Trotwaer. Jaargang 10

[p. 380]

Willem Abma
It wachtsjen is op.....

‘De strijd om de broek’, is de titel fan in Revisor-special (jg. 4 nûmer 6). En yndie, der is yn Hollân hiel hwat forskynd oan s n feministyske literatuer tusken Andreas Burniers ‘Een tevreden lach’, (1965), en Anja Meulenbelts ‘De schaamte voorbij’, (1976) Der is in literair frouljustydskrift ‘Chrysallis’ Doeschka Meijsing, Marga Minco, Hannes Meinkema, Lidy van Marissing en earder Anna Blaman en Helle Haasse binne mar in pear fan dyjingen dy't op literair-feministysk mêd net swak byspylje Fansels, hoe greater it taelgebiet hoe mear kâns dat sa'n streaming har gerak krijt It neamde Revisor-nûmer jowt dan ek oersjoggen fan feministyske ynfloeden yn frânske, dútske en italiaenske literatuer De titels fan de artikels binne to moai om net te neamen Der Kampt urn die Hosen La dispute pour la culotte en La lotta per i calzoni Yn it Revisor-nûmer 5-3 folget in oersjoch fan it ingelske taelgebiet: The battle of the breeches Der Kampf urn die Hosen liket him yn Fryslân mear op it grinsgebiet fan in naturistenstrân ôf to spyljen as yn 'e literatuer Sjoen de oersjoggen liket in earste bitingst foar feministyske literatuer dat it troch froulju skreaun wurdt Dat in man feministysk skriuwt liket theoretysk Hjir wreekt him de lytsens fan it fryske taelgebiet al Der binne yn Fryslân mar in bytsje froulju dy't mei literatuer piele ‘Tekst en Utliz’ jowt oer fjouwer ieuwen

[p. 381]

fjouwer nammen Simke Kloosterman, Rixt sr, Ypk fan der Fear en Tiny Mulder. Dat is ien per ieu. It as frou dwaende wêzen mei literatuer liket as died fan emancipaesje genôch Tsjinstberens dêrnjonken oan in bipaelde ideology is net folle fan to merkbiten Ek de jongere fryske skriuwsters steane net op de barricaden Berber van der Geest. Rixt Sudema en Akky Kuiper-van der Veer. Om fan in hiele ris K F F B -skriuwsters mar to swijen. Ek de forhalen fan in Hylkje Goinga foldogge net oan de criteria fan feministyske literatuer. Hoewol't Ypk fan der Fear har haedfigueren hast allegearre froulik binne, is ek har wurk net feministysk to neamen. ‘Ik jow net in boadship; ik stean oan'e kant fan'e wei en konstatearje, hoe't de minsken bisteane. Dat skriuw ik op’, (Hwer hast is wei, 1971). Mar al dit signalearjen en konstatearjen liket to neat to forplichtsjen as it forbân tusken feminisme en literatuer net neijer omskreaun wurdt. Hoe't men ornaris dy gearhing sjocht, dêroer daelk mear nei 't ik de forhalebondel fan Froukje Annema-Noordenbos, dy't my de oanlieding joech ta it skriuwen fan dit artikel, by de kop hawn haw.

It boppesteande suggerearret faeks al dat der gjin literaire oanlieding wêze kin om mei de forhalen fan Annema-Noordenbos dwaende to gean. De forhalen foarmje net mear as fordivedeasjelektuer Alles is standarisearre: de typkes binne standert, psychologyske processen en it biskriuwen dêrfan, is der net by. De ôfrin fan in forhael is foarsizber, de humoristyske clous forrinne neffens in fêst patroan fan oerdriuwen en brike setten De hannelingen komme ek meast op itselde del de trije jonges fan 'e húshâlding helje kattekwea út en spuije as reagers It leit der allegearre tommen tsjok op De titel ‘Birop: Gjin’, yn kombinaesje mei de omslachtekening in húsfrou mei in tsjotterjende pjot op de skoat, in waskline, in tafel mei reau en iten soe suggerearje kinne dat de posysje fan 'e frou as husfrou yn 'e kiif steld wurdt En dat yn kombinaesje mei skriuwersaktiviteiten soe einlings in frysk feministysk literair wurk opleverje kinne It mei dúdlik wêze dat ik de forhalen dy't yn Frysk en Frij, Friesch Landbouwblad en L C ôfprinte stien hawwe, net earder lêze hie. Doe't ik se dan ek neiroun op harren feministyske aspecten, wie ik gau út de dream. De strekking fan it earste forhael ‘húsfrou mei haedletters’ is dat húsfrou wêzen like goed it predikaet birop fortsjinnet as oare wurksumheden, ek al sjogge binammen manlju dat net altyd yn It lêste forhael, ‘noait wer hwat dwaen’ slút qua strekking by it earste forhael oan Nou is it de soan dy't mient dat mem-húsfrou wêzen bitsjut noait wer hwat dwaen Der is hwat ûnfrede om safolle misbigryp. mar de ein fan it forhael is in lofsang fan de mem op har mem- en húsfrou wêzen De oare forhalen suggerearje noch minder fan dy ûnfrede. Wol stiet mem eefkes foar de klasse. hja is fan in lytse yn in greate húshâlding stapt Fierder gjin spoar fan forwar tsjin de deistige forhâldingen, de status quo. Gjin klassestriid, om dat greate wurd marris te brûken, yn emancipatoryske sin. Ek yn dit boekje gjin grevel feminisme.

