Trotwaer. Jaargang 7

[p. 93]

Pyt Jan Sikkema
Frysk skriuwer yn Fryslân

O Ynlieding

O.1 De bining birutsen

Hwa't miene mocht dat de Fryske literatuer, nei't de bining mei de Fryske Biweging yn 1946 mei it forskinen fan 'e Tsjerne forbrutsen wie^1., ek allinne mar frij fan dizze bining libje kinne soe, hat him jammerdearlik forsind. Oant hjoeddedei giet de diskusje oer dy bining troch en sels de jongste generaesje skriuwers rint- to oardieljen nei har (al to?) eksplisite ûntkenning dêrfan - noch mei frustraesjes fandatoangeande om.^2. Miskien bin dy frustraesjes opkrongen - it bin fakentiden lju dy't mear ta de Fryske biweging as ta de Fryske literatuer hearre, dy't it probleem stelle - mar yn'e praktyk kin net ien skriuwer it Frysk langer as in skoftsje sunder euvelmoed hantearje: hy wurdt altiten wol twongen om oer syn literaire fiertael nei te tinken. Hwant út en troch lôget de diskusje wer op^3. en geandewei wurdt der mear easke dat ek de Fryske skriuwers op dit mêd ris trochljochte wurde.^4.

Mei dat doel foar eagen stuitet men daelk op twa publikaesjes: yn't foarste plak ‘De Friezen en hun taal’ fan Lieuwe Pietersen (Pietersen 1969), it bikinde ‘onderzoek naar de lees- en spreekgewoonten in Friesland en naar de houding ten aanzien van het Fries’ dat ek al fierhinne yn dizze ‘lijn’ leit en gâns oanknopingspunten jowt; en fuort yn 't twadde plak it yn dit gefal noch folle wichtiger ‘Préokkupaesje of frije kréativiteit’ fan Ype Poortinge (Poortinga 1965), dat dit probleem bisjucht foar it tiidrek 1915-1965.

De ûnderfining deryn bitrutsen.

Yn syn ‘ta bislút’ komt Poortinga ek op oare dingen: der sil jild komme moatte om fryske boeken út to jaen. Fansels, it skriuwen yn it Frysk wurdt net allinne biskaet troch jins préokkupaesje mei dy tael: finansjele aspekten spylje in rol, de resepsje fan jins wurk by publyk en krityk, it opheinen troch tydskriften en útjowers en de al dan net saeklike kontakten dêrmei. Mei al dizze saken hat men as Frysk skriuwer to krijen, al dizze saken binne mei biskiedend oft men trochgiet mei Frysk skriuwen, oerskeakelt nei it Nederlânsk^5., of alhiel mei skriuwen ophâldt.

Dit ûndersyk nei de Fryske skriuwers tusken préokkupaesje en frije kréativiteit, tusken Fryske en oare oaryintaesje, tusken Fryske tydskriften, útjowers, lêzers, kritisi en oare skriuwers, tusken skuldenen subsydsjes, kin fansels net mear as in momintopname wêze, mar wol nettsjinsteande bisykje om in bydrage to leverjen yn'e bislútfoarming oangeande de kant dy't it mei it Fryske boek opmoat.

De skriuwer's miening bisprutsen. Yn dit forslach komme oan'e oarder:

1. Schurer 1946, s. 3.

2. Laverman 1972, s. 75; Heite 1972-a, s. 35. sjuch ek Van der Zwaag 1971.

3. suver alle fryske publikaesjes yn 15. tsjûgje dêrfan.

4. Laverman 1972, s. 76; Feitsma 1972.

5. Boltendal en Vermeulen 1973; van der Leest 1972; Popma 1972-b.

[p. 94]

-	forskate idéologyen dy't by in skriuwer mei ûnder spylje kinne: ‘préokkupaesje’ (frysksinnigens), skriuwersidéology (skriuwen as artistike utering), polityk en leauwe;
-	de foldwaning yn'e fryske iiterêre sitewaesje;
-	de skriuwer en dy sitewaesje: syn produksje, finânsjes, de krityk, de útjowers, de tydskriften en it Skriuwersboun;
-	de forwachting dy't de skriuwers fan'e takomst hawwe en dy't wy fan'e skriuwers hawwe kinne.

Mei't in fjildforkinnend ûndersyk neffens myn soasjologe-mintoaren net mei hipotezen en fearyfiearring dêrfan hoecht to wurkjen, haw ik dat ek net dien: àl haw ik bisocht de hipotezen dy't ik fantofoaren hie, eksplisyt oan to tsjutten (bg. troch to praten fan myn forwachting).

In part fan'e fragen en it forslach is basearre op it ûndersyk ‘Oriëntaties van Auteurs’ (Meyer 1974), dat bigjin 1973 ûnder de leden fan'e Vereniging van Letterkundigen houden is. - Yn'e bylagen sit ek in list fan it komôf fan guon fragen.

O.2 It undersyk

O.2.1 De Populaesje

De populaesje fan it ûndersyk bistiet út: dyjingen dy't nei 1963^6. fiksjoniel wurk^7. yn it Frysk, of bydragen oer de neioarlochske Fryske literatuer, publisearre hawwe yn boekfoarm^8. of yn de folgjende tydskriften: Alternatyf, Asyl, Awyt, Frysk & Frij, de Golle, It Heitelân, Hjir, Quatrebras, Sonde, de Strikel, Trotwaer, De Tsjerne.

Op trije ûnderdielen hawwe wy lykwols miend ús biheine to moatten: de problématyk fan it Fryske toniel komt yn it ûndersyk net oan'e oarder: dy is sa kompleks dat der better in aparte stúdzje oan wijd wurde kin as der hjir hwat fan ‘mei to nimmen’. Itselde giet foar it Fryske berneboek. Allyksa is de dialektskriuwerij hjirbûten litten om't dy it byld fortekenje soe, trochdat der dan wer in ekstra laech yn'e problematyk komme soe.

It doel wie om Fryske literatoaren en Fryske folksskriuwers^9. yn it ûndersyk to biheljen, dat de kar fan tydskriften is biskaet troch:

a.	it literêr of fiksjoniel karakter fan it wurk yn dy blêdden - wittenskiplike Fryske tydskriften falle dus hjirbûten, dy har krityske funksje is hwat de moderne literatuer oanbilanget ek tige lyts.
b.	it algemien birikber wêzen fan dy tydskriften- forienings- en selskipsblêdden falle út, lykas streekblêdden, al hoe nijsgjirrich har ynhâld en dus har skriuwers ek binne.

