Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 11

[p. 122]

Confrontatie tijdens het spelen. Een onderzoek naar de wijze waarop 11-jarige kinderen omgaan met confrontaties tijdens hun spel
D. Smit, T. ter Berg en J. van der Weide

Samenvatting

In zijn artikel ‘How children start arguments’ stelt Maynard dat kinderen van zes en zeven jaar oud strategieën hanteren waarmee zij confrontaties tijdens het spelen onschadelijk kunnen maken. Hij veronderstelt dat zijn onderzoeksresultaten implicaties hebben voor de studie van confrontaties van oudere kinderen, en zelfs van volwassenen. In dit artikel analyseren wij een aantal confrontatie-fragmenten van kinderen van 11 jaar oud, waarmee we de veronderstelling van Maynard wat betreft oudere kinderen bevestigen. Met gebruikmaking van de argumentatie-theorie van Van Eemeren en Grootendorst én van gespreks-theoretische inzichten waaronder de beleefdheids-theorie van Brown en Levinson kunnen we de resultaten van Maynard op bepaalde punten aanvullen.

1 Inleiding

Het begrip confrontatie is vanuit verschillende invalshoeken bestudeerd. Van Eemeren en Grootendorst (1982) onderscheiden binnen hun argumentatie-theorie een confrontatiefase in argumentatieve discussies. In het ideaalmodel van de discussie is de confrontatiefase het stadium waarin de eerste spreker een standpunt naar voren brengt en vervolgens geconfronteerd wordt met de twijfel van de tweede spreker aan de aanvaardbaarheid van dit standpunt. Bij complexere geschillen kan de tweede spreker zijn twijfel laten blijken door een tegengesteld standpunt naar voren te brengen: een tegengesteld standpunt impliceert volgens de auteurs ten minste twijfel.

Ook vanuit de gespreks-theorie kan men het verschijnsel confrontatie nader bekijken. Twee basisbegrippen uit de conversatie-analyse zijn hierbij van belang: aangrenzend paar en voorkeursorganisatie.¹

Uit onderzoek van Pomerantz (1984) blijkt dat voorkeursorganisatie een belangrijke rol speelt bij het aangrenzend paar standpunt - reactie. Een instemmende reactie is in bepaalde contexten geprefereerd en een reactie waarin de tweede spreker twijfel of een tegengesteld standpunt naar voren brengt, is in die contexten niet-geprefereerd. De beleefdheids-theorie van Brown en Levinson (1987) geeft hiervoor een verklaring: het uiten van twijfel of een tegengesteld standpunt is immers een handeling die het ‘face’, het zelfbeeld van de eerste spreker bedreigt. Deze face-bedreiging kan zwaar zijn wanneer de tweede spreker zijn twijfel zonder omwegen naar voren brengt; echter, de tweede spreker kan ook gebruik maken van verzachtende handelingen om zijn twijfel te ‘verpakken’, zodat de face-bedreiging tot een minimum wordt beperkt. Deze verzachtende handelingen ofwel beleefdheidsstrategieën maken dat de niet-geprefereerde twijfel gemarkeerd wordt door een grote mate van complexiteit.

1 Zie Levinson, 1983: p. 303-308 en p. 332-345.

[p. 123]

2 Het onderzoek van Maynard

Maynard (1985) onderzocht hoe kinderen van zes en zeven jaar oud omgaan met confrontaties tijdens het spelen. Er is volgens Maynard sprake van een ‘argument’, door ons vertaald als meningsverschil, als de volgende drie fasen doorlopen zijn: een ‘antecedent event’ een ‘opposition’ en een ‘reaction’ op de ‘opposition’ (een voorafgaande gebeurtenis, een oppositie en een reactie op de oppositie). Met name het ‘antecedent event’ is echter in het onderzoek naar het ontstaan van meningsverschillen sterk verwaarloosd en het is dan ook het doel van Maynard's onderzoek om beter inzicht te verkrijgen in confrontaties bij kinderen die ontstaan vanuit ‘children's ongoing practical activities’ (de voortdurende practische activiteiten van de kinderen). Voor Maynard is er sprake van confrontatie als een al dan niet verbale handeling van de eerste ‘spreker’ oppositie ontvangt van de tweede spreker. Oppositie tegen een dergelijke ‘arguable move’ (betwistbare handeling) leidt echter niet noodzakelijk tot een meningsverschil. Uit zijn onderzoek blijkt dat kinderen van zes en zeven jaar oud strategieën hanteren waarmee zij oppositie onschadelijk maken en zo een meningsverschil kunnen voorkómen.

