De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 351]

Veel goeds gezegd, soms wat zeer veel.

Zes maanden in Amerika, door Dr. M. Cohen Stuart. Met platen en vignetten. Haarlem, Kruseman en Tjeenk Willink, 1875.

Al ontvingen we ook bereids vele beschrijvingen van Amerika door schrijvers van verschillenden stempel en beroep, van letterkundigen, landbouwers, staathuishoudkundigen; behalve om den schrijftrant en de literaire talenten van den heer Cohen Stuart, namen wij zijne ‘Zes maanden in Amerika’ met belangstelling ter hand. Gedachtig aan het oude: ‘Over winden spreekt de zeeman, van zijn stieren spreekt de boer,’ verwachtten wij, dat hij ons land en lieden meer van hunne moreele en religieuse zijden te beschouwen zou geven, en hij een op dat punt scherpziend opmerker zou zijn, terwijl het aesthetische in den vorm niet zou ontbreken. En die verwachting werd geen teleurstelling, zij werd veeleer in menig opzicht overtroffen.

De heer Cohen Stuart vond in de bijwoning der vergadering van de Evangelical Alliance niet slechts de naaste aanleiding tot zijn reis, maar ook eene gewenschte gelegenheid om met vele voortreffelijke Amerikanen in nadere aanraking te komen, waarvan zijn werk overal de sporen draagt. Een aanvankelijk uitstel der reis was oorzaak dat hij deze later onder daarvoor veel gunstiger omstandigheden kon ondernemen en daaraan meerdere maanden besteden, dan hem vroeger weken daarvoor konden vergund zijn.

De inrichting aan boord en het reisgezelschap worden uitvoerig beschreven, over de reis wordt ras heengestapt, de aankomst in het nieuwe werelddeel con amore verhaald. In New-York ziet onze auteur zich eensklaps in eene verbijsterende drukte en woeling verplaatst, terwijl zijn logement mede getuigt van de groote en grootsche schaal, waarop vele dingen daar zijn ingericht. Aanschouwelijk is de beschrijving van sommige plekken in de groote wereldstad, waar de golven des levens hoog en snel gaan, zoodat bijna ieder spoor van hare Hollandsche stichting is uitgewischt. Courantenliteratuur met hare onbeschaamde reporters, geldwereld, publieke voertuigen worden achtereenvolgens behandeld, terwijl wij later een verhaal krijgen van een tocht naar de Catzkillbergen, per stoomboot op den Hudson, den Amerikaanschen Rijn, doch zooveel grootscher schepping dan deze, zooveel meer getuigend van menschenmacht en genie, mogen ook eeuwenheugende ruïnes ontbreken. Natuur en menschenwerk worden door den schrijver naar waarheid en met rechtmatige geestdrift geschetst; wij begrijpen en deelen zijne opgetogenheid. Hier is eenvoud en ongezochte welsprekendheid en toch verheffing, waarom wij deze bladzijden in het

[p. 352]

moeilijk genre der natuurbeschrijving naast de fraaiste in Matthisson's Briefe leggen.

Later komen we met den auteur meer bepaald in de New-Yorksche menschenwereld, waar hij bij Dr. Anderson, een der voornaamste pilaren van de Dutch Reformed Church, gastvrij wordt ontvangen. Van de vergaderingen en werkzaamheden der Alliance krijgen wij geen bericht, als zijnde dit elders medegedeeld. De namen van Duitsche en Hollandsche en Fransche e.z.v. afgevaardigden overtuigen ons, dat de schrijver zich bewoog in een kring van mannen van gelijke denkwijs. Zijn getuigenis, ‘dat het volk in Amerika bij al zijne eigenaardigheden en gebreken, meer dan eenig ander heeft leeren verstaan, dat de godsdienstige waarheid in het leven moet zijn geworteld, en dat vrijheid de dampkring is waarin het geloofsleven groeien en zich ontwikkelen moet [D. I, bl. 166], worde overal ter waarheid, gelijk die onze volkomen sympathie hebben! Wij menschen kunnen niet allen eenstemmig denken, en staan ten deze nog onder andere invloeden dan die van den eigen wil en verkiezing. Wij kunnen alleen vorderen, dat men eerlijk voor zijn overtuiging uitkomt, en daarbij geene nevenbedoelingen hebbe.