Lang om let wiene der yn maeije 1973 205 skriuwers en skriuwsters, dy't oan 'e kritearia foldiene.

It is miskien goed en liz der ris de klam op, dat dit dus de hiele groep skriuwers is dêr't it ûndersyk him op rjuchte, en gjin stekproef.

De ênkête is úteinlik forstjûrd oan 198 skriuwers, mei't 7 adressen net to bisetten wiene. Der binne 127 fan weromkommen: 111 ynfolle en 16 wegeringen. Fierders binne der 4 brieven ynkommen, dy't guon fragen biantwurden en dus ek yn ênkêteformulieren oerbrocht binne: meiinoar 115 respondinten dy't antwurde

6. De kar fan it jier 1963 is troch twa faktoren biskaet:
a. It tal skriuwers fan nei '45 waerd fiersten to great en it die bliken dat it meastepart fan har de lêste tsien jier net mear publisearre hie, en dus nei alle gedachten net sa representatyf wêze soe foar de hjoeddeiske skriuwers;
b. yn 1963 komt der in soarte fan ‘trochbraek’ mei Wadman syn ‘Smearlappen’, Riemersma syn ‘Fabryk’ en min ofto mear ek mei Eernstma syn (kwantitatyf net sá opfallend) ‘Leafdedea’.
Boppedat omfieme de ûndersochte perioade krekt tsien jier.

7. Maatje (1970) syn ‘fictionaliteit’ is dus as kritearium nommen, mar syn ‘waardeoordeel’ is bûten biskôging litten. Sjuch foar in frysktalige ynlieding yn dizze problematyk Laverman 1973. Sjuch fierders Escarpit 1958, s. 21.

8. As boek is biskôge hwat de Provinsjale Bibleteek ek as boek biskôget (Dam, mounling); lykwols hantearret dy gjin dúdlike definysje.

9. Brouwer 1972.

[p. 95]

hawwe, 58,08 persint en 16 dy't de muoite nommen hawwe to wegerjen, 8,08 persint.

De biswieren fan'e wegerers wiene (guon hiene der forskate):

-	gjin Frysk skriuwer: 8 × (gjin frysk skriuwer: 2 ×)
-	biswieren tsjin dizze ênkête: 5 × (sj. 13)
-	gjin nocht/moed: 4 ×
-	prinsepjiel tsjin: 1 ×
-	fryske kliek seit my to min: 1 ×
-	sounens: 1 ×.

De forhâlding fan'e biantwurders ta de skriuwers dy't in frageformulier tastjûrd krigen ha, is bisjoen op in fjouwer punten, basearre op globale gegevens fan it F.L.M.D.

- tastjûrd oan 153 manlju (± 77 %) en 45 froulju (± 23 %)

biantwurde 87 manlju (75,7 %) en 27 froulju ( 23,5%)

- fan 163 skriuwers is op it F.L.M.D. de leeftyd bikind; it persintaezje ‘tastjûrd’ is dus fan dy 163.

	75+	65-75	055-65	45-55	35-45	25-35	- 25
tastjûrd	6,8%	16,6%	13,6%	17,2%	16,6%	21,5%	7,9%
biantwurde	6,1%	17,4%	14,8%	13,9%	16,5%	21,7%	6,1%

Inkeld de groep fan 45 oant 55 jier hat dúdlik minder as de oaren de ênkête biantwurde.

- Op it F.L.M.D. is rûsd nei de godtsjinstige oertsjûging fan'e skriuwers. Fan 65 skriuwers koe men dy abslút net, it ‘persintaezje tastjûrd’ is dus fan 133.

	gjin	protestant	roomsk	oars
tastjûrd	42,1%	46,6%	7,5%	3,8%
biantwurde	40,0%	38,3%	4,3%	14,8%

De forhâlding godtsjinstich - net godstjinstich leit by de biantwurders wol sahwat goed. Apart is it lykwols, dat de wenstige tsjerkegenoatskippen (NH, Geref., RK) by de biantwurders minder fortsjinwurdige binne en de kategoary ‘al leauwich, mar net yn dy hokjes’ folle greater is. It F.L.M.D. tekenet daliks oan dat it mar rûsd is, en boppedat faken ôfmetten nei it komôf fan 'e skriuwers.

Lykwols sil men net hinnegean kinne en siz dat ‘oars’ dy minsken omfettet, dy't it F.L.M.D. ‘protestant of roomsk’ neame soe. Hoewol't de skael ‘leauwe’ (sj. 4.2) ûnôfhinklik fan'e tsjerkegenoatskippen opmakke is, sil men foar dit ûndersyk dus foarsichtich wêze moatte mei de konklúzjes, hwat de kristlike skriuwers oanbilanget.

- Fan 'e politike oertsjûging wie to min bikind (fan mar 75 skriuwers wist it F.L.M.D. it to'n neisteby), dat in forliking hat gjin doel.

O.2.2 Praktyske gong fan 't ûndersyk

Yn oktober 1972 kaem der fan'e kant fan'e Trotwaer-redaksje in forsyk oft de wurkgroep literatuer-soasjology fan'e YSF (Ynteruniversitaire Stúdzjerie Frysk) net ris to set woe mei in ûndersyk ûnder de hjoeddeiske Fryske skriuwers. De wurkgroep koe dat net, mar iksels hie der wol nocht oan en yn oerliz mei Oene Spoelstra (Trotwaerredakteur, skriuwer en studint andragogy) en Jaep Castelein (studint-assistint soasjology) is yn desimber 1972 - jannewaris 1973 úteinset mei it meitsjen fan de fragelist (in konsept fan Remco Heite waerd suver alhiel fan

[p. 96]

ôfstapt). Yn'e folgjende moannen is dy ôfmakke yn oerliz mei Jaep en Hero Pruis (ek studint-assistint soasjology).

Yn maeije 1973 is de ênkête stinsille en typt op it Frysk Ynstitút fan 'e Ryksuniversiteit fan Grins de doar út gien nei 198 Fryske skriuwers en skriuwsters, selektearre trocht it F.L.M.D. neffens de kriteria neamdyn 0.2.1 en der is healwei juny noch in rappèl (in tinkderom-kaertsje) efterneigien. De measte antwurden kamen ridlikgau werom, inkelde lykwols noch let yn't jier.

