Trotwaer. Jaargang 4

[p. 153]

Tr. Riemersma
It is wer safier

‘De lêzing fan menear Godthelp moatte jimme net forsomje, berntsjes.

Ik haw him al forskillende kearen biharkje meijen, en it wie tige de muoite wurdich. Nammers, foar jimme opfieding is it needsaeklik...’

Menear Cohn hold forsteurd op. De beide jonges, Isy en Ben, fjirtjin en tolve jier âld, sieten mei it gesicht nei de doar ta ynspand to harkjen.

‘Bern!’ sei menear Cohn.

‘Der is hwat op 'e strjitte, heit. Se roppe en raze,’ sei Isy.

‘Isy?!’

‘Ik hear it ek,’ sei Ben.

Menear Cohn kniep de hannen om 'e leunings fan 'e stoel en sette him toskoar. ‘Ach né,’ sei mefrou Cohn mei har sangerich lûd, ‘der is neat. Ik hear neat. Nou ja, miskien wol hwat, mar dat hat neat to bitsjutten.’

‘Der is neat, Mirjam!’ sei menear Cohn skerp.

‘Né,’ sei mefrou.

De dochter, de âldste fan 'e fjouwer bern, lei it boek dêr't se yn siet to lêzen op 'e tafel en sette har ta harkjen.

‘Der is neat, Rebekka.’

‘Ik mei wol harkje.’

‘Dy toan fordraech ik net, Rebekka! Sjoch my oan!’

‘Né, heit.’

‘Der is neat.’

‘Né, heit.’ It fanke sloech de eagen del en loek it boek wer nei har ta. Mar foar't menear Cohn it petear mei de jonges fuortsette koe, sei se sêft en hastich: ‘Se ha my oerdei oanholden, heit. Twa keardels. Se ha my slein en skopt. En se seine... se woene...’ Se swei en bûgde djipper foaroer.

Menear Cohn skodholle. ‘Dou moatst lytse foarfallen net safolle gewicht jaen, Rebekka. Dou litst dyn gedachten tofolle har eigen gong gean en dan forgreatest de saken bûten roai. Dat sit ek mei yn dyn jierren en dêrom sille wy it troch de fingers sjen, dochs moatst derom tinke datst dyn fantasy net baes litst.’

‘It is wier!’ kriet it fanke opsternaet. ‘Ik ha blauwe plakken op myn bil!’ Se wie fan 'e stoel sprongen en loek de rôk in ein boppe de knibbel.

‘Rebekka!’ rôp menear Cohn dy't ek oerein gien wie. ‘Dat wol ik fan dy net sjen! Skammesty net foar dyn bruorren? Gean sitten!’

‘Heit wol neat witte! Oeral wurdt oerhinne praet!’

‘Stil, Rebekka! Yn dit hûs wurdt elkenien heard. Mar alles op syn plak en syn tiid. Astou hwat haste dat net foar dyn heit en dyn bruorren ornearre is, dan kinst dêrmei nei dyn mem gean.’

‘Mem hat it al sjoen.’

‘Dan is dat genôch. Mirjam, mem, hwat is dyn oardiel?’

‘Och, och ja... Blauwe plakken, buodden, dêr ûntkomme wy lju net oan. Ik wie in jier of acht, ik hie in nij jurkje oan, en dêr haw ik it meast om gûld, mear as om it slaen. Dat wie de earste kear. En letter, doe sil ik...’

[p. 154]

‘Mirjam, dêr giet it net oer!’

‘... sa âld as Rebekka west ha tink, of krekt jonger. Ik koe dy noch net iens, ik wie der noch net oan ta. Mar dochs... Blauwe plakken, as dat it slimste mar wie...’ ‘Dou hearst...’, bigoun menear Cohn, mar hy swei ynienen. Se hearden der waerd rattele oan 'e winkelsdoar. It hold ek wer op.

‘Joazef?’ frege mefrou Cohn.

Menear Cohn skodholle. ‘Hat in kaei,’ sei er yn himsels.