Vervolgens bezoekt de heer Cohen Stuart als gast van Amerika en bij wijze van Nachfeier, Philadelphia en Washington, waar afdeelingen bestonden van de Alliantie, en waar hij wederom gelegenheid heeft om het groote en grootsche van vele inrichtingen te bewonderen, terwijl Amerikaansche humbug hierbij niet zijn rol speelt. Wie kon een treffender, puntiger opschrift voor Washington's standbeeld vinden, dan het ‘first in war; first in peace; first in the heart of his countrymen?’ - Een audientie bij den President der Vereenigde Staten is den eersten burger der groote Republiek waardig, gelijk het Capitool een zichtbaar teeken is van hare grootheid en macht.

Belangrijk is menige mededeeling welke wij ontvangen ten aanzien der reminiscenzen van de Hollandsche vestiging en werkzaamheid te New-York. - En waarlijk fraai is later de beschrijving van de Niagara, de ontzettende, indrukwekkende schoonheid in den schoot van den schrik, gelijk een aestheticus het verhevene noemde, ‘charming the eye with dread,’ gelijk het in een door Cohen Stuart aangehaald vers luidt.

Een geheel andersoortige stof en andere beschouwingen worden ons geleverd, als de schrijver over de laatste nederzettingen van Nederlanders nog in onzen leeftijd handelt. Het was een der misgrepen van onze toenmalige Regeering, waardoor duizenden onzer landgenooten werden genoopt om in Amerika te zoeken wat het vaderland hun ontzeide. Het gaat den nijveren daar wèl. Hartelijk was de ontvangst welke Dr. Cohen Stuart hier vond, en hij had de voldoening, dat hij velen mocht stichten door zijn woord. - Ontzettend en niet minder opwekkend is het tafereel dat hij ophangt van Chicago, de snel ont-

[p. 353]

stane, nog sneller verwoeste, bij herhaling geteisterde stad, waar eene schade van zeven à achthonderd millioenen gulden werd geleden, doch grootendeels hersteld. Roerend is het verslag van een hulpbetoon, dat inderdaad mocht heeten ‘een wedstrijd van weldadigheid.’ - Wij kunnen evenwel den heer Cohen Stuart niet op al zijne tochten naar Pella en verdere Hollandsche vestigingen vergezellen, en deelen in den door hem ontboezemden wensch, ‘dat het contingent door Nederland bij verdere emigratie te leveren, den goeden oud-Hollandschen naam handhave en bevestige!’ - Sommige individu's die daarheen togen zullen bezwaarlijk hiertoe bijdragen.

Zijne schetsen van het Amerikaansche leven en verkeer zijn zoo aanschouwelijk, dat men dikwerf daarin als verplaatst wordt en deelt. Het lag in persoon en betrekking van den schrijver, dat hij vooral op Kerk en scholen de aandacht vestigde, en inderdaad zeer belangrijk zijn de berichten, welke wij daaromtrent ontvangen, al zullen die niet door alle, en mogelijk niet door het grooter deel der lezers met gelijke belangstelling worden vernomen. Men zal zich evenwel verbazen bij het nagaan van zoovele inrichtingen op groote schaal voor het onderwijs en de opleiding van jeugdige menschen, en hoeveel daaraan in Amerika te koste wordt gelegd. Zeer aanzienlijk, vorstelijk zouden we zeggen, bijaldien wij het niet meer naar waarheid ónvorstelijk moesten noemen, zijn de geschenken en erfmakingen welke rijke Amerikanen daarvoor ten beste hadden en hebben, en waardoor de jeugdige Staat Oud-Europa vooruitgestreefd is, en op den duur vooruitstreven zal.