Ein juny-bigjin augustus 1974 binne de útkomsten op de kompjûter forwurke mei help fan it tige handige WESP-programma (Van der Weele e.o. 1974) fan it Rekkensintrum fan'e Ryksuniversietit to Grins, der't Leo van der Weele en binammen Tymen Wierstra my bystien hawwe (Guon dingen bin forlike mei de foarriedige útkomsten fan it Nijmeechske ûndersyk ‘Oriëntaties van Auteurs’, dat de heer Muskens my tastjûrd hat).

Myn tank giet út nei de boppesteanden, nei eltsenien dy't op it oan har/him tastjûrde ênkêteformulier réagearre hat, en nei dy't sa freonlik wiene dêr noch in brief by to dwaen.

O.2.3 Forwurking fragelist

Mei't wy by it opstellen fan'e fragelist graech safolle mooglik meinimme woene, is er frijhwat lang wurden. Njonken alderleije nijsgjirrige en aerdige fragen - dêr't in soad fan opsmiten wiene yn'e diskusjes fan'e lêste jierren^10. - sieten der fragekompleksen yn forwurke, dêr't de ynstelling fan'e skriuwers út ôf to lêzen wêze soe. Sadwaende wie der in rige fragen oer:

-	frysksinnigens (préokkupaesje mei it Frysk)
-	polityk
-	leauwe
-	eat hwat wy naemd ha Algemiene Skriuwers-Idéology en dat sahwat itselde wêze sil as Poortinga's idé fan'e frije kréativiteit (Poortinga 1965)
-	ûnderfinings binnen de Fryske literaire sitewaesje
-	satisfaksje (foldwaning) binnen dy sitewaesje
-	in lytse rige oer de persoanlike satisfaksje
-	in lytse rige oer de satisfaksje as skriuwer.

Fan dy rigen fragen binne ‘skalen’ makke, mei in puntetelling. Dizze skalen binne op'e kompjûter^11. mei inoar yn forbân brocht en teffens mei oare fragen of gegevens dy't wichtig liken.

Fierders binne de antwurden op de fragen (èn de skalen) gewoan teld en binne guon fragen meiinoar forlike, mei yn't foarste plak it doel om hwat oan 'e weet to kommen oer de préokkupaesje fan'e Fryske skriuwers mei it Frysk en de miening hokker kant at wy oer kinne + moatte mei de literatuer yn Fryslân.

Dit allegearre ûnder it foarbihâld, dat al neamd is (0.2.1) oengeande de groep skriuwers dêr't dit foar giet.

10. Sjuch 16.4.

11. Sjuch 0.2.2 en Van der Weele e.o. 1974.

[p. 97]

1	Konkrete gegevens oer de skriuwers dy't antwurde hawwe
	(‘ûnofhinklike fariabelen’, sj. ek O.2.1 oer hwa't net antwurde ha)
Fariabele 1:	Sekse
	Fryske skriuwers:
	87 (75,7 %) manlju	27 (23,5 %) froulju	1 (0,8 %) gjin andert
	Fryslân 1971^1.:
	50,1 % manlju	49,9 % froulju
	Nederlânske skriuwers^2.:
	75,1 % manlju	24,0 % froulju	0,9 % gjin andert
	Dútske skriuwers^3.:
	79 % manlju	21 % froulju.
Fariabele 2:	Aldens
%	6,1	17,4	14,8	13,9	16,5	21,7	6,1
	bifolking Fryslân fan 18 jier en âlder^4.:
%	7,3	10,2	13,9	15	15,8	19,2	16,5
	Trochsné bertejier 1925.03; trochsné âldens yn 1973 dus ± 48 jier.^5.

Fariabele 3:	Wenplak
	Ljouwert 16, rest Fryslân 69:	85 (73,9%)
	Grins 6, Amsterdam 2, rest Nederlân 20:	28 (24,3%)
Fariabele 4:	Oplieding
	(As der mear as ien andert jown is, is it heechste nommen)
	32 (27,8 %) Pedagogyske Akadémy (of âldere oantsjuttings dêrfan)
	19 Universiteit of hegeskoalle
	16 M.O.akte
	10 basisskoalle (of âldere oantsjuttings dêrfan)
	10 diploma V.H.M.O. of M.B.O.
	8 diploma H.B.O.
	6 diploma ULO/MAVO of pear jier V.H.M.O.
	4 idem + spesjale oplieding
	3 diploma LBO of húshâldskoalle

1. Forliking mei de meast resinte sifers foar Fryslân: de folkstelling fan 1971, dy't net meirekkene hwa't der yn ‘inrichtingen en tehuizen’ sieten en op farrende skippen of yn wenweinen wennen sifers jown troch it ETIF.

2. Meyer 1974.

3. Neffens K. Fohrbeck en A.J. Wiesand, Der Autorenreport. Reinbek bei Hamburg 1972 (sitearre by Meyer 1974).

4. Sifers fan it CBS oer de bifolking fan Fryslân op 31 desimber 1971, krigen tanksij it ETIF. Dy sifers waerden jown yn groepen fan hieltiid fiif jier. Fan'e groep 15 o/m 19 jier haw ik 18 en 19 jier as 2/5 biskôge; dan die bliken 18 jier en âlder 66,09 % fan it gehiel wie. Sadwaende haw ik oardelkear de CBS-persintaesjes nommen.

5. Sjuch ek Poortinga 1965, s. 13 oer platdútske skriuwers.

[p. 98]

	Pedagogyske Akadémy en heger (HBO, MO, Universiteit): 75 fan'e 115 fryske skriuwers.
Fariabele 5:	Fryske les
	(As der mear as ien andert jown is, is it heechste nommen) gjin andert 2, gjin Fryske les 28. Al Fryske les 85 (74,0 %):
	26 Frysk L.O./Beukerliedsters
	25 kursus Frysk
	15 Frysk op ULO/VHMO
	14 Frysk MO/Universiteit
	5 Frysk op basisskoalle
Fariabele 6/7:	Birop
	(Foar de heakjes inkeld fulltime, tusken heakjes fulltime + parttime)
	15(22) learaer
	14 (14) pinsioen (NB: 27 boppe 65 jier!)
	10(12) hegere biroppen
	8 (11) zjoernalist
	10(10) ûnderwizer/beukerliedster
	9(10) middelber êmploaijé
	7(7) studint
	7(7) húsfrou
	5(6) lytse selsstannige
	1(1) wurkeleas

		Dútsklân^3.	Nederlân	Fryslân
	Freie Autoren	40%	34,7%	net frege (12,2 % pinsioen)
	Nebenberufliche
	Autoren	49%	51,1%	fulltime: 62,6%
	Teilberufliche
	Autoren	11%	14,7%	parttime: 12,2 %
*
Fariabele 8/9:	Ynkommen^6.