Hwannear is dy gearhing tusken feminisme en literatuer (lektuer) der dan wol?

Ik gean to seil op Doeschka Meijsing dy't yn har artikel ‘De zusjes van Shakespeare’, yn de Revisor 4-6 har, faeks ek wol hwat willekeurige, om-

[p. 382]

skriuwing jowt. Mar hja bisiket tominsten it probleem hwat to objektivearjen en forfalt net yn dogmatysk en radikael geswets sa as in Hanneke van Buuren (Chrysallis) bytiden docht.

‘Als je het feminisme op zijn breedst en grofst omschrijft, is het de strijd van de onderdrukking tegen de helft van de mensheid; welke onderdrukking in alle gebieden van de samenleving in meer of minder pregnante vorm tot uitdrukking komt. Dat leidt ertoe dat voor het probleem van de samenhang tussen feminisme en literatuur alleen een inhoudelijk criterium gehanteerd kan worden hoe ziet het vrouwbeeld eruit in de door vrouwen geschreven boeken van de laatste tien jaren? De thematische grens die ik aanleg is dus niet literair, maar sociologisch: rolpatroon en ideologie zijn de sleutelwoorden. Vooralsnog lijkt geen andere vraagstelling mogelijk’. (D. Meijsing).

De froulike haedpersoan kin krityk útoefenje op de situaesje fan de frou. Hja kin dy situaesje negearje, akseptearje, bistride. Hoe tradysjoneler it froubyld yn de roman, nammesto minder gearhing tusken feminisme en literatuer. De roman liket him better to lienen foar feministyske literatuer as de poëzij. Meijsing neamt forskillende reden. ‘In het gedicht zelf is de taal er een van uiterste precisie, van concentratie, van isoloment’, skriuwt hja, har der by biroppend op ‘De glanzende kiemcel’ fan Vestdijk. De lyryk soe minder bleat stien hawwe oan de ‘masculiene suprematie’ op it mêd fan de rasjonaliteit omt de lyryske tael tichter by it gefoel bliuwt. Boppedat is de lyryske tael meast net de tael fan it folk, dêr't it feminisme har leafst fan bitsjinnet. Yn forbân hjirmei in twadde reden: de roman werskept de realiteit, der is in mooglikheit ta identifikaesje mei de haedpersoanen. De ideology dy't de supremaesje wol fan froulike wearden kin better yn de roman ta útdrukking brocht wurde. Ek lient de roman har better ta in op en nij wurdearjen fan in epysk principe yn de literatuer’ ‘literatuur is: door een toevallige enkeling verwoorde gevoelens van door een grote groep gevoelde waarden’ (Hanneke van Buuren).

Der is faeks wol it ien en oar tsjin dizze arguminten yn to bringen. Om twa biswieren to neamen: Ek de lyryske tael kin bisûnder striidber wêze en dêrmei ym tsjinst stean fan in bipaelde ideology bg. de forsetspoëzij. Hoe forhâlde wurklikheit en ideology har? Yn itselde Revisor-nûmer skriuwt Johanna Fortuin. ‘Van nieuwe dingen worden ideologieën zenuwachtig. Ideologieën, de ontgoddelijkte versies van religies, staan daardoor altijd in een spanningsverhouding tot zowel de werkelijkheid (die moet verdoezeld worden) als de werkelijkheidsuitingen van kunst en wetenschap. Zodra ideologieën aan de macht komen gaan ze censuur uitoefenen. Ze willen niet langer twijfel, vragen en voorlopigheid, ze willen antwoorden en zekerheid’ Falt der theoretysk oer to striden, yn 'e praktyk komt it der op del dat der mear feministyske romans as dichtbondels binne Yn Keesings Reflector, april 1978, jowt Dini Schouten ûnder de titel ‘Zou jij niet eens koffie voor ons gaan zetten’, omtinken oan it probleem. foar froulju dan. dat boeken fan froulju nei forhâlding in bytsje lêzen wurde op middelskoallen. dat froulju harren boeken minder maklik útjown krije by útjowers. lit stean oanpriizge Komt it troch de ûnderwurpen