In de gesprekken van de kinderen onderscheidt Maynard vier strategieën:

-	‘other-initiation of repair’ (herstel op initiatief van de ander), waarmee de spreker die oppositie naar voren brengt, de andere spreker de gelegenheid geeft zijn fout te herstellen;
-	‘letting opposition pass’ (oppositie laten passeren), waarbij de spreker die oppositie ontvangt, zich Oostindisch doof houdt;
-	‘keying opposition’ (oppositie transformeren), waarmee de spreker die oppositie naar voren brengt, zijn oppositie transformeert in een plagerijtje;
-	‘opposition and resolution’ (oppositie en oplossing), waarbij een spreker de aandacht van de oppositie afleidt door een andere oppositie te uiten.

Maynard veronderstelt dat zijn onderzoeksresultaten implicaties hebben voor de studie van confrontaties van oudere kinderen, en zelfs van volwassenen. Deze veronderstelling was voor ons de aanleiding om te bestuderen hoe 11-jarige kinderen omgaan met confrontaties. Bij de analyse van de confrontatie-fragmenten hebben we onderzocht of vergelijking van Maynard's benadering met die van Van Eemeren en Grootendorst mogelijk was en wellicht nog extra inzichten opleverde. Als deze vergelijking inderdaad vruchtbaar zou zijn, dan zouden wij de vooronderstelling van Maynard dat zijn resultaten implicaties hebben voor de studie van confrontaties van volwassenen, waarschijnlijk achten; de argumentatie-theorie van Van Emeren en Grootendorst is immers niet beperkt tot een bepaalde leeftijdscategorie.

3 Eigen onderzoek

3.1 Methode

Voor ons onderzoek hebben we allereerst materiaal verzameld door bandopnamen te maken van gesprekken van 11-jarige kinderen tijdens het spelen. Juist de ‘ongoing practical activities’ van de kinderen, zoals knikkeren, gezelschapsspelletjes spelen en dergelijke, vormen de aanleiding voor confrontaties, zo blijkt uit het onderzoek van Maynard. De kinderen komen uit hetzelfde sociale milieu, zijn met elkaar bevriend en bevinden zich in het huis van één van hen, terwijl er geen volwassenen aanwezig zijn. Een nadeel van dit auditieve materiaal is dat wij de non-verbale handelingen van de kinderen,

[p. 124]

voor zover die niet begeleid worden door verbale uitingen, niet kunnen achterhalen. Dit in tegenstelling tot het visuele én auditieve materiaal dat Maynard verkreeg door video-opnamen te maken. Dit nadeel trachten wij te ondervangen door bij elk confrontatie-fragment een omschrijving van de situatie te geven, gebaseerd op gegevens die we na afloop bij de kinderen hebben nagevraagd.

Uit deze bandopnamen hebben we 27 confrontatie-fragmenten geïsoleerd, die behalve de directe uiting van oppositie vier strategieën bevatten, zoals hieronder weergegeven. Het aanwijzen van bepaalde gespreks-fragmenten als confrontatie-fragmenten is onder andere gebeurd op grond van communicatieve strekkingsindicatoren en prosodische verschijnselen zoals intonatie, die uitdrukking geven aan twijfel.

strategieën:	other-initiation of repair	14,8%	} 59,2%
	letting opposition pass	14,8%	} 59,2%
	keying opposition	22,2%	} 59,2%
	opposition and resolution	7,4%	} 59,2%
directe confrontatie			26,0%
restgroep^2			14,8%

Deze confrontatie-fragmenten hebben we als volgt geanalyseerd:

1	een analyse volgens de methode die Maynard hanteert, waarbij we de drie fasen aangeven: - antecedent event ofwel arguable move; - opposition; - reaction.
2	een analyse met gebruikmaking van de theoretische opvatting van het begrip confrontatie in de verschillende fasen van de argumentatieve discussie van Van Eemeren en Grootendorst.
	Hierbij onderscheiden we behalve de confrontatiefase, ook de openingsfase waarin de sprekers het besluit nemen om hun meningsverschil door middel van een argumentatieve discussie tot een oplossing te brengen, en tevens de rol van protagonist en antagonist van het standpunt op zich nemen.
	Deze beide fasen bleken zó nauw met elkaar te zijn verweven, dat men al in de confrontatiefase kan spreken van een vermoedelijke rolverdeling van ‘protagonist’ en ‘antagonist’^3. Gezamenlijk vormen deze twee fasen het equivalent van de drie fasen die Maynard onderscheidt: het antecedent event ofwel arguable move komt overeen met het standpunt dat al dan niet verbaal tot uiting wordt gebracht, terwijl de opposition vergelijkbaar is met de twijfel aan de aanvaardbaarheid van dat standpunt. Dit is de confrontatiefase. Wanneer de reaction eruit bestaat dat de sprekers het besluit nemen om te gaan discussiëren, komt dit overeen met de openingsfase; het is echter ook mogelijk dat door de reaction het meningsverschil op een andere, dat is, strategische wijze wordt ‘opgelost’.
3	een analyse met gebruikmaking van gespreks-theoretische inzichten samen met de beleefdheids-theorie van Brown en Levinson, waarbij we de uitkomsten van 1 en 2 in een verklarend geheel trachten te plaatsen.

In de argumentatie-theoretische analyse (ad. 2) expliciteren wij het non-verbale antecedent event tot een verbaal standpunt in de vorm van een standaardparafrase. Het is niet mogelijk om vast te stellen of we aan degene die het antecedent event uitvoert, dit

2 Deze confrontatie-fragmenten bevatten strategieën zoals onderscheiden door Pomerantz, hier verder niet behandeld.

3 Met de Franse aanhalingstekens geven wij aan dat het hier gaat om de vermoedelijke rollen van protagonist en antagonist, die pas in de openingsfase werkelijk door de sprekers op zich worden genomen.

[p. 125]

standpunt kunnen toeschrijven: we weten immers niet wat zich in zijn of haar hoofd afspeelt. We nemen echter aan dat het uitvoeren van een antecedent event geschiedt op grond van onuitgesproken vooronderstellingen over wat in de context toegestaan en wenselijk is. Pas op het moment dat er oppositon tegen wordt aangevoerd, komen deze vooronderstellingen aan het licht. Maynard beschrijft in zijn artikel ook verschillende confrontatie-fragmenten waarin dergelijke presupposities de aanleiding vormen voor een meningsverschil.⁴ Voor onze analyse expliciteren wij deze impliciete vooronderstellingen tot een verbaal standpunt, waarvan wij aannemen dat we het redelijkerwijs aan de uitvoerder van het antecedent event kunnen toeschrijven. Een belangrijke richtlijn bij deze explicitering is de oppositie van de tweede spreker: hieruit blijkt de interpretatie van de tweede spreker van het antecedent event.

In paragraaf 3.2 geven wij onze transcripties en analyses van een confrontatie-fragment waarin directe oppositie wordt geuit, en van confrontatie-fragmenten waarin drie van de vier strategieën van Maynard worden gehanteerd. Voorafgaand aan elk confrontatie-fragment dat een strategie bevat, geven we een beschrijving van die strategie, vrij naar Maynard. De bijzonderheden behandelen we in paragraaf 4.

4 Maynard geeft het volgende fragment, met zijn analyse:

1

Tom: verdomme

2

(0.2)

3

Mike: .hhh hhh je zei verdomme Tom Tom je zei een lelijk woord

4

Tom: dat is geen lelijk woord

Mike karakteriseert het woord dat Tom gebruikt als ‘lelijk’ (3). Tom's ontkenning van deze karakterisering (4) toont expliciet een positie die hij verondersteld kan hebben toen hij de krachtterm uitsprak, namelijk dat het gepast en niet-beledigend was in die situatie. De oppositie van Mike staat die veronderstelling niet toe. In feite onthult de oppositie de veronderstelling van Tom.