‘Moat ik even sjen?’ frege Isy.

Menear Cohn skodholle.

‘Miskien noch in klant,’ sei Isy.

‘In klant!’ gnyske Rebekka.

Menear Cohn skrille op. ‘Dou hoechst net sa...’ Hy makke de sin net ôf, as wist er net goed hwat er syn dochter forwite soe. ‘Hwat woest sizze?’

‘Wy ha ommers suver gjin klanten mear, heit,’ sei Rebekka sêft.

De beide jonges stieken de earen op en seagen har heit binijd oan. Menear Cohn forfoel ta it rúzje-eftige toantsje fan 'e standwurker en praette mei beide hannen: ‘Ha wy gjin klanten mear? Na, dy is goed: wy ha gjin klanten mear! Jimme heit hâldt der foar de grap in winkel op nei, grif. En hwer ite en drinke jimme dan fan? Fortsjinnet jimme heit dat net allegear mei de winkel?’ Miskien om't de forwitende eagen fan syn dochter him yn 't sin brochten dat er net op 'e merk stie, dat er al jierren eigner wie fan in deeglike winkel yn in deftige strjitte, liet er it toantsje farre. ‘Och Rebekka, dou sjochst daliks spûken as der in pear dagen net folle oanrin is.’

‘Se doare net to kommen, se binne warskôge.’

‘Warskôge hwerfoar? Foar ús? Ha wy net in bonafide saek? Wurde de klanten ôfset? Krije se minderweardich guod yn 'e hannen treaun?’

‘Heit wit it wol,’ sei Rebekka wis.

‘Praetsjes!’ antwurde menear Cohn. ‘Dou litsty bangprate! Wy hoege nearne bang foar to wêzen. Wy binne loyale boargers fan dit lân. Wy ûndernimme neat tsjin de steat. Dou moatsty net yn 'e war bringe litte troch dy trochdriuwers mei huodden en burden dy't altiten...’

‘David,’ sei mefrou Cohn.

‘Dy dogge ús de das om, Mirjam,’ sei menear Cohn bitter. ‘Dy meitsje har fortocht troch har taeltsje en âlde gebrûken en har gepraet oer it âlde lân. Dy hâlde har apart en lûke it omtinken, en dêr binne wy de dupe fan. Mar ik siz dy, as it safier komme mocht dat se...’ Mar menear Cohn spriek syn oertsjûging of drigemint net út. Tsjin 'e jonges gyng er fierder: ‘Dêrom is it goed dat jimme menear Godthelp ris biharkje. Dy hat der west en dy is krekt as ik fan bitinken dat ús takomst hjir leit. Yn dit lân ha...’

‘Hwannear komt dy menear?’ frege Ben.

‘Hwa? Menear Godthelp? Dou moatst my net yn 'e mûle falle.’

‘It wie sa'n goede man,’ sei mefrou Cohn.

[p. 155]

‘Hwat is der, Mirjam? Hwat dochstou dêr hyltiten?’

‘Ik rêd hwat op.’

‘Menear Godthelp, sizze se...’, bigoun Rebekka.

‘Menear Godthelp hâldt earstdeis in lêzing,’ forfette menear Cohn, ‘en ik bin fan bitinken dat jimme dêr hinne moatte, hwant menear Godthelp is ûnder us... yn ús stêd winliken de iennige dy't mei kennis fan saken prate kin oer de fraechstikken dêr't wy... mei to krijen hawwe soms. Menear Godthelp hat twaris yn Palestina west, en hy hat troch en troch bisjoen hoe't de lju dêr libje en hoe't se har ynspanne moatte om in stikje brea to biskreppen.’

‘Hat er ek yn Jerusalem west? Heit?’ frege Ben.

‘Ik tink it,’ sei menear Cohn. ‘Dat sil 't wol.’

