Trotwaer. Jaargang 10

Tr. Riemersma
(Oer resinsjerjen:)

Ik hdr mij oan jimme tragen, redaksje; se binne óp ut lest mai ûnder myn ferontvudding ôpsteld.

1 a. Un lyterer vurk is un fiksjoneel taalvurk, dot vól seze, ut fôlt en stjit net mai syn verklekhydsgeholte.

Ut fait dot un lyterêr vurk gin eksakte kopy fon de daistege réalytijt is, mar dur inkeld un beskaat petroan mai mien hat, iepenet de mooglekhyd fwar gôns lêzers út ferskillende tiden óm mai har aigen gefoelens en kennesynhôden de skematyske oantsjuttingen fon ut kunstvurk óp te fóljen en ta libben te bringen. Sadwande kin un lyterer vurk de ywen oerlibje, maidot ferskillende generaasjes ut óp de nij (hyltyten un bytsje oas) aktúalysjerje.

Deróm bestjit ut kunstvurk net os ‘feststeande, ûnforoarlike, bûten de lêzer bisteande saek’ - de redaksje hat de fraagstelling grif óntliend oan Ingarden, dyt ik tige dreeg en slim fyn. Mukarovskï sait ut ollegjerre vot ienfôdeger.

Ienriedegens is dur nea oer un vurk, maidot olle lezers ut vurk ver vot oas verskeppe. Mar dot betsjut net dot ut kunstvurk olinneg yn de lêzer bestjit.

1 b. Fwar un goede ynterpretaasje hat mun noareg:

kennesfon de taal;

kennes fon de mienskip vert ut bûk yn spylet (of spylje kenne soe), dot vol seze: vitten fon de minskleke ferhôringen, fon de problemen yn de mienskip, fon de kultuer, fon de regearfwarrem, fon de menier fon frijen, fon de ytgevoanten ensfh. ensfh.

kennes fon de lyteratuer, ómdot ut kunstvurk net olinneg un rêaksje is óp mienskip en maatskippij, mar ek op jeddere kunstvurken. Ut aigene jeddere vurk fon un beskate skrjower is amper vichteger os ut jeddere vurk fon oare skrjowers.

[p. 71]

Nèt fon belang binne:

>-	ynformaasje oer de persoan fon de skrjower
>-	ynformaasje oer ut óntstean fon ut vurk, de ‘oarsaken’ durfon
>-	ynformaasje oer ut doel dot de skrjower mai syn vurk foar hôn hat

Ut lezen fon ferbôn tusken vurk en (libben fon de) skrjower haf ik oltyt ol de pest oan hôn, en ut hat mij ta gôns polemyske artykels ferlaat, sat de redaksje vit. Neffens mij binne ut inkeld de lju dyt gin gefoel fwar lyteratuer ha, dyt dur gin greep óp krije kinne, dyt beginne te eameljen oer de persoan fon de skrjower. Lykos ik yn dutselde tydskrift us ópmurken ha, sit dur grif ek un stik rabsucht bij.

Ut slimme fon ut keppeljen fon vurk oan skrjowerslibben is, dot ut vurk os sadaneg syn verskeppingsmarzje (sjug 1a) ônómmen vurt: de skematyske yntinsjes (doch Ingarden!) dyt de lêzers oanfólje en ópfólje mat, út himsels vai - útsoate: vêr oas vai? -, mar doch yn de geast fon ut vurk sels, oassain: sat ut vurk sels vól, vurre tróch de byologysjerjende resinsint ópfólle mai matryaal út ut skrjowerslibben. San resinsint ferneateget de estetyske funksje (Mukarovski) fon un lyterer kunstvurk.

1 c. Ik bin ut tige iens mai ut ómtinken dot yn Trotwaer oan de fwarrem fon ut kunstvurk bestege vurt. Mar doch: vot vij bij ainslútten yn un bûk vedjerje, is yn njóggenteg fon de hûndet gefollen net ut flaterloas tapossen fon ut point of view, óm mar us vot te neamen, mar fólle mear dot vij ut mai de geast fon ut vurk lykfyne kinne, dot ut bûk ús rekket, kôd makket, of neam mar óp. Mar ja, dot gjit fonsels net bwótten de fwarrem óm. Vot yn de ynhôd is, mat east yn de fwarrem vest ha, is ut net vier?

Ik tink, vij sille noch jirren óp de fwarrem ómstúdjerje matte, jert vij dur vot aan fon krije, verómt san fwarrem dy ynhôd bevurket.

En doch: gwón dingen binne goed skreon, dot vól seze: de fwarrem bevurket de vinske ynhôd - mar ik mat dur neat fon ha, ik kwarje fon san libbensfyzje. Vot don te dwan? Hû te resinsjerjen? Ik lit don ut yntúytyve en gefoelsmjittege de beskiedende kar dwan. Ik ljo ut is faken sa: mun fynt un bûk yntúytyf mooi of net mooi, en don syket mun achternai rasjonalysjerringen. Ik haf dutselde tsien ier lyn yn un ópstel oer Hessel Miedema syn ferhalen ek ol us sain, en sónt haf ik gin útvai fún. Va ol?