3.2 Confrontatie-fragmenten

Directe oppositie

(1)	Inge en Melanie spelen binnen. Van de moeder mogen ze ieder een handje snoepjes pakken uit de snoepjespot.
	1	Inge:	jij hebt veel meer dan mij
	2	Melanie:	NIET!
	3	Inge:	WEL!
	4	beiden:	((spelen verder))

1	Maynard antecedent event: Inge begeleidt haar non-verbale handeling, het pakken van een handje snoepjes, met een bewering (1). opposition: Melanie brengt haar oppositie direct en ongemarkeerd naar voren, zonder gebruik te maken van een strategie die de oppositie kan verzachten (2). reaction: Inge's reactie heeft dezelfde ongemarkeerde eigenschappen als de oppositie van Melanie: geen pauze, heftig en beklemtoond uitgesproken, een minimum aan woorden met een maximaal duidelijke betekenis.
2	Van Eemeren en Grootendorst
	confrontatiefase: 1 ‘protagonist’ Inge: Mijn standpunt ten opzichte van propositie p, dat jij veel meer hebt dan mij, is dat p het geval is. 2 ‘antagonist’ Melanie: Hierbij trek ik jouw standpunt ten opzichte van propositie p in twijfel. Mijn standpunt ten opzichte van propositie p is dat p niet het geval is. 3 ‘protagonist’ Inge: Hierbij herhaal ik dat mijn standpunt ten opzichte van propositie p is dat p wel het geval is.

[p. 126]

	openingsfase:
	Een discussie blijft uit; de kinderen spelen verder.
3	Gespreks-theoretische analyse
	Melanie brengt haar twijfel aan het standpunt van Inge ongemarkeerd naar voren, zonder strategie die de face-bedreiging van de twijfel verkleint. Ook Inge's reactie komt niet tegemoet aan de face-behoeften van Melanie. Dit zou erop kunnen wijzen dat Inge en Melanie er stilzwijgend mee instemmen dat face-behoeften in dit geval ondergeschikt zijn aan de behoefte om maximaal duidelijk en efficiënt te zijn. Na deze confrontatie spelen de kinderen gewoon verder alsof er niets is voorgevallen.

Letting opposition pass

De spreker brengt een uitdagende uiting naar voren naar aanleiding van een antecedent event. Deze uiting kan dan ook opgevat worden als opposition. De andere ‘spreker’ reageert helemaal niet op de uitdagende uiting en houdt zich Oostindisch doof: hij laat de opposition passeren.

(2)	Floor, Suzanne en Lieke spelen een spelletje scrabble en eten ondertussen boterhammen. Suzanne is aan de beurt en denkt lang na over haar ‘zet’.
	1	Suzanne:	((nadenken))
	2	Floor:	Suus moet goed nadenken want ze zal eens een foutje maken
	3	Suzanne:	(2.0)
	4		hoeveel boterhammen eet jij 's middags?

1	Maynard antecedent event: Suzanne denkt lang na (1). opposition: Floor verzet zich tegen deze non-verbale handeling van Suzanne en brengt uitdagende oppositie naar voren (2). reaction: Suzanne reageert niet maar laat de oppositie ‘passeren’ door een korte pauze (3). Vervolgens schakelt ze over op een ander onderwerp alsof ze de oppositie van Floor niet heeft gehoord (4).
2	Van Eemeren en Grootendorst
	confrontatiefase: 1 ‘protagonist’ Suzanne: Mijn standpunt ten opzichte van propositie p, lang nadenken is niet tegen de spelregels, is dat dat het geval is. 2 ‘antagonist’ Floor: Hierbij trek ik jouw standpunt ten opzichte van propositie p in twijfel. openingsfase: 3 protagonist Suzanne opent géén discussie: Hierbij laat ik jouw twijfel aan mijn standpunt ten opzichte van propositie p, passeren. Vervolgens opent Suzanne een nieuwe fase met haar verzoek: Ik verzoek je je standpunt ten opzichte van propositie q kenbaar te maken.
3	Gespreks-theoretische analyse
	De twijfel van Floor aan de non-verbale handeling van Suzanne is in de context van het spelen niet-geprefereerd. Floor markeert haar twijfel door ironie waarmee ze de face-bedreiging enigszins verkleint. Suzanne staat gedurende twee seconden voor de keuze hóe zij op deze twijfel zal reageren: zij kan een discussie openen, wat het face van Floor

[p. 127]

bedreigt, of zij kan de twijfel strategisch oppakken^5. Uit oogpunt van face-handhaving kiest zij voor het laatste. Ze negeert de face-bedreiging die van de twijfel uitgaat en stapt over op een ander onderwerp. Het gezamenlijk belang van Floor en Suzanne, namelijk het samen met ongeschonden face een spelletje spelen, is buiten gevaar.

