Trotwaer. Jaargang 10

[p. 384]

Sybe Sybesma
Muoite mei Daniel Daen

Hwa't yn 'e triennedelling ûnder de moanne Gerben Willem Abma (wy neame him Willem) tsjinkomt, hat út en troch rju kâns dat er ek Daniël Daen moetet. As Willem Abma ‘to wapen’ tsjocht en it granyt fan 'e tael to liif giet, dan ûnderskriuwt er: Daniël Daen. It wol net by my wei, dat hy alteast ien fan de dichters is, foar hwa't it eigen dichterskip in tige wichtich stik fan it libben útmakket, sa wichtich suver, dat de dochs ûnmisbere distânsje, dy't er yn syn teksten amper oandoar, oantsjut wurdt middels in skûlnamme. Dat dizze kwestje foar him spilet meitsje ik op út it feit dat er ek fersen yn it ljocht jown hat ûnder in oare skûlnamme - fersen, dy't neffens my, al liket it my ta dat dy skûlnamme derop út is, en forrifelje de lêzers earst rjocht, dochs inselde timbre forrieden as de ‘Daenske’.... Yn alle gefal hat it doel, tinkt my, om soks op foarhân to stellen en to ûnderstreekjen, omt der nou ienris dichters yn soarten bisteane. Foar guon hinget it dichterskip to'n neisten gear mei de goudier fan it bistean; oaren wer wolle it likernôch net of amper wêze, dat hja wolris - hast sûnder erch - ûnder de tsjoen reitsje en dat fersen ynienen oan harren doar klopje, en dan kinne hja der winliken net mear ûnder út. Dy lêsten, nou, binne en bliuwe, as ik it sa sizze mei, suver like fornuvere nei it ‘útskieden’ fan in gedicht as foarhinne en freegje har dan lichtlik forheard ôf, hwêrom't soks har oer 't mad kaem; harren eigentlike libben spilet him earne oars ôf, nei eigen bitinken. By har heart yn myn eagen Daniël Daen grif net.

[p. 385]

Dit meitsje ik wier net op út de kennisse fan de persoan Willem Abma, dy't ik yn 'e rin fan in tal jierren opdien ha, mar mear út it aerd, de teneur fan 'e gedichten fan Daniël Daen, sa't dy op my oankamen. Hja forriede my folle mear - by lêzing èn by werlêzing! - dat hja in wichtich oanpart útmeitsje fan syn ‘libbensopdracht’: om ré to kommen mei himsels en mei ‘de wrâld’. Mei oare wurden: hy set der gâns by op. Ik kin it fansels mis hawwe mei hwat ik oant nou ta ûnder wurden brocht, mar as der mar in lyts krûmke fan doocht dan hâldt dat foar my yn dat men syn fersen earnstich nimme moat, en - as lêzer - der hege mjitstêven by oan to lizzen hat. Hy makket it himsels net maklik: hy hantearret de tael om winliken ûnsizbere geheimenissen fan bistean en libben mei oan to boarjen.

Tja, hoe moat, mei.... ik syn dichtkunst karakterisearje; Fansels, it is dichtkunst, en dat wol it wêze, en wier, it falt net leagen to hjitten, dat sjongsumens der net alhielendal frjemd oan is. Lykwols - en foargeande litotes forriedt it al oant in hichte - utert him yn myn eagen de dichter Daniël Daen net alderearst as lietsjesjonger, troubadour, mar ûnmiskenber mear as tinker - Grübler, soe'k hast sizze - dat syn fersen skaeije neffens myn lêzersûnderfining mear de kant út fan aforismen of, as hja hwatte lang útfalle, fan - suver - essays. It brein (de harsens) spilet yn it hantwurk fan syn dichtsjen ornaris net swak by. Ik bitraepje syn - poëtyske! - uteringstrant dêrom min of mear op in ‘genrekleau’, dy't - soms spitiger - soms lokkigernôch - dúdlik bliken docht yn it taelgebrûk. Daniël Daen tinkt, en bisiket syn tinken koart en krêftich wer to jaen yn - soms paradoxe - taelbousels en stelt jin sadwaende al foar de frage: hoe lit er - hoe sa? - de sjónger dêryn syn gerak krije?

Foar in part koe soks slaen op syn ‘De iken fan Dodona’; mar eink slacht it op oarsoartige gedichten fan syn hân, dus al bisibbe, mar in finne fierder, samle yn 'e bondel ‘rânnen fan forjitnis’, mei de opdracht: ‘foar jo, frou fan alle forskiningsfoarmen.’ Dizze opdracht itiget Daniël Daen ta in echte dichter; ommers alle dichtkunst dy't dy namme fortsjinnet is en wurdt de ‘makker’ (poiétes) ûntfytmanne fan de.. ‘frou fan alle forskiningsfoarmen’, mythologysk bikend as.... de Muze.

