Trotwaer. Jaargang 7

[p. 34]

Alex Riemersma
Emoasje

p. boersma: net to kearen emoasje. koperative útjowerij, 1974, Bolswert.

De fersen út dizze bondel litte har ûnderbringe ûnder de kopkes ‘langstme’, ‘herinnering’, ‘emoasje’. It binne meastenpart praterige, meidielende fersen. De fersen fortelle fan de emoasje, fortelle fan doe en dêrre en ‘foar my is de merke net mear / hwat er wie’ (s. 26). De fersen litte de emoasje net fiele, de emoasje trillet net it fers troch. In foarbyld fan sa'n fortel-fers: (s. 10):

Ik bin in hynder,
dat de kop nei de fierte keart,
wrinzget,
de poaten nei achteren yn 'e loft slacht,
de rêch krûmt en rjochtet,
foar in wol tige brede sleat hâldt.
Dochs ridlik lokkich is,
hwant de wanhoopssprong net makket
en it by lûd wrinzgjen lit.

De ik fan dit fers forliket him/harsels mei in hynder yn in moai-wiidweidige aerdich útwurke forliking. It spitige is dat de lêste trije rigels sa nedich in ‘plot’ foarmje moatte en it fers dêrmei ta in sletten saek meitsje. Der wurdt útdruklik forklearre, dat de ‘ik-hynder’ ‘ridlik lokkich’ is, ‘hwant...’ De dichter jowt it netspringen en it lokkich wêzen as in oarsaek en gefolch kwestje: it hynder is ridlik lokkich en springt dêrfandinne net. Der binne oars noch wol mear redenen op to tinken, hwerom't it hynder net springt, ek al is it noch sa ûngelokkich. It kin byg. binaud foar wetter wêze, it kin ek leffens wêze of it springt net omt it kr.

leauwen dat forbiedt. As de lêste trije rigels weilitten wiene dan hie de lêzer mear mooglikheden ta kreatyf-lêzen hawn. Hy hie dan langer en djipper omtinken jaen moatten oan it krûmjen en rjochtsjen fan de rêch en it hâlden foar de sleat. De lêzer hie dan sels útmeitsje moatten, hokker kant er út woe mei dat hynder. Nou sit er fêst oan dy lokkige ik-hynder. Dizze lêzer byg. hat der net forlet fan to lêzen to krijen, dat de ik-hynder opstannich is en net tofreden mei syn sitewaesje, mar dochs ridlik lokkich is. Dat lêste wol ik wol útmeitsje kinne op groun fan de trilling en struktuer fan it fers, net út it ‘boadskip’. En as de dichter der binaud foar is, dat syn bidoeling net goed oerkomt, dan moat er mar in forklearjend brief nei it FLMD stjûre, dan kinne de H.H. Lit-Historici der oer in foech ieu wol mei wurde.

Ik, op dit stuit, wol myn eigen gong gean kinne; de lêzer hat der rjocht op de fersen oars to lêzen as de dichter bidoeld hat.

[p. 35]

In oar fers:

Mankelyk flústerje ik.
Ik skriuw op hoe't it sit
sjoch,
ik wit net hoe't it komt,
ik fyn gjin wurden tominsten,
mar ik fiel my mankelyk,
ik moat hwat dwaen.
Ik skriuw op hoe't it sit:
sjoch,
..........

Lokkigernôch krij ik net to lêzen hoe't it mei dy mankelykens sit, mar oan 'e oare kant makket it ek neat út oft der stien hie: ‘lokkich, lullich, foreale ensafh, flústerje ik’. De needsaek fan ‘mankelyk’ komt der net út, wol de machteleazens fan de dichter. Hy skriuwt oer it skriuwen en komt der net út; hy hat der gjin wurden foar.

It seit ‘msels dat de fersen, dy't útdruklik it wurd ‘emoasje’ bifetsje, extra omtinken krije fan de lêzer. Byg. it fers op side 11, dat troch de slotrigel it forbân mei de titel fan de bondel leit en faeks de essinsje fan de hiele bondel oanjaen moat.

It fortraegjen fan de forwegingingen
is de forhoaljende bûtenkant,
hwant oan jinge side fan de hûd
wâllet in trilling oan
ta net to kearen emoasje

Lykas yn mear fersen yn dizze bondel is de lêste rigel krekt even tofolle: it sprekt út hwat to forwachtsjen wie op groun fan de foarôfgeande rigels, it makket tofolle dúdlik en makket it fers ta in meidieling, wylst de earste fjouwer rigels mear byldzjend binne en in spanning oproppe. Binammen it wurd wâllet is treflik foun, it kundiget eat oerweligjends oan. Hie it fers ‘emoasje’ hjitten en de lêste rigel mist, it hie de Rely woun.

Yn twa oare fersen komme de triennen foar it ljocht, dy't ornaris field wurde as útdrukking fan in emoasje. Hjir lykwols giet it tofier. It fers de dei is fol emoasje liket ironysk-sentimenteel to wurden, frosken kweakje is sentimenteel:

Yn 'e hoare simmerjoun
kweakje de frosken
my it moed fol.

[p. 36]

 

Der komme mennen:

 

de tsjoen is moai,

 

mar makket my ek sa allinne:

 

 

 

de frosken kweakje mv

 

fier fan alles wei,

 

mar net werom.

It is my ûntgien, hwerom't der ‘yn 'e (...) joun’ skreaun wurdt ynsté fan op in. Faeks dat der in algemien barren oantsjut wurde moast, mar út hoare docht suver bliken, dat it in biskate, ntl. in hoare (net alle simmerjounen binne hoare ommers) simmerjoun wêze moat. It kweakjen fan de frosken hear ik net, it set net troch. Dy frosken wurde allinnich mar brûkt om de him/har sa allinne fiele to litten. En dan eat spesifyk romantysk: tsjinstellings yn ien en itselde barren: oan 'e iene kant is it ‘moai’ dat der triennen komme (it genietsjen fan fortriet!) en moai dat de ik ‘fier fan alles wei’ kweake wurdt, oan 'e oare kant makket it de ik ek sa allinne en wurdt er/sy spitigernôch net weromkweake. Hwat dy triennen derby moatte ûntgiet my. Yn in doktersroman en in boulevard-blêd kin noch wol tastien wurde, dat in emosjoneel immen yn triennen útbrekt, mar yn in fers mei de pretinsje literatuer to wêzen giet soks to mâl. It is gewoanwei to leech by de groun. Ik kin allinne mar glimkje, as ik my de sitewaesje fan dit fers foarstel: in grinende dichter yn it gers, dy't stoareagjend nei de ûndergeande sinne sjocht. De emoasje komt yn alle gefallen net oer. De lêste twa fersen fan de bondel stean hwat apart. Net allinnich troch it plak, mar ek omt dy allinnich net fan in titel foarsjoen binne. Hja tsjutte it opslúten wêzen oan, it fêstsitten yn eigen grinzen, it der net útkomme kinnen, Hja roppe in rommere wrâld op as de foargeande fersen, jowe de lêzer mear mooglikheden en twinge de lêzer ta djipper lêzen. As taelspul binne hja better slagge:

Yn tinzen
de eigen grinzen lâns:
in finzene
giet de muorren lâns.

Novimber 1974