5 In de beleefdheids-theorie van Brown en Levinson wordt ervan uitgegaan dat aan het uitvoeren van een beleefdheidsstrategie een bewuste analyse van de face-bedreigende situatie voorafgaat. In een vervolgonderzoek in het kader van een doctoraal-scriptie, dat verricht wordt mede op basis van ontwikkelings-psychologische literatuur, zal een van ons nagaan of kinderen van deze leeftijd überhaupt in staat zijn tot het maken van een dergelijke bewuste analyse. Uit de hier behandelde strategieën blijkt in ieder geval dat zij gevoelig zijn voor face in de interactie.

Keying opposition

Bij keying opposition moet de ‘key’ opgevat worden als een muzieksleutel die de toonaard aangeeft waarin de uitingen gezet zijn. Sprekers richten zich op deze key bij hun interpretatie van die uitingen. Een wijziging in de key geeft voor de sprekers aan dat de uitingen nu ook anders geïnterpreteerd moeten worden. In het bijzonder behandelt Maynard mechanismen die oppositie transformeren in spelen en plagen. Voorbeelden van dergelijke key-mechanismen zijn: glimlachen, lachen, een spel bedenken waarin bedreigingen ingepast worden, gefantaseerde beweringen over lichamelijke kracht en lachwekkende bedreigingen uiten. De reacties van een eventuele derde persoon kunnen van doorslaggevend belang zijn in verband met het effect van deze key-mechanismen.

(3)	Floor, Suzanne en Lieke spelen een spelletje scrabble en eten ondertussen boterhammen. Ze hebben al veel boterhammen op en dan pakt Floor nóg een boterham.
	1	Floor:	((pakken van de boterham))
	2	Lieke:	ja het is wel te zien zo dik ben je wel
	3		(2.0)
	4		vijf meter omtrek en twee meter breedte
	5		((lachen))
	6	Suzanne:	drie kubieke meter inhoud
	7		((lachen))
	8	Lieke:	nee minder want jeblindedarm is eruit
	9		((lachen))
	10	Floor:	((lachen)) ((opeten van de boterham))

1	Maynard antecedent event: Floor pakt een boterham terwijl ze er al veel heeft opgegeten (1). opposition: Lieke brengt oppositie naar voren tegen deze non-verbale handeling van Floor (2). Door te gaan overdrijven (4) en te lachen (5) verzacht ze haar oppositie tot plagen: keying opposition. reaction: Suzanne, de derde persoon in dit fragment, neemt de strategie keying opposition over met een grappige overdrijving (6) en gelach (7). Uiteindelijk is de dreiging van de oppositie zo klein geworden door de strategie, dat Floor haar omstreden handeling durft voort te zetten: ze eet haar boterham op.
2	Van Eemeren en Grootendorst
	confrontatiefase: 1 ‘protagonist’ Floor: Mijn standpunt ten opzichte van propositie p, het pakken van een boterham is toegestaan, is dat dat het geval is. 2 ‘antagonist’ Lieke: Hierbij trek ik jouw standpunt ten opzichte van propositie p in twijfel door te verklaren dat het wel te zien is zo dik ben je wel. openingsfase: De protagonist en de antagonist ondernemen geen poging om het meningsverschil door

[p. 128]

middel van een discussie tot een oplossing te brengen. Het meningsverschil wordt op een andere, dat is, strategische wijze opgelost. 3 Gespreks-theoretische analyse Het uiten van twijfel aan de non-verbale handeling van Floor is, in de context van gezellig een spelletje spelen, een niet-geprefereerde reactie. Twijfel bedreigt het face van Floor en dat kan consequenties hebben voor de voortgang van het spel. Wanneer Lieke echter toch deze face-bedreigende twijfel naar voren wil brengen, kan ze gebruik maken van een strategie om de face-bedreiging te verkleinen. De oriëntatie op face geeft de doorslag: doordat Lieke haar twijfel transformeert in plagen, blijft de positie van Floor als spelpartner behouden. Ook Suzanne levert haar bijdrage aan deze transformatie omdat ook zij belang heeft bij de voortgang van het spel.

Opposition and resolution

Oppositie verschijnt niet alleen in de beginfase van een meningsverschil, maar kan ook gebruikt worden om een meningsverschil af te sluiten.