Ik ergerje, dat de útsprutsen opdracht, foare yn de ‘rânnen fan forjitnis’, yn 'e kearn to krijen hat mei dy ‘genre-kleau’, mei in soarte fan ‘ynboude’ wiffens op it stik fan 'e foarm, de trant fan wjerjefte.... ek, faeks, mei syn ‘roppenens’, syn plichtsbisef foar himsels en syn neisten oer, en syn ‘oerripe’ wekkerens - biwittenens - mei it each dêrop Lykwols sykje ik de sjonger, de troubadour....

[p. 386]

foar Jo, ‘frou fan alle forskiningsfoarmen’ yn dy rânnen fan forjitnis (...omdôch...).

Hy wol it wêze, en sil it witte

(side 4)

sliepend, hawwe dreamen my oan mysels forret
de wurklikheit fordraecht it deiljocht net

en:

(side 28)

paradoks

der binne mominten dat

lâns de slingerpaden

dy't nei jou leafde liede

út eangst blommen waekse

en my jou leafde forbiede

Dit ramt, der't dizze bondel yn fette is - beide teksten noch krekt ècht frysk, mar tagelyk hast âld-gryksk - stimpelt him, as dichter, ta in wiisgear mear as ta in sjonger, hoewol't de ‘paradoks’ bihalven it ‘stellende’ it, byldzjende ynhat, binammen yn de rigels 2 en 4. Neffens my wurdt yn 'e ‘paradoks’ de neamde ‘genre-kleau’ likegoed ta utering brocht as formoedsoene. Op dat pas liket ‘rânnen fan forjitnis’ in kompromis slute to wollen.

Nou't ik dizze ynlieding wer oerlês, fal ik sels oer dy term ‘genre-kleau’. Dat wurd tsjinne him by my oan fanwegen de muoite dy't ik haw mei de foarm der't it ‘sizzen’ yn ‘rânnen fan forjitnis’ yn delslein (ik hie hast sizze wold: ‘gearsketten’) is. Dit hinget sûnder mis gear mei in yn my likernôch ‘foarbakt’ foaroardiel oer dichtkunst. Nou mei om my dat foaroardiel op driuwsân stuolje, it wol net by my wei, dat dichtkunst archetypysk to krijen hat mei muzikaliteit - dat sadwaende poëtyske taelbousels har hoe dan ek to foegjen hawwe neffens strange ‘muzyk’-wetten. Ofsjoen fan metaforyk meije fersen ferge wurde op biskate opfallende klankpatroanen - dy't ‘ûnderhûdsk’ sûnder mis ek sémantyske fortuten ôfskiede - op rhythmyk, yn alle gefal werkenber, spyts eventuéle ‘frije’ variaesje, om koart to gean: op in ‘mal’, dat it poëtysk genre itiget

Fansels: tiden hawwe tiden, en tiden huldigje harren eigen ‘moades’. Sa hawwe der yn de Europeeske poëtyske tradysje moades west dy't op rym fergen en strange fersifikeasje - faeks mei de funksje ta memorisaesje en sjongsumens. Likernôch oan 'e ein fan 'e 19de ieu - en soks moat men miskien sjen yn it ramt fan 'e doedestyske kulturéle klimaets wikseling, cf. bygelyks de

[p. 387]

gedichten fan Friedrich Nietzsche - bigounen guon dichters har to bifrijen fan de har binearjende itige foarmtradysje. Lykwols, falt ûnderweis op dat paed fan ‘folsleine oarspronkelikens’ in poëticis dan in noarm to ûnderkennen; Yn 'e Hellénistyske aera - ‘nije’ koarlyryk - gie Timotheos neffens in soad ‘kenners’ fiersto fier yn noarmleazens, mar syn koarlieten wiene sjongsum, op wylde, oangripende muzyk! (Dizze Timotheos wie dus net de ghost-writer fan 'e apostel Paulus). Nammers yn ús aera gie dy ‘bifrijing’ in poëticis yn haedsaek beiderlei kant út: bygelyks Mallarme foege syn ‘revolúsjonnaire’ eachweid yn it ramt fan biwende foarmen; in Gottfried Benn, of, letter, Horst Maschner, giene mear de Timothéyske wei - en nou kom ik fannijs Daniël Daen tsjin: syn ‘rânnen fan forjitnis’ Binammen Horst Maschner syn poëzy achtsje ik bisibbe oan dy fan Daniël Daen, yn krekt dizze bondel.

Ik helje fan Horst Maschner oan, yn myn oersetting:

‘Yn 'e reek fan it ôfskie
libbet de dea oan 'e gloeipunt fan in sigaret
en de biidzjende romte stjert alle stadia mei.
De eagen sûgje yn 'e glimkjende rigels de spoaren yn fan goadene dream
en it forline skout boartlik de pylders fan it leed yn de lege pipen fan it hjoed.
Ut de takomst wei linet de rizende weach fan it froulike oan tsjin de freegjende hân.’