2a. Ik skrjo olinneg fwar minsken dyt ree binne óm har hassens te brûkken. De oaren maie deafôle. Ik besykje vól óm sa te skrjowen dot ien mai un efkes mear os tróchsneed ferstôn (IQ 108 ½ savot) ut naikómme kin. Ik fyn mijsels sóms tige skwalmastereg en útleesdereg. Ik piel heel lang mai resinsjes óm, ferskriklek lang gevoan. Nammes ek mai polemyske stikken.

Ut lêzen en resinsjerjen fon un lyterer kunstvurk, en ut lêzen fon resinsjes, ûnderstelt kennes fon de lyteratuertéory. Estetysk genietsjen is jest mooglek os mun un ópjekt os estetysk ópjekt oanmurken, en sadwande fon oare ópjekten ûnderskaat hat. Dot ûnderstelt un beskate téory, dyt vól jerre kin ta

[p. 72]

‘vot elkenien fonsels vól vit’, mar lykegoed un teoretysk prinsype is.

De fraag fon de redaksje mat don ek, tinkt mij, sa lêzen vurre: is ut goed óm de téoretyske útgóngspunten fon de lêzers eksplysyt te maitsjen en yn diskusje te bringen, en eventúeel de eksplysyte téoretyske kennes út te vraidzjen? Mij tinkt fon ja.

Un resinsje mai dreeg vêze, os ur mar nijskjirreg is. Un resinsje soe lyke nijskjirreg vêze matte os un detectiveromon. Mun mat os resinsint net besykje óm de boel te fersimpeljen, dot vól seze: lyteratuer te popúlarysjerjen tróch dur un smeueg ferhaal fon te maitsjen oer de gaile sênes út ut bûk of de skrjower syn vrakseljen mai ut ljowe yn sintekristes.

2b. Ik ha ien of twa kear un resinsje fwar de RONO skrjowe mócht, en dû is dur un ain oan kómmen maidot ik gin mykrofoanstim hji. (Onsin fonsels, un oarenien hji de tekst vól lêze kinnen.) Ik soe, ljo ik, os ik ver mócht, gin ûnderskied maitsje; de RONO-resinsjes vurre ómmes letter ek printe.

Dur hûgt gin ûnderskied makke te vudden tusken resinsjes fwar un lyterêr tydskrift en dy fwar un kronte. Ut fait dot Trotwaer 500 abonees hat en de L.C. 80.000 vól net seze dot un resinsje yn de L.C. 160 kear sa ienfôdeg vêze mat. Hûfólle lêzers fon de L.C. lêze yndied un resinsje yn har kronte mai niget en belangstelling? Is dot fólle méár os 500?

Hûfólle kôns hat mun os resinsint, tróch ut skrjowen fon flotte en oerflakkege byologysjerjende ferhaaltsjes, de lêzers óp un doer ta viere lyteratuerleafhavvers óp te fieden?

En, mócht mun óp un doer ol inkele lêzers vier yntresjerje fwar lyteratuer, hûfólle skea hat mun don tróch juns oerflakkege ferhaaltsjes de lyteratuer os geheel ol tabrocht?

Ienfôdeg, dúdlek en helder skrjowe, net tefólle frjemde vudden brûkke, faktermen ferkljerje - akoat. Mar mun mat gin strónt fwar sytroenen ferkeapje.

3. Ut doel fon ut besprek is óm juns vedjerring fon ut vurk óp grûn fon un ynterpretaasje te jan. Ut bûk spuit jun óp ut festje, of lûkt jun oan de maue of skópt jun ûnder de kónt, en ut is perfwast net genôch óm inkeld mar te ynterpretjerjen, dot vól seze: technysk te ómskrjowen hût sóks yn syn vurken gjit. Nee, mun mat ek fertelle hût sóks oankómt, of hût sóks fielt. Un bûk is net un suetsje, mar un ding dot réaksjes úthelje vól.

De yntroduksje fon un vurk kin yn de regel yn de ynterpretaasje beflapt vurre. Ik ljo dot ut oerstolleg is óm fwart mun mai ut aigentleke besprekken begint east kwatte ynhôden te jan.

Ja fonsels, gwón resinsinten jaue inkeld kwatte ynhôden mai vot keuteleg praat durómhinne.

4. Dur binne safólle soaten lyteratuer, is ut net vier? Fwar de ferdyvedaasje, fwar de stichting, fwar de aktyvjerring en fwar ut delbêdzjen. Kin dot ollegjerre ûnder ien neamer brocht vurre?

[p. 73]

Vot ik benammen ûnder lyteratuer ferstean, is dot vurk vot minder nófleke dingen óp ut oljemint bringt. De skrjower is un dwasbongelder en spulbrekker, haf ik ol usskreon.

Dot hôrt yn dot lyteratuer net te skieden is fon moraal en etyk. Ik haf ek vól us vot oas beveard, en ik fyn dot ik dû en no gelyk ha. Dy tsjinstrideghyd kin ik óp ut stuit net óplosse. Ik sil duroer stúdjerje en ik sees jimme olfest un ópstel duroer ta.

P.S.

1. Ik vist net hûfelle syden ik brûkke mócht, dot ik ha mij, meskyn vól te slim, behaind.

2. Ek un resinsint mat him ónares slim behaine. Un olles ómfetsjende resinsje beslagt gau fyfteg bledsyden.