De Tijdspiegel. Jaargang 50

[p. 168]

Een brief uit Algerië.

Lang vóór het aanbreken van den dag liet het stoomschip La Corse, van Marseille komende, het anker vallen in de haven van Philippeville. Maar niettegenstaande het nachtelijk uur was het licht; want de heldere maan stelde ons in staat, om een eersten blik op de Algerijnsche kust te slaan. Daar lag het vóór ons, het kleine Philippeville, tusschen en op de bergen gebouwd, met zijne witte huizen phantastisch afgeteekend tegen den donkeren achtergrond. Daarboven de strakke, met flonkerende sterren bezaaide hemel, naar het oosten reeds de eerste teekenen der morgenschemering vertoonend, terwijl een koele, bijna koude luchtstroom ons van de bergen tegenwaaide, welriekend door den geur van cistusplanten. Die ons welbekende plantengeur, eerste groet van het zuiderstrand, bracht ons, als door een tooverslag, een meir van herinneringen voor den geest. Behalve muziek is er wellicht niets, wat meer op het herinneringsvermogen werkt, dan geur. Tooneelen, die we lang vergeten waanden, verrezen ons dan ook op eenmaal voor het oog; personen, lief en leed uit lang vervlogen dagen, dat alles bracht die cistusgeur in onze herinnering terug. Doch een toenemend gevoel van koude en de steeds helderder wordende hemel riepen ons weldra uit die retrospectieve beschouwingen in de werkelijkheid terug - en spoedig zetten we, in eene kleine roeiboot geland, voor het eerst den voet op Algerijnschen bodem.

Dank zij het vroege morgenuur hadden we weinig last van die luidruchtige, lastige menschenklasse, die men sjouwers en pakkendragers noemt en die men, met koetsiers, onder de ergste plagen van den reiziger mag rangschikken. Weinige minuten na onze landing hadden we onzen intrek genomen in een klein hotel, dat het uitzicht bood op de met dwergpalmen beplante Place de la Marine en de haven. Op het punt van hotels in Algerië zij men niet te moeielijk. In de meeste opzichten verdienen zij ten volle den naam van slecht. Zoo ook te Philippeville. Was de prijs er matig, het voedsel was er buitengewoon slecht. Waterige soupe maigre, taai vleesch, onversche visch of ‘adellijk’ gevogelte en de onvermijdelijke salade - ziedaar de hoofdschotels van déjeuner en diner in het Hotel de France. Naar believen kon men die gerechten naar binnen spoelen door middel van een paarsachtig zwart,

[p. 169]

naar een muf vat riekend vocht, hier wijn genoemd. Maar genoeg van het hotel; richten we liever onze schreden naar buiten. Wanneer ik in eene voor mij nieuwe plaats kom, dan is mijn eerste werk het hoogste, voor een gewoon mensch bereikbaar punt te beklimmen, hetzij een toren, hetzij een berg- of heuveltop in de buurt. Op die wijze kan men zich oriënteeren en krijgt men in weinige oogenblikken van de ligging en omgeving eener plaats eene juiste voorstelling. Mijne eerste schreden waren dan ook gericht naar eene hoogte, die naar het oosten Philippeville begrenst. Vóór mij lag de blauwe Middellandsche zee; naar het oosten de ver in zee uitstekende rotskaap Ras Hâdid en naderbij, in de diepte, een zandig strand; naar het zuiden de tallooze, onafzienbare golflijnen van heuvels en bergen; naar het westen eindelijk het witte stadje in de vallei en op den zacht glooienden dalwand; daarachter weder bergen en de hooge kust, voor den toeschouwer eindigende in de kleine Srigina-eilanden.

Hij, die meent, dat Philippeville een indruk van het Oosten geeft en dat hij er het Arabische leven te zien krijgt, zal zich deerlijk bedrogen vinden. Philippeville is een Fransch stadje; alleen de havelooze Berbers, Arabieren en Mooren, die ge in de straten ziet, en hier en daar het koepelvormige witte dak eener moskee herinneren er u aan, dat ge in Afrika zijt. Het heeft er echter veeleer den schijn van, of de Afrikanen bij de Franschen zijn gekomen, dan omgekeerd, want nagenoeg alles, wat men ziet, is Zuid-Fransch. De straten met arcades, de café's, de winkels, de rijtuigen, het publiek op straat - alles doet wanen, dat men in Zuid-Frankrijk is. Alleen wanneer men hier en daar in de bovengedeelten der stad komt, vindt men de inlandsche wijken met hare enge, kronkelende straatjes en kleine, bedompte woningen en hare inwoners, in burnous en haïk gehuld.