‘Jerusalem!’ sei mefrou Cohn. ‘Hy koe der sa fan fortelle! De wei del fan Hebron nei Jerusalim, noch krektlyk as foar tûzenen jierren. Suver neat is der foroare. In moudige smelle dyk tusken de heuvels troch, en soms oer in hichte hinne en dan sjocht men lofts de sé en foar jin út rjochts de stêd op 'e bergen lizzen, en dan giet men wer troch in griene delling mei hjir en dêr keppels fé en as men dan fierderop wer in heuvel opklimt is de stêd al wer tichterby kommen. En dan bûcht it paed...’

‘Mirjam!’ sei menear Cohn sêft forwitend. Mar mefrou Cohn hearde it net. Se stie mei de rêch nei man en bern, de smelle biennige fingers rêstten op in pear útsochte foto's en se seach dwars troch kast en muorre hinne.

‘... nei it easten ta en dan sjocht men ynienen de stêd lyk foar jin lizzen mei syn wite muorren en tuorren. En dan klimt men omheech nei de poarte ta en rint de smelle strjitsjes troch dy't al ieuwen âld binne nei it plak dêr't de timpel stien hat. De kleimuorre...’ Se swei, en nimmen andere. Hast forûntskuldigjend sei se: ‘Hy koe der sa fan fortelle, menear Godthelp.’

‘It is sa't jim mem seit, it lân is neat foroare sûnt in part fan it folk út Babel weromkearde. It is forwaerloaze en forgriemd. De bosken binne kappe en de fruchtbre groun is fuortspield. De boeren hawwe der in heukerich bistean. Dêr is foar ús neat to sykjen. Dat is forline. Us plak is hjir. Dit lân is ús heitelân. Mei dit folk binne wy forgroeid en wy earbiedigje it gesach. Wy libje nimmen yn 'e wei.’

‘Och né,’ sei mefrou Cohn. ‘Mar wy binne der.’

‘Mirjam, dat is dochs in redenearring fan neat! My tinkt...

Moatte de bern net op bêd? It is oer njoggenen.’

‘Lit se mar, as se aenst... Wolle jim noch in stik keek?’

De bern seagen forwûndere. ‘Hat mem keek?’ rôp Rebekka har nei.

‘Ik bin fan oardiel dat jim mem jim bidjert,’ sei menear Cohn.

‘Fierstolet op bêd en noch keek ta. Dat moat gjin wizânsje wurde.’

‘Hwannear hat mem dy keek bakt, heit?’

‘Ik bin hjir ûnkundich fan litten.’

Mefrou Cohn kaem de keamer wer yn mei de keek op in skael.

‘Oe, lekker!’ rôpen de jonges.

[p. 156]

‘Ik sei krekt tsjin 'e bern...’ sei menear Cohn.

‘Snij dou him even, ik bin noch net earlik klear.’

‘Nou, hawar. Gean der ris wei, Ben. Tink om it mes. Hjir, nim dou dit mar.’

‘Jim hoege der net sunich mei,’ sei mefrou Cohn.

‘Hy is... mm... hearlik!’

‘Praet net mei de folle mûle!’ sei menear Cohn.

‘Hwer is Joazef eigentlik hinne?’ frege Rebekka.

‘Hy moast in boadskipke foar my dwaen. Hy sil sa wol komme.’

‘Hy is net bitiid.’

‘Dêr hie 'k ek net op rekkene. Ik forwachtsje him net foar healwei tsienen.’

‘Dat is 't nou sahwat.’

Menear Cohn seach nei de klok en helle doe it horloazje út it festjebûske. ‘Aenst healwei tsienen. Sa't ik sei, earder hie 'k him ek net forwachte.’

‘Hwat docht Joazef?’ frege Isy.

‘Joazef is even fuort. In boadskipke foar heit. Hastou neat to dwaen? Jim sitte hjir mar. Ben, dou ek. Ha jim gjin húswurk? It is oars ek al healwei tsienen.’

Mefrou Cohn réagearre net.

‘Dêr is er!’ sei Ben.

Der wie wer hwat by de winkelsdoar. Der waerd op bûnze of tsjinoanskopt.