[p. 383]

dêr't se oer skriuwe? De typyske frouljusproblemen sa as it krijen fan boarsten, de earste menstruaesje, ûntmaegding of hoe't soks yn 't Frysk mar gean pardon hite mei, de pil, winske of net winske swierens yn de dûbelde bitsjutting fan it wurd, penisniid ensfh By bihannelig fan dy typyske frouljusproblemen wurde de identifikaesjemooglikheden ommers lytser en dêrmei it lêzerspublyk En as der dan einlings in boek fan in frou is soe it oars recensearre wurde as dat fan manlju

Ta dy tryste konklúzje komt, al wer, Doeschka Meijsing yn in artikel ûnder de titel ‘Een geval van evenwicht’ Hja forliket in forhalebondel fan Hannes Meinkema ‘De groene weduwe’ mei ien fan Jan Donkers ‘Ouders van nu’ Ek de resinsjes op dy beide bondels wurde forlike, njoggen yn totael Fan beide bondels binne thematyk, forhaelopbou en genre allyk. Der is allinne in forskil yn styl en fan hantearring fan de irony Neffens Meijsing binne it net dizze forskillen dy't in great forskil yn weardearring to weech bringe troch de recensinten fan beide bondels Donkers waerd ûnfordield posityf recensearre, Meinkema krige twa positive trije plusminus en fjouwer negative resinsjes Hoe kinne by safolle oerienkomsten yn it wurk safolle forskillen yn weardearring optrede? Meijsing wyt it ek net ôfsjoen fan de fraech oft de ferzy dy't hja jowt foar de measten akseptabel is Faeks jowt de wize dêr't de irony op hantearre wurdt in yndikaesje fan dizze ‘discriminaesje’. Donkers hantearret de irony om ôfstân to skeppen Meinkema as in wapen fan fordigening, eigen kwetsberens forlytsjend Wierskynlik wurde in protte manlike recensinten fan dit lêste irritearre, miskien wol desorientearre, troch in tomin oan identifikaesjemooglikheden It soe bêst ris wêze kinne dat Froulju by it wurk fan manlju itselde hawwe Binammen Tineke Steenmeijer giet it gau to rûch, hja fynt gau hwat grof en ûnfatsoenlik Is de psyche fan de man sa fundaminteel oars as dy fan de frou dat hja mar net mear oer elkoarrens wurk gear moatte? Dat liket to fier to gean Neigeraden de identifikaesjemooglikheden lytser wurde, sil de distânsje greater wurde en dêrmei faeks de objektivearring Foardielen en neidielen hâlde melkoarren likernôch yn lykwicht Boppedat, froulju ûnder melkoarren binne ornaris ek net sa mijend. Froukje Annema-Noordenbos' ‘Birop Gjin is bisprutsen fan trije froulju Gerjan Navis yn ‘De Stiennen Man’. Tini Mulder yn it Friesch Dagblad en Tineke Steenmeijer-Wielinga yn de Leeuwarder Courant De trije resinsjes hawwe in soad mien, mar dat sil tafal wêze Fral dy fan Tini en Tineke Alle trije binne nochal kritysk al jowe se by einsluten ek alle trije it boekje it foardiel fan de twivel ‘flot en floatich skreaun, dêr komt it wol sahwat op del

Yn Fryslân dus noch altyd gjin feministysk skriuwster Hoe provinsjalistysk is ús literatuer winliken? It is nou al trettjin jier nei Andras Burniers ‘Een tevreden lach’. dat de start oanjoech yn 1965 yn Hollân.

It wachtsjen is op. yn de dûbelde bitsjutting fan it wurd In nuver ding miskien om nammen to neamen. mar soene in Gerjan Navis en in Johanneke Liemburg net ris gear kinne oer in feministysk literair wurk?