Philippeville heeft overigens voor den toerist weinig aantrekkelijks. Het museum is spoedig gezien; het bestaat, zooals de meeste musea in Algerië, vooral uit Romeinsche oudheden, zonder eenig plan of eenige aanwijzing in een ondoelmatig lokaal geplaatst, terwijl een ander gedeelte zich gewoonlijk in de open lucht bevindt, somtijds op eene openbare wandelplaats, blootgesteld aan weer en wind. Hebt ge de reeds straks genoemde Place de la Marine bezocht en als een goed toerist plichtmatig naar drie der cardinale punten een uitstap gemaakt, dan kunt ge met een gerust geweten Philippeville den rug toekeeren. Evenwel, die uitstapjes zijn fraai; vooral de wandeling naar het sardines exporteerende Stora, westelijk van Philippeville. De weg erheen leidt langs de zeekust en kan wedijveren met de schoonste gedeelten van den Cornicheweg. De ranke eucalyptusboomen, de groepen van bananen en bosschages van myrten en lentiscus, cypressen en kurkeiken geven aan het landschap een onmiskenbaar zuidelijk karakter, vooral als de zon dat alles koesterend beschijnt en de hemel helder en blauw dat fraai getinte landschap overwelft. Onwillekeurig en met genoegen talmt

[p. 170]

ge bij schier iedere kronkeling van den weg en laat uw blik weiden over de blauwe zee, die schuimend breekt op de rotsen aan uw voet, of langs de berghellingen, waarop hier en daar eene Kabylenwoning als eene witte stip verrijst.

Ook naar het zuiden, door de vruchtbare vlakten met boomgaarden en bouwland, is eene wandeling vol genot. Men wandelt steeds op straatwegen, die zoo goed zijn aangelegd en onderhouden als in Frankrijk zelf. Trouwens, in het maken van wegen zijn de Franschen meesters. Waar ge ook in Frankrijk reist, in de afgelegenste departementen, op Corsica, ja, zelfs in vele overzeesche bezittingen valt de uitmuntende toestand der wegen den vreemdeling in 't oog.

Het klimaat te Philippeville is aangenaam. Voor zoover wij weten, heeft het de hoogste gemiddelde jaarlijksche temperatuur van alle kustplaatsen in Algerië, nl. 18,5^o C. Desniettemin wordt het weinig door vreemdelingen bezocht; zeldzamer nog is het, dat men er overwintert.

Nadat ik vier dagen te Philippeville had doorgebracht, zette ik mij op zekeren namiddag in den spoortrein naar Constantine, een afstand van 87 kilometers, die in ruim 4 uren wordt afgelegd. De weg tusschen deze beide plaatsen met zijne talrijke stijgingen en dalingen, veroorzaakt door het groote niveau-verschil, met zijne sterke kronkelingen en acht tunnels, waarvan twee van vrij aanzienlijke lengte, is volgens deskundigen een meesterstuk van bergbaanconstructie.

Het landschap, dat we met matige snelheid doorstoomden, bestond uit eene aaneenschakeling van uitgestrekte hoogvalleien, voor het meerendeel grazig, maar met weinig boomen. Klein, muisvaal hoornvee en hier en daar eene witte steenen Kabylische woning vormden de eenige stoffage van de wel wat eentonige landstreek.

Er wordt dikwijls en vrij lang gestopt aan de kleine stations. Een paar Arabieren, die zich op den trein bevinden, maken van eene dier halten gebruik, om snel uit te stijgen en bij zonsondergang op de gebruikelijke wijze hun gebed te doen. In de wijze van bidden der Mohammedanen is iets stichtelijks, zelfs voor den ongeloovige. Die innige aandacht bij het gebed, dat aanroepen van Allah en dat herhaaldelijke vooroverbuigen door die schilderachtig gedrapeerde gestalten, neergeknield op het gras en verlicht door de laatste stralen der avondzon, die achter de bergen verdween, vormden een geheel, dat men, om hier eene Duitsche uitdrukking te bezigen, in hooge mate stimmungsvoll kon noemen.

Met het vallen der duisternis - op deze hoogte en in dit seizoen (Dec.) tegen 5 ure 's middags - werd aan verdere beschouwingen een einde gemaakt, en na een paar uren sporens in het donker kwam ik half verkleumd te Constantine aan.

Niettegenstaande alle beschrijvingen, die ik van Constantine en zijne ligging gelezen had, kwam ik bij eigen aanschouwing tot de overtuiging,

[p. 171]

dat de voorstelling, die ik er mij van gemaakt had, verre van juist was. Nu moet ik bekennen, dat het uiterst moeielijk is eene beschrijving te geven van eene plaats als Constantine, want van welken kant men de stad ook beziet, telkens doet zij zich anders voor. In de stad zelf kan men zich moeielijk een denkbeeld van de ligging vormen, en op een afstand gezien, kan men zich nauwelijks voorstellen, hoe de stad zich inwendig voordoet.