3. Neffens K. Fohrbeck en A.J. Wiesand, Der Autorenreport. Reinbek bei Hamburg 1972 (sitearre by Meyer 1974).

6. Foar fierdere forliking fan dizze gegevens binne 8 en 9 byinoar rekkene. Dat hâldt yn, dat as 8 èn 9 ynfolle wiene, it heechste nommen is (itselde kritearium as it Fonds voor de Letteren - neffens mounlinge meidieling fan G. Willem Abma).

[p. 99]

Fariabele 11:	Trochsné ynkommen ût'e skriuwerij
	25	2	14	11	7	10	6	18	10	12
	gjin andert	negatyf	neat	'hast neat	10	50	100	500	1000	5000
	21,7%						43,5 %	34,8 %

Fariabele 12:	Leauwe
	gjin	Ne. Herf.	geref.	RK	oars
	46 (40 %)	31 (27 %)	13 (11,3%)	5 (4,3 %)	17 (14,8 %)
Fryslân 1971^1.:	30,5%	30%	22%	8%	9,5%

Fariabele 13/14:	Forkiezings Steaten 70 / Keamer 72
		Steaten 70	Keamer 72
	P.v.d.A.	35	45
	F.N.P.	31	-
	A.R.	9	11
	P.P.R.	4	14
	P.S.P.	3	11
	V.V.D.	3	5
	C.H.U.	3	4
	D'66	3	4
	G.P.V	2	3
	C.P.N.	1	3
	D.S.'70	-	4
	K.V.P	1	1
	P.A.K.	1	-
	F.N.P.-stimmen geane yn '72 nei alle oare neamde partijen, útsein D'66.
	De greatste hap giet nei de P.v.d.A.: 39 %, dan folgje P.S.P. (16 %), P.P.R. (10 %) en D.S.'70 (10 %).
	Fordieling F.N.P.-stimmen oer de blokken:
	CPN-PSP PPR-PvdA: 71%
	ARP-CHU-KVP-GPV: 13%
	DS'70-VVD: 16%.

Fariabele 15:	Tael Yn'e hûs
	81 Frysk (70,4 %)	mei Frysk en hwat oars:	(13): 94(81,7%)
	13 Nederlânsk (11,3%)	mei Nederl. en hwat oars:	(13): 26(22,6%)
	2 dialekt (1,7 %)	mei dialekt en hwat oars:	(9):11( 9,5%)

1. Faeks hat it doel om dit nochris yn ekstinzo to forwurkjen; it materiael is der fansels noch.

[p. 100]

Fariabele 16. 17, 18 en 19:
	16: Ik skriuw Frysk sûnt:
	17: Ik haw foar it lêst yn't Frysk publisearre:
	18: Ik skriuw ek Nederlânsk, sûnt:
	19: Ik haw foar't lêst yn't Nederlânsk publisearre:

	né/nea	0-2 jier	2-4 jier	4-6 jier	6-8 jier	8-10 jier	mear as 10 jier
16		7 (6,1%)	6 (5,2%)	10 (8,7%)	11 (9,6%)	4 (3,5%)	70 (60,9%)
17		85 (73,9%)	9 (7,8%)	4 (3,5%)	3 (2,6%)	5 (4,3%)	4 (3,5%)
18	40 (34,8%)	4 (3,5%)	7 (6,1%)	3 (2,6%)	3 (2,6%)	4 (3,5%)	35 (30,4%)
19	42 (36,5%)	32 (27,8%)	6 (5,2%)	3 (2,6%)	2 (1,7%)	1 (0,9%)	7 (6,1%)

[p. 101]

10 De literaire tydskriften

10.1 De gegevens

10.1.1 Forwurking gegevens

De forwurking fan'e gegevens oer de tydskriften is sa om en ta gien: de tydskriften binne earst mei de hân teld en sa binne de wichtichsten derútsocht. Dêrneffens is in fordieling makke (sjuch: 16.1) dat elts tydskrift trije fariabelen ta syn foldwaen krige: ien om de miening oer dat tydskrift wer to jaen (65, 68, 71 ensfh. ...116), ien om oan to jaen oft deryn publisearre is (66, 69, 72,...117) en ien om oan to jaen oft it lêzen wurdt (67, 70, 73,...118).

Om al to folle swierrichheden út'e wei to gean, binne de karakteristiken fan'e tydskriften (ek yn 119: it idéale Fryske literaire tydskrift) biheind ta de foarste kompoanint- de folchoarder moast de wichtichste earst jaen - dy't oanjoech hoe't in idéal tydskrift yn't foarste plak wêze moat.^1.

1. Utdrukking fan D.A. Tamminga, yn Mulder 1971, s. 81.

10.1.2 De tydskriften

De meastneamde (al dan net mei in miening) literaire tydskriften fan nei '45 binne: Alternatyf (75), de Tsjerne (69), Trotwaer (66), de Strikel (52), Sonde (51), Quatrebras (de Golle)(36), en Hjir (29).

De tydskriften dy't de measte meiwurkers fan ûnder ús skriuwers hawwe, binne de Tsjerne (49), de Strikel (38), Alternatyf (32), Trotwaer (26), de Stim fan Fryslân en Frysk en Frij (19 elkmes), it Heitelân (16), en Sonde (12), wylst it niisneamde Quatrebras en Hjir net fierder komme as resp. 8 en 3 meiwurkers. De Fryske tydskriften en kranten dy't ús skriuwers lêze, binne de Ljouwerter Krante (83), Frysk en Frij (64), Alternatyf (58), de Strikel (56), Trotwaer (47), Sonde en de Stiennen Man (elkmes 36), de Stim (29), it Frysk Deiblêd (27), it Beaken (24), de Pompeblêdden (23) en Hjir (18), wylst 42 skriuwers noch oare Fryske tydskriften lêze Vrij Nederland wurdt oars fan ús biantwurders faker lêzen as Trotwaer: 49 skriuwers hiene ‘ja’ op Fariabele 127 -.