Wij hebben zoo even gezegd: ónvorstelijk, toen wij spraken van ontwikkeling des volks, en meenen daarop te mogen en te moeten drukken. Wij hebben hierbij het oog niet enkel op de karigheid, waarmede men in de meeste Staten van ons werelddeel de uitgaven daarvoor beknibbelt, maar vragen ook waarom en waarvoor men der volken geestelijke en zedelijke belangen achterstelt? Men ga de verhouding na der steeds hooger opgevoerde oorlogsbudgetten tot wat aan wetenschap en onderwijs wordt gegund, en wie kan deze anders keuren dan eene schande voor zoogenoemd beschaafde, christelijke [!] natiën? Wil men de menigte ook diets maken dat de legers scholen kunnen zijn voor jongelieden; er zijn betere en veel minder gevaarlijke voor de zedelijkheid te openen dan onze kazernen, die moreele pesthuizen vaak van godverachting en ongebondenheid bij alle subordinatie. Ofschoon wij onder militairen menig voortreffelijk mensch ontmoetten en wij enkelen hunner onder onze beste vrienden telden, kunnen wij een stand niet dan misprijzen, waarin de menschen in vredestijd bij alle bemoeiingen ledigloopers, in oorlogstijden vernielallen worden. - Het was eene ernstige, in den grond beklagenswaardige rekening, vóór jaren in dit tijdschrift opgemaakt, waaruit bleek, dat eene geheele academie den lande niet zoo hoog kwam te staan als een

[p. 354]

enkel eskadron cavalerie. Zullen we nog aan batterijen artillerie, aan vestingwerken, aan ramtorenschepen e.z.v. denken, wier beste bestemming zal wezen, dat zij liggen te roesten en te rotten? - Hoeveel goeds kon er worden gesticht en bevorderd, als zooveel kracht, zooveel beste levensjaren, zooveel schats inderdaad ten beste der volken werd aangewend!

Wij loopen overigens niet zoo hoog met alles wat in Amerika is te vinden, en weten ook dat men in een jeugdige republiek van veel belemmeringen vrijer is. Kan men een nieuw huis naar keuze inrichten, in oude gebouwen moet men zich bij veranderingen schikken naar het bestaande. Amerika's bodem is rijk in allerlei, wat elders geweigerd is of bereids uitgeput werd. Het heeft ruimte en arbeid nog voor millioenen nijvere handen, terwijl het oude Europa moeite heeft, althans in menige streek, om de sterk aangegroeide bevolking te voeden. Maar er is in volk en volksaard ook veel wat ons weinig zou behagen, en wat de heer Cohen Stuart uit den aard der zaak niet of minder zag. - Wie, als hij in Amerika, hier en elders slechts met de élite uit de natiën in aanraking kwam, zou allicht een gunstiger oordeel vellen, zonder onwaarheid te spreken, hoewel het ook niet de waarheid zou zijn. - Amsterdam heeft niet enkel zijn Heeren- en Keizersgrachten, maar ook zijn Marken en Uilenburg, e.z.v., welke men mede moet kennen om de stad naar waarheid te beschrijven. En die keerzijde komt in ‘Zes maanden in Amerika’ niet of zelden uit.

Overigens wordt de Hollandsche reiziger allerwege gewaardeerd en gefêteerd, hetgeen hij voor zijne lezers wel wil weten ook. Menschen en kinderen brengen hem hunne hulde. - Afgezien daarvan mogen wij het net uitgevoerd werk, gelijk wij dit trouwens van de uitgevers gewoon zijn, aanbevelen als eene zeer belangwekkende en ook leerrijke lectuur. De stijl is goed. Zonder ergens tot bombast te worden is de voorstelling van het verhevene inderdaad verheffend, steeds geëvenredigd aan den inhoud. Vroomheid zonder ziekelijkheid ademt er in, en veelal getuigt het van eene liberale denkwijs, al verloochent de auteur zijne richting op religieus gebied ook niet.

Wij wachten de laatste afleveringen, waarin de heer Cohen Stuart ons zijne ontmoetingen, ook op eene reis naar de Zuidelijke Staten wil mededeelen. Der uitgevers verlangen naar de aankondiging deed ons deze bespoedigen.