‘Dat is Joazef net,’ sei Rebekka.

‘Joazef hat in kaei,’ sei menear Cohn. ‘Ik sil ris even sjen...’

Hy gyng oerein mar bleau stean.

‘Bliuw hjir, David,’ sei mefrou Cohn sûnder har om to draeijen.

‘Dat is miskien better,’ andere menear Cohn stadich. ‘Oars soe men miskien slimmer dingen útlokje.’ Hy hie it net sein of der kaem in fûle klap en glêsgerinkel. Menear Cohn gyng kjel sitten. Se harken. Se hearden fluitsjen en roppen. ‘Dat is Joazef net,’ sei Ben.

Rebekka lake skril en skatterjend. Ynienen briek se ôf en sloech de hannen foar 't gesicht.

‘Hast ek in stikje foar my dien? O ja. Sjoch’ - se snie in pear stikjes ôf - ‘as jim dit foar Joazef biwarje, meije jim it oare wol opmeitsje.’

‘Opmeitsje?’ frege Isy.

‘Fynst it lekker?’

‘Mm!’

‘Rebekka wol jim noch wol in stikje jaen, nou Rebekka?’

Se gyng wer nei de kast, treau in pear foto's yn it taske, en liet it guod yn 'e kast jitris troch de hannen gean en sette it wer toplak.

It wie bûtendoarren wer stil wurden.

‘Kweajongeswurk!’ sei menear Cohn.

‘Nou wit heit net hwa't it dien hat. Hwa moat it nou bitelje?’ frege Isy.

‘Der binne ek yn dizze stêd inkele yndividuën dy't miene dat se eigen rjochter spylje kinne,’ orearre menear Cohn. ‘Roppers en razers dy't it folk opruije en

[p. 157]

oanhysje op har meiboargers. Mar ik bin derfan oertsjûge dat se net folle oanhing krije sille. It rap en rút, de omstippers dy't in oar har earmoed forwite, dy, mar it yntellekt net. It regear ek net. Ik bin derfan oertsjûge dat it rosmos dat nou út in heech gat blaest meikoarten... in... toantsje leger sjonge moat. Der sil...

Op heech nivo sil ynsjoen wurde dat wy loyale en gesachsgetrouwe boargers binne. Mar wy moatte ús even katoen hâlde. Mei hurd tsjin hurd birikke wy neat. Dit is in foarbygeande saek. Dit giet wer oer...’

‘En it komt wer...,’ sei mefrou Cohn.

‘Mirjam! Dat is praet... Bistou hast klear? Hwat bityspelstou dêr hyltiten?’

‘Ik bin... klear,’ andere mefrou Cohn. Se treau de kastdoarren ta, krige it taske en gyng by de tafel sitten.

Menear Cohn naem har op as hie er har nea earder sjoen. Hja lei it taske foar har op 'e tafel en seach glimkjend nei de bern en har man, ien foar ien.

‘Hy is let,’ sei menear Cohn.

‘Hy sil aenst wol komme.’

Rebekka hie it boek op 'e knibbels, mar se hie yn gjin tiden in blêd omslein.

Ben waerd slûch, hy tyspele mei in toutsje en izertriedtsjes om, makke figuerkes en mantsjes. Allinne Isy wie yn syn lêsboek fordjippe, sa't it like.

‘Hy is nei Léa.’

‘Ja,’ sei mefrou Cohn.

‘Of hie er it dy forteld?’

‘Ik tocht it.’

‘Nei muoike Léa?’ frege Isy.

‘Ik tocht... Ik tocht, miskien...,’ sei menear Cohn.

‘Ja.’

‘Tinkst ek net?’

‘Ja,’ sei hja.

‘Nei muoike Léa, Heit? Is Joazef nei muoike Léa?’

‘Ja,’ sei menear Cohn.

‘Ik hie hwat mear thé sette moatten. Jim sitte sa al in heel skoft... Wolstou in glês molke? Wolle jim in glês molke, bern?’