Fêststeld kin dus wurde, dat fan'e fjouwer literaire tydskriften en de Strikel, Alternatyf by de ûndersochte skriuwers it meast bikind is, folge fan de Strikel en Trotwaer, wylst Sonde en binammen Hjir yn juny 1973 dus lang sa populair net binne.

Hwat it lêzen fan'e tydskriften oanbilanget, moat men oars al yn omtinken nimme, dat it publyk fan'e tydskriften foar in part itselde is: fan ús populaesje lêst 47,8 % (55 man) 5 of mear Fryske kranten en tydskriften, wylst 12 skriuwers (10,4 %) Alternatyf, Hjir. Sonde, Strikel en Trotwaer lêze, 10 skriuwers (8,7 %) 4 fan dy tydskriften en 16 (13,9 %) 3 derfan.

Al is it dan oerdreaun om mei to gean yn'e stelling, dat literair Fryslân driuwe soe op mar inkelde persoanen, dy't inkeld foar elkoar skriuwe, (in stelling dy't ik faek heard, mar nea skreaun sjoen haw, of it moast wêze dat Algra yn it Frysk Deiblêd fan 11 oktober 1967 mei syn ‘clan die zich het monopolie voor zo'n tijdschrift heeft toegeëigend’ ek op itselde doelt) dochs is it sa, dat 33 % fan de ûndersochte skriuwers trije of mear literaire tydskriften lêst (en 28,7 % gjin fan'e fiif).

[p. 102]

10.1.3 It idéale Fryske literaire tydskrift

Hwat it idéael (fariabale 119) oanbilanget, hawwe 47 fan de ynstjûrders gjin andert jown, dêrby ek de lju, dy't in biskaet tydskrift as idéael neamden, mar dat earder net omskreaun hiene), wylst 3 it idéael sa omskreaune, dat it net ynpast wurde koe yn de neamde kwalifikaesjes. Fierders wie men fan bitinken dat in Frysk literair tydskrift yn't foarste plak wêze moast:

a.	avantgardistysk	14 (12,2 % fan'e ûndersochte skriuwers)
b.	inblomlêzingstydskrift^2.	8 (7 %)
c.	literair-kritysk	23 (20 %)
d.	foar brede rounten	17 (14,8 %)
e.	polityk engagearre	2 (1,7 %)
f.	folksaerdich	1 (0,9 %)

In inkelde kommintator achte dit frijhwat willekeurige kritearia: faeks hat er gelyk hwat it oanjaen fan in idéael oanbilanget: in folksaerdich en ek in blomlêzingstydskrift lykje per definysje foar brede rounten ornearre to wêzen. Lykwols is foar fariabele 119 deselde rige omskriuwings oanhouden (fanwegen de paralelly) as by de karakterisearring yn 65 ensfh., dêr't de ûnderskieding wichtigernôch liket en sjuch ek foar guon antwurden: 10.2.4.

It is oars opmerklik dat in Frysk literair tydskrift foar mar 23 man (d.i. sahwat in tredde part fan dy't andert jown hawwe) yn't foarste plak literair-kritysk wêze moat.

Hjir is in (min ofte mear latinte) hypoteze net bifêstige, om net to sizzen: in iepen doar tichtwâdde.

Der soe op groun fan dizze idéalen in trijedieling mooglik wêze: in avantgardistysk tydskrift, foar dyjingen dy't it ekspearimint tagedien binne, in literairkritysk tydskrift foar dy't de literaire ûntjowings folgje wolle en in hwat popularizearjend tydskrift (dat miskien in blomlêzingstydskrift wêze kin - sjuch boppe -, hoewol't ek in literair-kritysk blomlêzingstydskrift ta de mooglikheden heart) (sjuch ek 10.2.5).

2. Utdrukking fan D.A. Tamminga, yn Mulder 1971, s. 81.

10.2 de skriuwers en har idéale tydskrift

10.2.1 Miening oer tydskriften yn forbân mei idéael

De fraech nei it idéale Fryske literaire tydskrift wurdt nijsgjirriger, as wy dy bisjugge yn relaesje ta it oardiel oer tydskriften dat de ûndersochte skriuwers hawwe (ôfgeande op de earste kompoanint).

Fan de lju dy't in idéal tydskrift foar eagen hawwe en teffens in miening jown ha oer Trotwaer of Trotwaer neamd hawwe (fariabelen 119 en 65 ensfh.), is 29 % fan bitinken dat Trotwaer in tydskrift is, lykas in Frysk literair tydskrift yn't foarste plak wêze moat.

Fan de lju dy't in idéael tydskrift foar eagen hawwe en teffens in miening jown ha oer de Tsjerne of de Tsjerne neamd hawwe, is 28 % fan bitinken dat de Tsjerne in tydskrift is, lykas in Frysk literair tydskrift yn't foarste plak wêze moat.

Foar Alternatyf is dat 25 %.

En fierders foar it Heitelân 22 %, de Strikel 21 %, Asyl en Hjir 20 %, Quatrebras-Golle 15 %, Sonde 14 % en Frysk en Frij 10 %.

Lykwols giet it allinne by de foarste trije om greate tallen minsken, resp. 15,13

[p. 103]

en 14. Alhoewol't guon minsken faeks werom wolle nei de Tsjerne^3., en ek guon ‘de Tsjerne’ antwurde hawwe op Fariabale 119, is der net sa'n tige sterk oerwicht fêst to stellen foar dit suver legindaryske blêd. Der binne ek hege persintaezjes skriuwers tofreden mei de min ofto mear ynboargere literaire tydskriften Trotwaer en Alternatyf.

3. Ek Tamminga synjalearret dat al, ek dêr.

10.2.2 Lêze de skriuwers in idéael tydskrift?

Yn hoefier lêze de Fryske skriuwers in tydskrift dat mei har idéale Fryske literaire tydskrift strykt? Om dat oan'e weet to kommen is brûkt Fariabele 119 en de Fariabelen 67 ensfh. (lêst dit en dat tydskrift) en 65 ensfh. (miening oer dit en dat tydskrift).