Voor hen, die Ronda in Andalusië kennen, moge de mededeeling voldoende zijn, dat Constantine bijna evenzoo gelegen is, hetgeen echter voor hen, die nooit te Ronda geweest zijn, de zaak niet duidelijker maakt. Waar zoovelen faalden in hunne topographische beschrijving, zal ik niet trachten het beter te doen, maar wil er slechts aan herinneren, dat Constantine op een reusachtig hellend vlak ligt, 534-644 meters boven den zeespiegel. Dit vlak wordt aan de noord- en oostzijde door eene diepe, enge rotskloof begrensd en vormt aan den zuidwestkant als 't ware een schiereiland door zijne verbinding met andere bodemverheffingen, terwijl het aan de overige zijden door diepe valleien wordt omgeven. Men behoeft geen krijgskundige te zijn, om aan te nemen, met hoeveel moeielijkheden de bestorming van Constantine door de Franschen gepaard ging. Horace Vernet deed wel met het op het doek te vereeuwigen.

Geologen moge het interesseeren, dat het gesteente, waarop Constantine rust, grootendeels uit hippuritenkalk bestaat.

Van binnen gezien biedt de stad, die ongeveer 43,000 inwoners telt, eene eigenaardige verscheidenheid van bouworden, dagteekenend uit verschillende tijden en behoorend tot verschillende rassen. De inlandsche wijken zijn een bezoek overwaard. Die kronkelende, nauwe, stijgende en dalende steegjes met hunne witte, plompe, bijna vensterlooze huizen, muf en vuil, met hunne bonte stoffage van Arabieren, Berbers en Mooren verplaatsen u eensklaps van uit eene Fransche omgeving in het Oosten. Ge ziet hier als 't ware tableaux vivants naar Fromentin, Decamps en Testas. Ik weet niet, wanneer men het schilderachtiger zou kunnen noemen, bij dag, als de heldere zon hier en daar haar licht doet vallen in dien doolhof, of 's avonds, het uur van zang en dans, als de gedrapeerde gestalten de Moorsche koffiehuizen vullen en de gesluierde, donkeroogige Haouria's en Kheïra's ontwaakt zijn uit hare droomerige rust van den dag.

Ook naar de inlandsche markten, even buiten de stad, met hare talrijke kraampjes, beladen met allerlei specerijen, vruchten, brood, tabak en wat dies meer zij, omgeven door pakezels, paarden en kameelen, richt ge gaarne en herhaaldelijk uwe schreden, want altijd ziet ge iets nieuws, dat u bij een vorig bezoek is ontgaan.

Vrienden van dieren en dierenbescherming zullen niet alleen te Constantine, maar in Algerië over het algemeen volop stof tot ergernis vinden. Ziet die ezeltjes, wier neusgaten wreedaardig door het mes

[p. 172]

verwijd zijn, om, zoo 't heet, hen beter te doen ademhalen; voorwaar eene nuttelooze verminking; of die stelselmatig opengehouden wonde plek op den rug van den ezel, waarin de ruwe drijver telkens zijn gepunten stok stoot, om het arme dier den pas te doen versnellen. Zoowel paarden, ezels als kameelen zijn kopschuw, voorzeker geen bewijs van zachte behandeling. Hij, die hier eene bevestiging zou willen zoeken van de traditioneele verknochtheid van den Arabier aan zijn paard, zal zich niet weinig teleurgesteld zien.

Die omwandelingen in de inlandsche wijken geven onwillekeurig aanleiding tot beschouwingen.

Er zijn ook reizigers, ja, zelfs geleerden onder hen, die beweren, dat in ieder land de levenswijze, en vooral de kleeding en het voedsel, der inlandsche bevolking de maatstaf behoort te zijn voor hetgeen men doen of laten moet. Die meening staat gelijk met die, dat alles in de natuur een doel heeft. Gelukkig heeft echter de nieuwere natuurwetenschap met de teleologie gebroken; het wordt tijd, dat men ook in de volkenkunde die teleologische begrippen laat varen. Wie kan na eenig nadenken nog meenen, dat hier in Algerië die zware hoofddeksels. en dikke burnous der mannen en die ongelooflijke massa lijnwaad, die de vrouwen zich om het lijf hangen, noodig zijn? Waarom gaat men dan in Zuid-Europa, waar het klimaat nagenoeg aan dat van Algerië gelijk is, niet evenzoo gekleed?

Zou men denken, dat de verregaande onzindelijkheid van vele zuidelijke volken is voorgeschreven door eenig hygiëinisch beginsel? Zeker evenmin als het onmatig rooken van cigaretten en het apathisch dolce far niente der Algerijnsche inlandsche stedenbevolking of der Italiaansche lazzaroni. Maar we zouden te ver afdwalen, indien we hier dit thema verder wilden behandelen.

Ahmar.