De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 254]

Letterkunde.

Lieve oude bekenden.

Uit het volle menschenleven. Schetsen van G.P. Kits van Heijningen. Deventer, H.J. Ter Gunne.

Oude bekenden, met wie men eens aangenaam kennis gemaakt heeft, ontmoet men later gaarne nog eens, als ze zich bij ons aanmelden.

Er zijn er - wier kennismaking juist niet zoo aangenaam was - die onbescheiden genoeg zich aan ons opdringen, op wier gelaat te lezen staat: ‘ben je niet blij, dat je me weer terugziet?’ en die zich in hunne onbeschaamdheid nog boos maken als men hun de deur wijst.

Met de laatsten hebben we hier niet te doen.

Wij heeten ze welkom en nemen hunne verontschuldiging van misschien te groote stoutmoedigheid om ons nog eens te bezoeken aan als een bescheiden woord ter introductie.

‘Schetsen uit het volle menschenleven’ heeten de oude bekenden voor wie reeds kennis met hen maakten door voordrachten van den auteur in vergaderingen van genootschappen en maatschappijen.

Misschien luidt het wat vitterig of laadt het den schijn op ons van puristisch, als we op dat: ‘volle menschenleven’ ons een aanmerking veroorloven. De auteur heeft blijkbaar aan zijn motto: ‘Greift nur hinein in 's volle Menschenleben’ van Goethe zijn titel ontleend.

Zou het niet minder germanistisch klinken als we lazen: uit het dagelijksche leven? Op dat gebied toch bewegen zich, volgens des auteurs eigen verklaring in zijn woord vooraf, en ook blijkens den inhoud der stukken zijne thans in druk verschenen voordrachten.

Ze zijn vijf in getal, en mogen ze ook zaken behelzen en dingen voorstellen die alle dagen onder de oogen vallen, die dingen van het dagelijksche leven zijn, als de heer V.H. terecht opmerkt, hoe ongemerkt ze voor ons vaak voorbijgaan, rijk in leering.

Wij gelooven dat Van Heijningen geen noodeloos werk verricht heeft met deze dingen in het licht te stellen. Mag hij zich vleien, dat hij

[p. 255]

bij het uitspreken er van niet zonder genoegen is aangehoord, wij achten, na de lezing zijner voordrachten, hare uitgave in druk genoegzaam gerechtvaardigd.

Het thema ‘uit het dagelijksch leven’ is goed gevarieerd, zoodat het ons als we het telkens terugvinden blijft bezighouden.

Wij treffen veel waars, veel schoons en geestigs in deze schetsen aan. Het ontbreekt niet aan menschkundige opmerkingen belangrijke, soms geniale aanmerkingen. Er zit leven en ziel in. Ze zijn niet ontbloot van humor en luim, zoodat het: ridendo dicere verum quid vetat? hier meer dan eens kan worden toegepast.

In ‘eene tentoonstelling van oudheden uit de 19^de eeuw’, door den schrijver in zijne verbeelding nà 300 jaren bezocht, vinden we over de kleederdracht, huismeubelen en sieraden; over kunst en hare waardeering; over het krijgswezen en daarmede in verband staande persoonlijke dapperheid en moed; over machinerie, decoratiën en litteratuur uit de 19^de eeuw, onder veel ironie, veel waarheid gezegd. De auteur spaart zijn tijd niet en geeft hem menigen pikanten zet. Zoo, om slechts iets te noemen, waar hij van de kunst sprekende, het om haar zelfs wille betreurt, dat zij op het punt van naamgezag zoo bekrompen en kleingeestig was, of over de bespottelijke jacht op decoraties den staf breekt en een feit in herinnering brengt van een schoolmeester op een dorp in Limburg, die bij het heerschen eener zeer gevaarlijke epidemie met de edelste zelfverloochening en de grootste heldhaftigheid zijn hulp verleende, waartoe anderen, door angst overmeesterd, zich onbekwaam gevoelden. Hij redde veler leven. Een zilveren medaille was het loon voor zijn moed. Had hij, vraagt V.H. in den strijd even velen gedood, als hij nu het leven redde - wat dan?

Worden de gebreken, de dwaasheden en zonden der 19^de eeuw op de tentoonstelling in 2174 ten toon gesteld, hare deugden, hare werken der liefde vinden er ook eene haar toekomende plaats.

‘Eene reunie’ is een genrestukje, dat breed gepenseeld en fijn uitgewerkt is. Er ligt een waas van frischheid over. De natuur is gevolgd zonder stijf kopiewerk te zijn. Wij achten deze niet de minst goed gelukte schets.