Foar 9 fan'e 34 minsken (± 29 %) dy't Trotwaer lêze en in idéael tydskrift foar eagen hawwe, is Trotwaer in tydskrift, lykas in Frysk literair tydskrift yn't foarste plak wêze moat.

De Strikel is twad: 7 fan'e 28 (25 %).

Alternatyf en Hjir: ± 23 % (resp. 9 fan'e 39 en 3 fan'e 13).

Sonde: ± 18 %(5 fan'e 22).^4.

4. Persintaezjes fan mysels (net sa'n rekkenwûnder).

10.2.3 Publisearje se yn in idéael tydskrift?

De meast prinsipiële frage is wol: publisearje de Fryske skriuwers yn in tydskrift dat mei har idéael strykt?

Hjir binne brûkt Fariabale 119, de fariabelen 66 ensfh. (publikaesjes yn dit of dat tydskrift) en 65 ensfh. (miening oer dit of dat tydskrift).

Fan de tydskriften dy't mear as tsien meiwurkers hawwe (as al dy trije fragen ynfolle binne), skoart Trotwaer wer it heechst: 44 % (8 fan'e 18) fan'e meiwurkers achtet Trotwaer in tydskrift lykas in Frysk literair tydskrift yn't foarste plak wêze moat.

De Tsjerne hellet 35 % (10 fan'e 28), de Strikel 28 % (4 fan'e 14) en Alternatyf 24% (6 fan'e 25).

Fan'e lytsere tydskriften is binammen de skoare fan Hjir opfallend: 100 % (2 fan'e 2). Fierders helje Quatrebras-de Golle en it Heitelân 33 % (elkmes 1 fan'e 3), wylst Sonde, Asyl, A-wyt en Frysk en Frij it mei nul persint dwaen moatte (fan'e resp. 7, 3, 3 en 3 meiwurkers).^4.

4. Persintaezjes fan mysels (net sa'n rekkenwûnder).

10.2.4 Miening oer tydskriften

Alhoewol't yn't foargaende allinne de releasje mei it fan de biantwurders sels stelde idéael ûndersocht is, mei der faeks in line trochsluten wurde nei de bioardieling fan de tydskriften, sa't dy oer it ginnerael (fariabele 65 ensfh.) jown is.

10.2.4.1 Alternatyf en de Strikel

Alternatyf wurdt biskôge as: blomlêzingstydskrift (33), literair-kritysk (14), avantgardistysk (9), foar brede rounten (5), polityk engagearre (1). (Fariabele 65).

De Strikel as: foar brede rounten (31), folksaerdich (6), blomlêzingstydskrift (2), literair-kritysk (1). (Fariabele 107).

Foar dizze beide tydskriften is it sahwat konstant in fjirde part, dat de tydskriften as idéael sjucht; fan de mieningjowers, de lêzers en de meiwurkers.

Men kin dermei - toch my - twa kanten oer: de drompel om yn dizze tydskrif-

[p. 104]

ten to publisearjen (en se to lêzen) kin leger wêze: men weaget jin miskien leaver oan in tydskrift dat net sa eksplisyt literair is. Oan de oare kant kinne préokkupearre skriuwers yn dizze beide tydskriften (blomlêzend en foar brede rounten) in soarte taelbifoarderjende funksje ûnderskiede, dy't har derta bringt en stap efkes fan har literair idéael ôf.

De skriuwers dy't publisearre ha yn Alternatyf, Hjir, Sonde, de Strikel, Trotwaer en de Tsjerne binne forlike mei de ‘idéologyske’ skalen.

De Strikel en Alternatyf hawwe yn dizze folchoarder de meast préokkupearre meiwurkers; de Strikel hat de meast leauwige meiwurkers; Alternatyf wurdt twad by de Algemiene Skriuwersidéology, dêr't de Strikel ien fan'e beide lêsten is.

- De lêste fan beide niisneamde mooglikheden wurdt bifêstige, al binne de Alternatyf-meiwurkers njonken préokkupearre ek frij-kréatyf.

10.2.4.2 Trotwaer en de Tsjerne

Foar tydskriften as de Tsjerne - blomlêzingstydskrift (27), literair-kritysk (23), foar brede rounten (5), polityk engagearre (2), avantgardistysk (1) (fariabele 110) - en binammen Trotwaer - literair-kritysk (29), avantgardistysk (14), blomlêzingstydskrift (8), polityk engagearre (2) (fariabele 113) - dy't as (folle) literairder biskôge wurde, soe in skriuwer mear motivearre wêze moatte om der oan mei to wurkjen.

De Tsjerne skoart heech hwat de bitrutsenens fan de meiwurkers oanbilanget: lykas yn Trotwaer skreau men der foar in great part yn om't men it in goed tydskrift achte. Spitigernôch kin dat foar de lêzers net mear neigien wurde (en sjuch foar idéael en evt. idéalisearring 10.2.1).

Trotwaer is it blêd dat foar it greatste tal Fryske skriuwers it tichtst by har eigen idéael komt. Dat it fïerders yn 10.2.2 en 10.2.3 hege eagen smyt, wiist derop dat it nettsjinsteande de krityk fan'e lêste jierren^5. foar ús skriuwers in soarte fan fakblêd wurden is: de skriuwers dy't it lêze en deryn publisearje dogge dat biwuster as dy't it (yn) oare tydskriften dogge.

Yn'e forliking mei de ‘idéologyske’ skalen wurdt dit foar Trotwaer bifêstige: de meiwurkers fan Trotwaer skoare it heechst op'e Algemiene Skriuwersidéologyskael.

Dy fan'e Tsjerne skoare it leechst op dy skael (mei de Strikelders).

Wylst Trotwaer it twadde tydskrift fan lofts is, is de Tsjerne it twadde fan rjochts - nei de polityke skoare fan 'e meiwurkers sjoen.

By leauwe en préokkupaesje binne de meiwurkers fan Trotwaer en de Tsjerne net opfallend. Wie de Tsjerne foar sokke brede rounten, dat de meiwurkers op gjin fan dizze gebieten derút kypje?

5. Sjuch bg. Van Duinen en Janzen 1973-a.

10.2.4.3 Hjir en Sonde

De tydskriften Hjir en Sonde leverje aparte gefallen op.