(4)	Theo, Martiene en Sander zijn aan het knikkeren in de huiskamer bij Theo thuis. Ze gebruiken een zogenaamd ‘binnen-knikker-potje’ dat echter maar weinig knikkers kan bevatten.
	1	Martiene:	((is aan de beurt))
	2	Theo:	het is zonder weghaals
	3	Martiene:	het was toch zonder alles
	4		nou daar zal ik niet mee zitten

1

Maynard antecedent event: Het spel is zover gevorderd dat het potje geheel met knikkers is gevuld en het moeilijk zal zijn om de laatste knikker erin te laten rollen. De spelregel ‘met weghaals’ zou in deze situatie uitkomst bieden: uit het potje mogen enkele knikkers weggehaald worden, zodat het eenvoudiger is om de laatste knikker in het potje te mikken en daarmee het spel te winnen. De beurt is aan Martiene (1). opposition: Theo verzet zich tegen de mogelijkheid om knikkers uit het potje te nemen door de spelregel ‘zonder weghaals’ te formuleren (2). reaction: Martiene spreekt niet de inhoud van Theo's opposition tegen maar zij valt de vooronderstelde nieuwswaarde van zijn uiting aan. Zij doet dit door Theo erop te wijzen dat de overkoepelende spelregel ‘zonder alles’ van kracht is en het dus niet relevant is om de afzonderlijke regel ‘zonder weghaals’ te formuleren (3). Deze verschuiving van oppositie tegen de inhoud van de geformuleerde regel naar oppositie tegen de nieuwswaarde van de geformuleerde regel, maakt het meningsverschil onschadelijk: opposition and resolution. Tenslotte maakt Martiene nog een voorbehoud: de regel van Theo is weliswaar niet relevant, en zelfs als dat wèl zo zou zijn, dan nog belemmert de regel haar niet in haar spel (4).

2

Van Eemeren en Grootendorst confrontatiefase: 1 ‘protagonist’ Martiene: Mijn standpunt ten opzichte van propositie p, de spelregel ‘met weghaals’ zou mij goed van pas komen, is dat dat het geval is. 2 ‘antagonist’ Theo: Hierbij breng ik mijn tegengestelde standpunt naar voren door te verklaren dat het ‘zonder weghaals’ is.

[p. 129]

	3 ‘protagonist’ Martiene: Hierbij beweer ik dat ik jouw twijfel aan mijn standpunt ten opzichte van propositie p overbodig acht en mijn argument daarvoor is dat het toch ‘zonder alles’ was. Ik beweer dat zelfs als jouw twijfel aan mijn standpunt ten opzichte van propositie p wèl relevant zou zijn, dat ik daar niet mee zal zitten.
	openingsfase:
	Protagonist Martiene toont aan dat zij de twijfel aan haar standpunt niet accepteert door de strategie opposition and resolution toe te passen; daarmee is de noodzaak om een discussie te openen, verdwenen.
3	Gespreks-theoretische analyse
	Theo brengt zijn twijfel aan het non-verbale standpunt van Martiene ongemarkeerd naar voren: hij voert geen enkele verzachtende handeling uit om de face-bedreiging van zijn twijfel te verkleinen. Dit zou erop kunnen wijzen dat Theo de face-bedreiging van zijn twijfel voor Martiene zeer laag inschat. Martiene reageert strategisch op de twijfel tegen haar non-verbale standpunt door de strategie opposition and resolution toe te passen. Uit (4) blijkt dat Martiene Theo's twijfel inderdaad niet als face-bedreigend ervaart: ze ‘zal er niet mee zitten’.

Bijzonderheden

Maynard beschrijft hoe zijn zes- en zevenjarige proefpersonen het verschijnsel repair gebruiken om oppositie strategisch ‘op te lossen’. Het gaat hem om ‘other-initiation of repair’: de tweede spreker neemt het initiatief om een probleem op te lossen door de eerste spreker erop te wijzen dat hij een fout heeft gemaakt die hij zelf kan herstellen. Zodoende geeft hij de eerste spreker de gelegenheid zèlf de repair uit te voeren en daarmee wordt de oppositie onschadelijk gemaakt.