Menear Cohn skodholle. De bern joegen gjin asem.

‘Hwat moat Joazef dêr, heit?’ hold Isy oan.

‘In boadskip, jonge.’

‘Rebekka, wolstou net in glês molke?’

‘Né, tanke.’

‘Ik tocht,’ sei menear Cohn, ‘faeks dat Léa...’

‘Ja, och ja.’

‘Of tinkstou fan net?’

Se rekke even syn hân oan. ‘Ik ha 't net heech, David.’

‘Ik moast it dochs bisykje, Mirjam!’

‘Miskien fait it ek wol ta.’

[p. 158]

‘Hwerom geane wy noait mear nei muoike Léa ta?’ frege Isy. ‘Oars gyngen wy hast alle wiken wol in kear en nou noait mear.’

Menear Cohn sei: ‘Muoike Léa har man is in kristen. Dêrom seit se, se heart net mear by ús.’

Isy bisocht it to bigripen. Ben skrille op fan syn nifelderij.

‘Wy geane ommers ek op in kristlike skoalle. Na!’

‘Ja,’ sei menear Cohn. ‘Ik bin bliid dat ik jimme nei in gewoane skoalle stjûrd haw. Jim binne krektlyk greatbrocht as alle oare bern út 'e stêd. Jim ha der altyd byheard.’

Mefrou Cohn skodholle yn tinzen.

‘Dat is dochs wier, Mirjam?’

‘Wy ha 't bisocht. Mar wy meije sels net útmeitsje hwa't wy binne of wêze wolle.’ ‘Jamar...’

‘Wy kinne yn gjin inkeld folk ûndergean. As it wer safier is, helje se ús der tuskenút.’

Menear Cohn steunde de holle yn 'e hân.

‘Hie ik dan...? Hienen sy bisykje moatten...?’

‘Né, dat forwyt ik dy ommers net. Dat hie ek neat jown.’

Der kreake it ien of oar om it hûs. Fuotstappen op strjitte of yn it tún?

Se harken, mar it waerd wer stil.

‘Joazef,’ flústere Rebekka oer it boek.

Mefrou Cohn skodholle. ‘In houn of in kat.’

‘It is omtrint healwei alven,’ sei menear Cohn.

De túndoar gyng op, se gyngen kjel oerein sitten en mijden it inoar oan to sjen. Stappen yn it efterhûs, de keuken. De keamersdoar gyng op.

‘Joazef!’ rôpen se.

De jonge knypeage tsjin it lampeljocht en seach forwûndere syn jongere bruorkes sitten.

‘Goeije,’ sei er. ‘Heit, ik koe...’

‘Hwat bist let, jonge!’

‘Ik koe der neat oan dwaen, heit. Ik doarst... De strjitten binne ôfset!’

‘Allegearre? Uzes ek?’

‘Ik wit it net, ik ha hjir net sjoen... Oeral stienen auto's en manlju. Ik doarst net... Ik bin dwars troch de tunen gien. By muoike Léa-en-dy wei en doe...’ ‘Hoelet bist dêr wei gien?’ frege menear Cohn.

‘Lit him earst ite, heit. Sjoch, dat ha wy foar dy biwarre.

Gean sitten. Wolst in glês molke?’

‘Jawol.’

‘Plysjeauto's?’ frege Isy.

‘Lit him earst ite,’ sei menear Cohn.

‘Healwei njoggenen sahwat, tink ik, doe bin 'k dêr wei gien. Ik hie earst even by Jakob oan west. Hwant sjoch, foar skoalle...’

[p. 159]

‘Ja, ja,’ ûnderbriek menear Cohn him. ‘Healwei njoggenen bist by muoike Léa wei gien, en hast doe salang wurk hawn?’

‘Ja, heit!’ Ik bin in tún ynglûpt, en ik wist dêr net sa goed it paed. En doe kaem ik sa oan 'e oare kant wer út, ik wit net mear hoe't dy strjitte hyt, en doe moast ik wachtsje oant der gjin minsken wienen, en sa gie it hyltyd.