Hoewol't Hjir foar de respondinten net as in tydskrift mei in dúdlike rjuchting oerkomt - folksaerdich (7), foar brede rounten (4), avantgardistyk (4), blomlêzingstydskrift (3), polityk engagearre (1) (fariabele 86) - strykt it foar de beide meiwurkers dy't ek fariabele 119 biantwurde ha, aerdich mei har idéael. Rjuchtoarsom by Sonde: dat wurdt as dúdlik polityk engagearre biskôge (22), blomlêzingstydskrift (6), avantgardistysk (5), literair-kritysk (4) en folksaerdich (1) (fariabele 98), mar foar net ien fan'e meiwurkers foldocht it oan it idéael -

[p. 105]

der binne nammers ek mar twa dy't in Frysk literair tydskrift yn't foarste plak polityk ha wolle.

Neffens de bioardieling (fariabele 98) is Sonde net yn't foarste plak in ing-literair tydskrift. Miskien moat men it ek net sa biskôgje, om't 7 skriuwers mei oare idéalen oangeande in literair tydskrift (+ 5 oaren) der oan meiwurkje. De bitrutsenens mei it idéale literair tydskrift leit hjir dúdlik leger as by de oare literaire tydskriften har meiwurkers.

Yn'e forliking mei de ‘idéologyske’ skalen hat Sonde de meast loftse meiwurkers, is it tred hwat de frije kréativens fan syn meiwurkers oanbilanget, en de minst préokkupearre en leauwige. Foar de meiwurkers stiet - mei men ôfliede - de loftsens fan it blêd foarop, en komt dêrnei it literaire elemint Fan Hjir ha wy mar 3 meiwurkers, dy't net sa lofts binne en net sa leauwich en fierders net sa opfallend.

10.2.5 De Fryske tydskriftsitewaesje

De praktyk fan'e lêste jierren wiist der al op:

der is plak foar mear as ien Frysk literair tydskrift: de anderten op fariabele 119 (10.1.3) wize yn'e rjuchting fan in literair-kritysk tydskrift, in tydskrift foar brede rounten en in avantgardistysk tydskrift. Dat earste kin sûnder mis Trotwaer wêze, fanwege de omskriuwing en de bitrutsenens fan syn lêzers en meiwurkers: it twadde kin op groun fan de omskriuwing (fariabale 107) de Strikel wêze, mar ek Alternatyf, dat nei't wy sjoen ha yn alle gefallen ûnder ús respondinten tige bikind is (sj. 10.1.2 en oer de karakterisearring 10.2.4.1). In avantgardistysk tydskrift liket op't stuit (neffens de bioardielingen fan juny '73) net foarhannen to wêzen; Trotwaer wurdt noch it meast as sadwaende neamd.

Op groun fan'e karakterizearrings yn 10.2.4 soe men ek de trije soarten idéael literair tydskrift gearbringe kinne yn ús twa meast foaroansteande tydskriften:

Alternatyf soe literair-kritysk en blomlêzingstydskrift foar brede rounten neamd wurde kinne, wylst Trotwaer njonken literair-kritysk noch avantgardistysk is (sjuch lykwols 10.3.2 1 de winsk stiet hjir faeks faer oer de tins -).

10.3 Wurdearring tydskriften

10.3.1 De skael ‘tydskriftsatisfaksje’

Foar de tydskriftsatisfaksje is in skael opmakke (sjuch 5.6).

Fariabele 197:	‘Der binne tofolle literaire tydskriften yn Fryslân’. (ûniens = posityf)
198:	‘Der binne to min Fryske literaire tydskriften mei eigen gesicht’.
Fariabele 199:	‘Foarsafïer't ik wit, helpe de Fryske literaire tydskriften de bigjinnende skriuwers goed op streek’.
200:	‘De redakteuren fan Fryske literaire tydskriften dogge ûntankber wurk’. (beide: iens = posityf)
Fariabele 201:	‘De redakteuren fan Fryske literaire tydskriften hawwe in machtsposysje’. (ûniens = posityf)

[p. 106]

De mieningen oer de tydskriftsitewaesje yn Fryslân binne neffens dy skael aerdich fordield:

1	0	11	15	17	29	17	14	7	2	2
-5	-4	-3	-2	-1	0	1	2	3	4	5

négatyf: 44, nul: 29^6., posityf: 42, trochsné: - 0,01.

6. Sjuch noat 3 by haedstik 2.

10.3.2 Forliking mei oare fragen

10.3.2.1 Tydskriftsatisfaksje en idéael tydskrift

De skael fan tofredenens mei de tydskriften is forlike mei forskate fragen, yn't foarste plak mei 119, dy oer it idéale Fryske literaire tydskrift. De 68 respondinten dy't sa'n idéael foar eagen hawwe, binne moai igael oer foldien en ûnfoldien fordield: négatyf 27, neat 14 en posityf 27.

De tofredenens is ek net dúdlik by in biskaet soarte idéael-hawwers to finen, al binne de blomlêzers en literair-kritisi (resp. négatyf 2 - neat 1 - posityf 5 en négatyf 8 - neat 5 - posityf 10) justjes positiver as dy't graech in avantgardistysk of demokratysk tydskrift sjugge (resp. négatyf 7 - neat 3 - posityf 4 en négatyf 8 - neat 3 - posityf 6). Yn 'e oare (pear) gefallen hâlde foar en tsjin inoar yn't lyk.

Hwat it avantgardistysk tydskrift oanbilanget: dat is der neffens de bioardielingen yn Fryslân net, dat in sekere ûnfrede mei de Fryske tydskriftesitewaesje soe dêrmei forklearre wêze. In tydskrift foar brede rounten hat Fryslân àl (de Strikel, 10.2.4.1), mar dat hoecht net to sizzen dat de Strikel alle galle oer him útspuid krije moat; de tydskrifte-satisfaksje jildt foar de Fryske literaire tydskriften en de ûntofredenens fan ‘foar brede rounten’-kiezers is faeks sa to forklearjen, dat dy oer it ginnerael de rounten fan'e Fryske literaire tydskriften fiersten to lyts en to biheind achtsje.

10.3.2.2 Tydskriftsatisfaksje en relaesje mei redaksje

De tydskriftsatisfaksje is ek forlike mei de relaesje dy't de skriuwers mei de tydskriftredaksjes hawn hawwe.

Fariabele 210: Fan de 68 skriuwers dy't meidield ha, dat hja al of net fan tydskrift foroare binne binne fan'e net-foroaren: 8 ûntofreden, 3 ûnforskillich en 13 tofreden, wylst fan de al-foroaren: 15 ûntofreden, 9 ûnforskillich en 20 tofreden binne oer de Fryske literaire tydskriften yn't algemien.

