolch fan myn besprek de negative kant neist wêze sil. De earste twa haadstikken binne ntl. briljant en ik bin wat grimmitich omt it de skriuwer nei myn betinken net slagge is en hâld dy hichte.

Lit ús it boek der eefkes by krije. Yn haadstik 1 komme wy yn 'e kunde mei in yn in brainward (in auto) ridende man, dy't op in hite snein wat ôflieding siket. De hiele roman spilet op dizze hite snein. De auto bringt beweging yn it byld. De auto bringt de haadpersoan, de autorider, op de ferskillende settings fan dit sneinske drama. It perspektyf fan it hiele drama yn al syn bedriuwen is keppele oan de manlike autorider.

Wy as lêzer kinne ús dan ek rêstich deljaan achter de eagen fan dy haadpersoan. Wy hoege net yn oarmans fel te krûpen. Soks jout de mûglikheid fan in sterke identifikaasje mei dy haadpersoan. Wy hearre wat hy heart, wy tinke wat hy tinkt, wy sjogge wat hy sjocht. (Gèdferdarry, dat fanke dêr yn it pishokje haadstik 1; - Jakkes, lit er ús dat kutfimeljen meimeitsje en dat mislike deaknipen fan sa'n stom pûdeltsje -haadstik 2) Mar goed, wy kinne der ek neat oan dwaan, wy sjogge it no ienkear, hy en wy sochten it net. Der is gjin inkelde reden ús út de strûp fan de identifikaasje te befrijen. De skriuwer hat ús yn 'e macht en kin gnyskjend syn mâlfiten úthelje! Hiel ferfelend yn haadstik 1 fûnen wy al dat eptich mantsje dat oan ús taffeltsje sitten gie en mar seure en mar seure! Mar ja, men kin der net by wei rinne as de haadpersoan sitten bliuwt.

Mar wêrom moat soks yn haadstik 3 no wer? Dat geëamel fan dy mûnts. Unwierskynlik ek dizze setting. Fol wjersin bytiden, mar hy hie ús yn 'e auto, dat sa kamen wy troch haadstik 1 en 2, mar mei dizze mûnts en syn geëamel oer de ‘partij’ makket de skriuwer ús bannen mei de haadpersoan los. Reizgje wy net troch ús eigen binnenlannen? Is it in oare, frjemde oarde? De skientme wurdt ferboelguodde, wis wier, mar net hjirre blykber, mar dêre, yn fiere frjemde úthoeken! (Nee, lokkich mar). Neist dat it praat fan de mûnts stomferfelend is, steurt de skriuwer hjir de opbou fan it byld. De identifikaasje falt stil. Dêrby, de ynhâld fan haadstik 3 kin nei myn betinken yn it totaal bêst mist wurde. Lokkigernôch giet de reis fierder en wy moatte stilhâlde yn in stedsje dêr't de útslach fan in fuotbalkriich befeeste wurdt. Wy ferjitte haadstik 3 wer wat, wy binne der wer hielendal by. En ek hjir sjogge wy wer bizarre saken: bgl. it neuken fan in fanke troch supporters op it biljert. Alle fiif episoades ha dat bizarre: Us wurdt in setting beskreaun, wy krije alle gelegenheid ús yn te libjen en oan 'e ein fan 'e setting jout de skriuwer ús in slinger om 'e earen:

1	- it fanke yn it pishokje
2	- it deade hûntsje, it fanke sûnder kut
3	- it lytse fanke ûnder de mûntsepij
4	- it neuken op it biljert
5	- de moard op it fanke en de suggestje fan de dea fan de haadpersoan.

Krekt dat lêste haadstik bedjêrt nei myn betinken de hiele byldfoarming en brekt ús bân mei de haadpersoan. It slagget de skriuwer net en meitsje ús mandélich oan in moard en it slagget him net dat wy gjin oare wei sjogge as mei in klap mei de auto op in betonpylder. Wy litte de haadpersoan skodholjend gean en as in ballon rint it ferhaal leech. En dy gong fan saken hat syn wjerslach op wat de skriuwer yn it

[p. 54]

foargeande àl berikt hie. Hy jout ús yn haadstik 5 in aliby ús foargeande bân mei de haadpersoan te ûntkennen of as in flater op te fetsjen. Wat hichtepunt plus katarsis fan dit drama wêze moatten hie, bedjert de skriuwer omt er, sa't it my taliket, syn wize fan bouwen net konsekwint folhâldt, hy broddelet der in ein oan. Yn de foarige fjouwer haadstikken wie ús haadpersoan taskôger, hy seach en hearde. Fan in karakteropbou wie gjin sprake. Dy aytorydgefoelens kin elk ynkomme (N.B. By myn witten kin Trinus sels net ride en hat er gjin auto), dy binne tige algemien.

Fierders seit de man suver neat, hy sjocht, hy jout ús ynsjoch yn in wrâld. Just dat makket krekt dat de skriuwer ús sá yn 'e macht krijt dat er ús oan 'e ein fan elk ferhaal in klap jaan kin. Mar yn it lêste haadstik, dat foar ús de deaklap wurde kinnen hie, lit er ús foar de ein al fleane. De haadpersoan is ús registrator net langer, hy is spylder wurden op it toaniel, hy kriget in hanneljend karakter, hy kriget ek histoarje. Wy kinne der no oer redendiele oft wy it iens binne mei wat er docht. De skriuwer lit ús gean, mei't er ús de frijheid jout krityk te leverjen op it hanneljen fan ús perspektyfjouwer. En dêrmei slacht er nei myn betinken yn dit lêste haadstik grouwélich mis! Moard en suggestje fan selsmoard deare ús net. Wy binne der allang net mear. Wy sitte thús yn 'e stoel, net mear yn 'e brainward. En wat oars in Gysbert-roman, nee better!, wêze kinnen hie, lit er út 'e hannen falle.

Bêste redaksje, dit lêste boek fan Trinus is bytiden briljant, mar lokkigernôch hat Riemersma syn foarige wurk der net mei oertroffen, dat nei myn betinken moat er yn alle gefallen it keunstje nochris oerdwaan. Ik hoopje dat gau te lêzen!

Mei freonlike groetnis,

Bartle Laverman.