‘Uit de gedenkschriften van een bankbiljet’ zouden wij menig voorbeeld kunnen bijbrengen van fijne opmerkingen van den schrijver. Het blijkt ook uit deze schets, dat hij in de wereld rondgekeken en goed uit zijn oogen gezien heeft. Of er door de oprichters van weduwenfondsen wel altijd aan het belang der weduwen gedacht wordt? Quaeritur. ‘De directeur-acteur’ is iemand die zijn tijd begrijpt, en, hoe de geest des tijds ook gesteld, of hoe ongesteld hij ook is, met zijn tijd medegaat. De ‘begrafeniskosten’ geven stof tot een aandoenlijk verhaal, dat door zijn eenvoudigheid roert en treft. Het bankbiljet, door de bevende hand der tachtigjarige weduwe met een traan bevochtigd voor haar begrafenis weggelegd, geeft gereede aanleiding tot de opmerking,

[p. 256]

dat er bij geld en geldswaarde doorgaans meer aan leven dan aan sterven door den bezitter gedacht wordt. Wij hadden gehoopt, dat de Schrijver op zijn eigenaardige wijze, nog van andere tranen melding gemaakt had, die wel eens op bankbiljetten vallen, tranen van vreugd niet alleen, maar ook van diepe, diepe smart. Over onderwijs en opvoeding met betrekking tot de kosten treffen we veel goeds en behartigingswaardig aan. ‘Het offer der dankbaarheid’ is een schetsje vol gemoed. ‘Mijn mooiste stempel’ - 't is de laatste rubriek uit de gedenkschriften van een bankbiljet - bevat een scherpe satire op maatschappelijke toestanden en philanthropische inrichtingen.

De ‘aanteekeningen van een koopman’ zijn lezenswaard en tasten de dwaasheden en gebreken van onzen tijd in het hart aan.

‘Niet genoeg!’ ja, dat is de jammerkreet van onzen duren tijd, het wachtwoord dat de een den ander influistert en een aanstekelijk ziekteproces veroorzaakt, dat wel niet overal, maar toch hier en daar door het recept: bezuiniging kon worden voorkomen. Geeft opeenhooping van menschen te veel voedsel aan de ziekte - de oude geschiedenis van Babel's torenbouw is daar om een ander geneesmiddel aan de hand te geven. Dat V. Heijnigen's koopman niet alleen bij cijfers leefde en slechts in handelszaken verdiept was, maar ook een man met een hart was, bewijzen verder zijne aanteekeningen op den gevangenisvloek, waarin hij het op aandoenlijke wijze laat uitkomen, dat de wereld het kwaad veel beter weet te straffen, dan te vergeven, en dat zij zoo moeielijk het goede gelooft. Als de ongelukkig gestruikelde wordt afgewezen met dat: men moet niet stelen, heeft hij of zij dan geen recht om te zeggen: men moet zooveel niet doen: geen onschuldige verleiden, geen ander in verdenking brengen; men moet zich zelf afvragen, of het laatst gewonnen geld wel strikt eerlijk is verdiend; of men zijn roeping als vader en moeder wel altijd gevoelt enz.? De aanteekeningen bij eenige advertenties dwingen ons soms een lach, soms een traan af, en als de koopman zijne aanteekeningen eindigt, na eerst over de neuswijsheid en de over-het-paardlichting onzer jongelingschap gesproken te hebben, met de betuiging dat onze jongens zoo kwaad nog niet zijn, dan juichen we hem toe, als hij zegt: ‘komen onze jongens in de debating-club met stoute stellingen voor den dag, zijn ze revolutionair in den hoogsten graad en zien ze weinig bezwaar in de omverwerping van het bestaande, laat het toch maar bruischen en koken in het jeugdige hart. Wat niet opbruischt wordt niet gereinigd, wat niet kookt en niet opborrelt raakt in zijn eigen flauwheid verstikt.’

Met hoeveel genoegen wij de vier eerste schetsen lazen, zoo weinig aantrekkelijk vonden wij de laatste: ‘Een internationaal congres van zaken.’ Niet, dat ook deze schets niet veel waars en goeds en schoons bevat, maar het is vooral de vorm, die ons niet bevredigen kon.

Wij noemen dien vorm buiten den tijd. Hij herinnert ons aan de 18^de-eeuwsche verhandelingen en leesboeken van het Nut; aan een vader

[p. 257]

Reinhart, een Piet Ondeugd, een Willem Wijsneus, een Jan Brutaal enz.

Doch dit daargelaten, kunnen wij van heeler harte de schetsen van den heer Van Heijningen met alle vrijmoedigheid aanbevelen en gelooven we, dat hij goede zaden heeft uitgestrooid, die naar wij wenschen in goede aarde zullen vallen.

H.