Dat binammen út it lêste sifer tofredenens sprekt, kin (ôfsjoen fan it feit, dat it hjir om de fryske literaire tydskriften giet en net om in biskaet tydskrift) relatearre wurde oan'e krityk op fraech 210 (en 211), dat men ntl. net boun is oan in biskaet tydskrift of in biskate útjower en sels prinsepjiel yn mear as ien tydskrift publisearje kin.

It foroarjen fan tydskrift is net yn forbân to bringen mei in algemiene ûntofredenens mei de fryske literaire tydskriften - in forbân dat ik oars tofoaren àl ûndersteld hie.

Fariabele 212: Fan de 48 lju dy't folslein tofreden binne oer har relaesjes mei de tydskriftredaksjes, ha 15 in négative tydskrift-satisfaksje, 12 in tydskrift-satisfaksje ‘nul’ en 21 in positiven. De hege positive skoare wie to forwachtsjen, it is

[p. 107]

allinne nochal opmerklik dat 31% fan 'e lju dy't tofreden wiene oer de tydskriften dêr't se oan meiwurkten, dat dochs net binne oer de Fryske literaire tydskriften oer't ginnerael.

Fariabele 213: De lju dêr't wol ris by yn't wurk knoeid is (8) binne lykwols yn mearheit net ûntofreden: négatyf 2, neat 3, posityf 3.

Fariabele 215: Ek dy't har net goed bitelle achten troch de tydskriften (3), sjugge it (alletrije) posityf op de tydskrift-satisfaksje skael.

Fariabele 217: Twa skriuwers achtsje har wurk net goedernôch forsoarge, lykwols hellet de ien posityf en de oar nul op'e tydskrift-satisfaksje skael.

Fariabele 218: Oars is dat by de (6) lju dy't har wurk net gauwernôch útbrocht (‘yn't ljocht jown’) achten: 4 négatyf, 2 posityf.

Fariabele 220: Dyselde forhâlding (4 négatyf, 2 posityf) fine wy ek by de minsken dy't ‘oare komplikaesjes’ oanjoegen (6).

Foar de fariabelen 214, 216 en 219 (persoanlik skeel, net goedernôch presentearre en tydskrift houd op) hâlde posityf en négatyf inoar yn't lyk (it giet resp. om 3, 3 en 2 skriuwers).

Yn in skéma oanjown sjucht it der sa út:

*		négatyf	nul	posityf	totael
210:	net foroare fan tydskrift	8	3	13	24
	al foroare fan tydskrift	15	9	20	44
212:	tofreden oer tydskrift-redaksje	15	12	21	48
213:	knoeid yn wurk	2	3	3	8
214:	persoanlik skeel	1	1	1	3
215:	net goed bitelle	-	-	3	3
216:	net goed presentearre	1	1	1	3
217:	net goed forsoarge	-	1	1	2
218:	net gau útbrocht	4	-	2	6
219:	tydskrift houd op	1	-	1	2
220:	oare komplikaesjes	4	-	2	6
	Totael 213-220	13	6	14	33

De ûntofredenens yn'e relaesje mei de tydskrift-redaksjes leit binammen op it mêd fan knoeijen yn't wurk fan'e skriuwer, fan net gau forskinen fan it (de) tydskrift(en) en fan ‘oars’; lykwols is der allinne yn de beide lêste groepen in dúdlike ûntofredenens mei de algemiene tastân fan'e Fryske literaire tydskriften fêst to stellen. De ûntofredenens oer it eigen tydskrift (fariabelen 213 o/m 220) en it foroarjen fan tydskrift hawwe gjin dúdlike relaesje mei it ûntofreden wêzen oer de tastân fan'e fryske literaire tydskriften oer't ginnerael.

(Dat der hjir in positiver útslach komt as oer't ginnerael by de tydskrift-satisfaksje - négatyf 44. nul 29, posityf 42 - kin him foar in part dêroan lizze, dat ien skriuwer mear as ien fariabele ynfolje kin: (négative) antwurden op 213 o/m 220 binne net jown troch 33 skriuwers, mar troch 19, dêr't 17 fan wolris fan tydskrift foroare binne. Lykwols is to konstatearjen dat yn alle gefallen fariabele 210 minder biantwurde is troch skriuwers dy't ûnfoldien as troch dy't foldien binne mei de fryske literaire tydskriften.^{1.2.3.4.5.1.2.1.2.3.}

1. Net alle fragen koene as ien aparte fariabele forwurke wurde, dêrfandinne de somtiden hwat ûnregelmjittige nûmering; sjuch ek 16.1.

2. Troch in forsin is hjir inkeld ‘tige mei iens’ meirekkene. Tige slim is dat oars net, hwant de greate mannichte fan'e antwurders wie it iens mei 20.

3. Mei't de skalen opmakke wurde op groun fan alle 115 respondinten, kin in skoare ‘nul’ ek bitsjutte dat de fragen dêr't it om giet net biandere binne - b.g. troch dejingen dy't in brief mei ynljochtings stjûrd hawwe.

4. Mounlinge miening fan Tymen Wierstra.

5. Dy korrelaesje omfiemet de folgjende gegevens: préokkupaesje, poalityk, leauwe, algemiene skriuwersidéology, ûnderfinings, satisfaksje, persoanlike satisfaksje, skriuwerssatisfaksje, takomst-fyzje (fariabele 203), man-frouwêzen (1), bertejier (2), wenplak (3), oplieding (4), fryske les (5), birop (6/7), ynkommen (8/9), Frysk skriuwen sûnt... (16), Frysk publisearre (17), aktyf yn Skriuwersboun (138), ieneachkeninkjes? (181).

1. Poortinga 1965, s. 17; Van Dijk 1971, s. 8.

2. sjuch 16.4, ad 16.7.

1. Lofts wol safolle sizze as marxistysk of progressyf, rjuchts as kondervatyf. Ut'e opbou fan'e skael kin neigien wurde hoe't ik dat ynterpretearje; de lêzer kin it ien en oar dus forlykje mei syn eigen poalitike yndieling.

2. Partijen en blêdden neamd neffens dy't yn'e antwurden foarkamen.

3. Sjuch noat 5 by haedstik 2