Maynard geeft het volgende fragment⁶ waarin de strategie other-initiation of repair succesvol verloopt, met zijn analyse:

(5)	Vijf kinderen zitten aan een ronde tafel. Ralph kijkt in Barb's werkboek.
	1	Barb:	((tekenen van een eend))
	2	Ralph:	dat lijkt niet erg op een eend
	3		(1.6)
	4	Ralph:	eenden horen een bek te hebben
	5		(2.0)
	6	Barb:	((haalt haar schouders op)) nou ik kan wel een bek maken

antecedent event: Barb tekent een eend in haar werkboek (1).

opposition: Ralph behandelt de tekening van Barb alsof het de claim is: ‘Dit is een eend’, door de oppositie naar voren te brengen dat het er niet erg op lijkt (2). Hiermee neemt Ralph het initiatief tot repair: het aangeven van een moeilijkheid kan immers opgevat worden als het vragen om een remedie (4).

reaction: Barb vertoont de bereidheid om de repair uit te voeren (6) en daarmee is de oppositie onschadelijk gemaakt.

De strategie other-initiation of repair kan worden weergegeven in de volgende formule:

A: bron van de moeilijkheid
B: wijzen op de moeilijkheid
A: verschaffen van de remedie

6 In tegenstelling tot de transcriptie van dit fragment door Maynard, nummeren wij het antecedent event met 1. Maynard zegt wel ‘the trouble source is one party's drawing or coloring of an object in a workbook’ (1985: 5), maar geeft de opposition het nummer 1, niet het antecedent event.

[p. 130]

Echter, uit ons onderzoek blijkt dat 11-jarige kinderen het verschijnsel repair niet gebruiken om hun oppositie te verzachten, maar om deze juist te versterken! In dit geval wijst de tweede spreker niet alleen op de fout die de eerste spreker heeft gemaakt, maar geeft tevens zèlf de verbetering van de fout. Goodwin (1983: 659) noemt dit versterkte gebruik van repair ‘aggravated partial-repeat correction’ (verzwarende, gedeeltelijk herhalende correctie), weergegeven in de folgende formule:

A: bron van de moeilijkheid
B: [wijzen op de moeilijkheid] + [verschaffen van de remedie]

In het volgende confrontatie-fragment uit ons onderzoek is er duidelijk sprake van aggravated partial-repeat correction:

(6)	Eva en Marlies spelen samen een spelletje master mind.
	1	Eva:	eentje goed eentje op de goede plaats en twee goeie kleuren
	2	Marlies:	TWEE GOEIE KLEUREN? één goeie kleur bedoel je

bron van de moeilijkheid: Eva beschrijft de positie en de kleur van de pionnen die Marlies heeft geplaatst (1).

wijzen op de moeilijkheid: Marlies herhaalt een gedeelte van de uiting van Eva in vraagvorm en sterk beklemtoond, waarmee ze aangeeft dat ze het er niet mee eens is (2). + verschaffen van de remedie: In plaats van Eva de gelegenheid te geven zichzelf te herstellen, geeft Marlies de verbetering van de fout (2).

In het licht van de beleefdheids-theorie van Brown en Levinson is de aggravated partial-repeat correction een opmerkelijk verschijnsel. Het is bedreigend voor het face van een spreker wanneer hij op een fout wordt gewezen. De tweede spreker kan deze face-bedreiging echter verkleinen door de eerste spreker de gelegenheid te geven zijn fout, en daarmee zijn face, te herstellen. Maar door de eerste spreker snel te verbeteren, geeft de tweede spreker aan dat hij geen vertrouwen heeft in het vermogen van de eerste spreker om zèlf zijn fouten te herstellen, aldus Goodwin. Deze aggravated partial-repeat correction houdt dus een dubbele face-bedreiging in: de eerste spreker wordt gewezen op zijn fouten én op zijn onvermogen deze te verbeteren. Dat de interactie niet stukloopt op deze dubbele face-schending, verklaart de volgende uitspraak van Goodwin (1983: 658). In tegenstelling tot de conversatie van volwassenen, zijn conflicten in de interactie van kinderen helemaal niet ongewoon; conflicten kunnen een primaire manier verschaffen om met gesprekspartners om te gaan.

Volgens Brown en Levinson zijn in sommige gevallen face-behoeften dan ook ondergeschikt aan de behoefte om maximaal duidelijk en efficiënt te zijn.