Ek syn fersen steane yn myn eagen kantroerend on the razor's edge. Ek syn ‘sizzen’ wrakselet om paskleare delslach yn tael. (En dan hat it heechdútsk by tradysje mear spankrêft as it frysk).

Dit, om de ‘rânnen fan forjitnis’ harren uterst gerak to jaen. Ik hie it yn 'e ynlieding oer ‘aforismen’ - my min of mear ynjown fan (side 28) ‘paradoks’ - mar de eigentlike ‘fersen’ forwize earder nei diagnosticearrings, fan fragen, dy't yn 'e kearn sa treflik forbylde binne op it omslach fan Johan Boonstra, fan Grins. De teksten sels forriede, tinkt my, oant op de gefoelichste laech it sykjen om dy kearn moai krekt oan ‘de goede forsteander’. Mar, en nou moat ik wreed wurde, dy ‘goede forsteander’ wurdt net allinne meartaligens, mar ek frijhwat érudysje fan ferge. En hjir stjit ik op in ‘genrekleau’ fan noch in oar kaliber: njonken de frage, oft de foarm, der't Daniël Daen syn ‘tsjûgenis’ trêftich yn tael yn fortolke is, foldocht as poëzij, komt ek de kwestje op, foar hwa't dit tjûgenis ornearre wie. Hoe wiid is - soasiael - de roailine spand?

Muoite mei Daniël Daen, wiswier, nei lêzing en werlêzing freegje ik my yn gemoede ôf, hwêr oft men binnen it ramt fan 'e fryske poëzij-fan-hjoed-de-dei syn dichttrant, en binammen syn thématyk in plak jaen moat. Ik wit net, oft ik sa de frage ridlik stel. De ‘rânnen fan forjitnis’ roppe, lykas jo lêzen hawwe, foar my gâns kwestjes op. De tael derfan: symptoom fan kultureel - marginale omstannichheden - hjir soe in folsleine stúdzje oer út to arbeidzjen wêze; de

[p. 388]

foarm: dy forwiist ús nei in aktuéle algemiene krisis in poëticis; yn dizzen freegje ik my ôf: yn hoefier kinne teksten - taelbousels - har losmeitsje fan muzikaliteit, binnen en bûten it mêd fan 'e tael stricto sensu, sûnder dat hja it praedicaet ‘poëzije’ kwytreitsje moatte? Mar hwat de thémathyk oanbilanget, hâld ik út, dat - ôfsjoen fan 'e niisneamde eigenskiplikheden, dy't harren eigen fragen oproppe.... - Daniël Daen yn syn ‘rânnen fan forjitnis’ mei namme en tanamme (frou fan alle forskiningsfoarmen) de goudier fan libben én dichtsjen bleatlein hat, mem - suster - dochter, yn trijefâld; bleatlein, siz ik, mar jit net bimastere.

Mar hwa kin dat? ‘Ave Maria....!’

Ik sil fannijs mysels oanhelje moatte, as ‘forfrysker’ fan in brokstik-tael van Sophokles:

‘O bern, de leafde is wier allinne leafde net
mar wurdt dêrby bineamd mei tal fan nammen:
hja is de Dea, en hja is ûnforgonkelike krêft,
hja is de razernije fan 'e waensin, hja is langstme
ûnforsnien, en hja is wéklacht...’

Om koart to gean ‘Leafde’ is krekt nèt de krekte namme fan ‘Kypris’ - Aphrodite, en de ‘Dea’ stiet foar ‘Aïdês’, wy learden: Hades, de god fan 'e ûnderwrâld. Dy ‘mythologyske’ patroanen moasten wy ‘thûsbringe’, ja thûsbringe mei bihelp fan 'e wurden, dy't hàrren rollen fortolkje, by uzes. Hja is it, hja, dy't in dichter ferget - hja, yn àlle forskiningsfoarmen: mem - suster - dochter, de frjemde frou, de eigen, de oer-mem (de goadinne) en the witch èn hja, de keine, ûnbikronken, ynfieren faem...

Ik hie 't oer: ‘Op dat pas (‘genre-kleau’) liket ‘rânnen fan forjitnis’ in kompromis slute to wollen.’ Mar yn alle getal hat Daniël Daen dêryn bisocht, om it poëtysk kearnbarren yn tael to wjerspegeljen, ik siz bisocht - sjoch mar!

Sliepend, hawwe dreamen my oan mysels forret
de wurklikheit fordraecht it deiljocht net’

en, yn it swaeiljocht fan 'e fjûrtoer

‘paradoks’

‘der binne mominten dat
lâns de slingerpaden
dy't nei jou leafde liede
út eangst blommen waekse
en my jou leafde forbiede’

jawisse, ûnderweis