‘Och, stumper,’ sei mefrou Cohn. ‘Hwat in reis, jonge.’

‘Ja, Joazef, as heit dat witten hie, hie heit dy net fuortstjûrd.’

‘It kin my neat skele,’ sei Joazef. ‘Mar hwat soene se wolle, heit?’

‘Miskien... ja, ik wit net, jong.’

Joazef swolge it glês molke op.

‘Jakob sei, menear Godthelp, nou, dy...’

‘Ja, dat wisten wy al,’ ûnderbriek mefrou Cohn him. ‘Menear Godthelp is stoarn.’

‘Hy is ûnder de tram kommen, sei Jakob.’

‘In raer ûngemak. Hy is stroffele, sizze se,’ sei mefrou Cohn.

‘Hy is net stroffele. Se ha him foar de tram dondere!’ skreaude Rebekka ynienen. ‘Jim lige! Jim witte it wol better! Se ha him foar de tram dondere! Se ha him foar de tram dondere.’ Se snokkere en skokte mei har smel lichem. ‘Kom,’ sei mefrou Cohn, ‘kom even mei, Rebekka. Drink in bytsje wetter. Mem bigrypt it wol. Kom mar, famke.’

‘Rebekka is in bytsje fan 't hynder. Dat moatte jim jim suster net kweanimme. Hwat sei muoike Léa, Joazef?’

‘Nou, se woe net, sei se.’

‘Se hat dochs wol mear sein? Hast de brief wol lêze litten?’

‘Jawis!’

‘Nou?’

‘Se woe 't net, sei se.’

‘Mear net? Hat se oars neat sein?’

‘Nou né, dêr kaem it op del’

‘Hwat hat se krekt sein, Joazef?’

‘Se sei: siz mar tsjin jim heit-en-dy...’

‘Hwat?’

‘Se sei: jim heit-en-dy... Ik siz it net!’ rôp er ynienen wyld.

‘Dou kinst dochs wol oerbringe hwat jim muoike sein hat!’ sei menear Cohn twingend.

‘Hwat is hjir to rêdden?’ frege mefrou Cohn dy't mei Rebekka weromkaem. ‘Hy wol net sizze hwat Léa sein hat.’

‘Dat hoecht ommers ek net. Stil mar, Joazef. Dou kinst ommers wol bigripe hwat Léa sein hat.’

‘It is dyn suster,’ sei menear Cohn birêstend.

‘Ja, dat bliuwt se, al woe se tûzen kear dat it net sa wie. Mar 'k bin bang dat har meikoarten wol yn 't sin brocht wurde sil dat wy út itselde nêst komme.’

[p. 160]

‘Mirjam?’

‘Ja, David.’

‘Ik...’ Hy seach nei de klok. ‘Mirjam, it is...’

‘Ja, David.’

‘Och... Mirjam.’

‘Ja, David.’

‘Us fjouwer bern...’

‘Ja, jonge.’

‘Dizze húshâlding...’

‘Ja, dizze húshâlding,’ sei mefrou Cohn greatsk. ‘Dizze húshâlding!’

Hja hearden bûnzjen en stompen tsjin 'e winkelsdoar en roppen, dat troch it ynsleine rút to forstean wie. ‘Op meitsje! Doar iepen! Avenseare!’

Se wienen alle seis oerein gien en wachten oant de doar iepenbrutsen waerd en stappen troch de winkel kamen. De keamersdoar dy't ienkear iepengean moast, gyng iepen. Dêr stiene trije, fjouwer swarten.

Rebekka fleach eangstich skriemend har heit om 'e hals en menear Cohn hoegde in pear tellen lang oars neat to sjen as it swarte hier fan syn dochter.

Mar mefrou Cohn stapte mei in al ûnierdske glim op de swarte forliezers ta en seach dwars troch harren hinne. ‘Kom,’ sei hja, ‘kom, David, bern.

It is wer safier.’