5 Conclusie

Uit onze analyses van confrontatie-fragmenten van 11-jarige kinderen kunnen we concluderen dat de onderzoeksresultaten van Maynard óók van toepassing zijn op oudere kinderen. Onze 11 -jarige proefpersonen hanteren - naast de directe confrontatie - drie van de vier door Maynard onderscheiden strategieën, te weten letting opposition pass, keying opposition en opposition and resolution. Uit tabel 1 blijkt voorts dat de 11-jarigen een sterke voorkeur hebben voor strategie-gebruik boven de directe confrontatie; hoewel deze percentages gebaseerd zijn op een beperkt aantal waarnemingen, geven ze toch een indicatie van de manier waarop 11-jarige kinderen omgaan met confrontaties.

[p. 131]

Een tweede conclusie is dat een combinatie van verschillende invalshoeken - analyses volgens Maynard, Van Eemeren en Grootendorst en de gespreks-theoretische inzichten - een goede basis vormt voor het onderzoek naar kinder-confrontaties. Het fasenmodel van Van Eemeren en Grootendorst biedt allereerst een zinvol instrumentarium bij de analyse van confrontatie-fragmenten. Het non-verbale antecedent event, dat een cruciale rol speelt bij het ontstaan van confrontaties bij kinderen, wordt geëxpliciteerd tot een standpunt in de vorm van een standaardparafrase. De verbale en non-verbale context geeft de doorslag bij het achterhalen van dit standpunt, waarvan we aannemen dat de protagonist het op zich neemt en dat de antagonist het in twijfel trekt. Deze explicitering van het antecedent event tot een verbaal standpunt verduidelijkt het confrontatie-fragment aanzienlijk.

Tevens vormen de confrontatie- en de openingsfase van de argumentatieve discussie het equivalent van het antecedent event, de opposition en de reaction, waardoor deze drie fasen van Maynard in een breder verband worden geplaatst.

De gespreks-theoretische inzichten bieden tenslotte een verklaring voor wat zich op een dieper niveau in de interactie afspeelt. Face-behoeften zijn een belangrijke motivatie voor het gebruik van strategieën om de oppositie te verzachten. Toch blijkt dat 11-jarige kinderen flexibel zijn in hun gerichtheid op face. Zo ontdekten wij van het vierde verschijnsel dat Maynard aantrof, repair, een opmerkelijke, niet-verzachtende variant bij de 11-jarigen. Tewijl de zes- en zevenjarige kinderen uit het onderzoek van Maynard repair hanteren als een verzachtende strategie, gebruiken de 11-jarigen repair juist om hun oppositie te versterken! Dit versterkte gebruik van repair lijkt in strijd met de algemene voorkeur van 11-jarigen voor het gebruik van strategieën, maar geeft tevens aan dat 11-jarige kinderen zich in een overgangssituatie bevinden. Enerzijds ontwikkelen zij de vaardigheden om strategisch met confrontaties om te gaan, anderzijds zijn face-behoeften in sommige gevallen van ondergeschikt belang. Uiteindelijk achten wij de volgende vooronderstelling van Maynard waarschijnlijk: het is mogelijk dat de formele vaardigheden om met confrontatie om te gaan goed ontwikkeld zijn op de leeftijd van vijf of zes jaar en niet wezenlijk veranderen in later jaren.

[p. 132]

Bibliografie

Brown, P. & S.C. Levinson, Politeness, Some universals in language usage. (Studies in Interactional Sociolinguistics 4, Cambridge, 1987

Eemeren, F.H. van & R. Grootendorst, Regels voor redelijke discussies, Een bijdrage tot de theoretische analyse van argumentatie ter oplossing van geschillen. Dordrecht, 1982

Goodwin, M.H., ‘Aggravated correction and disagreement in children's conversations’. In: Journal of Pragmatics 7, 1983, p. 657-677

Levinson, S.C., Pragmatics. (Cambridge textbooks in linguistics), Cambridge, 1983

Maynard, D.W., ‘How children start arguments’. In: Language in Society 14, 1985, p. 1-29

Pomerantz, A., ‘Agreeing and disagreeing with assessments: some features of preferred/disprefer-red turn shapes’. In: Atkinson & Heritage (eds) Structures of Social Interaction, Cambridge, 1984

Verbiest, A., E. Mooijman & H. Temminck, ‘Confrontatie in de koffiepauze, Een onderzoek naar het uiten van twijfel in informele gesprekken’. In: Tijdschrift voor Taalbeheersing 9,1987, p. 337-346

Appendix

Transcriptie-tekens:
(( ))	non-verbale handeling
(2.0)	pauze van twee seconden
TWEE	luid uitgesproken woord
.hhh	hoorbaar ademhalen