De Tijdspiegel. Jaargang 32

Uit den patriottentijd.

De Patriotten te Amsterdam in 1794, door Theod. Jorissen. Amsterdam, G.L. Funke, 1874.

Er is bijna geen onderwerp voor den Nederlandschen geschiedvorscher te bedenken, minder aantrekkelijk dan dat, waaraan de hoogleeraar Jorissen met onvermoeiden vlijt zijn krachten wijdt. De bronnen zijn schaarsch, en worden dikwijls verstopt door den onwil van de bezitters van nagelaten papieren; de studie wordt dus moeilijk en betrekkelijk onvruchtbaar; de resultaten staan bijna nooit in verhouding tot de bestede moeite. En de feiten, hoe belangrijk ook, vooral voor hem, die doordringen wil in het Nederlandsch volkskarakter, hoe gewichtig ook voor de kennis van den overgang van het oude Nederland der Republiek tot het nieuwe van het Koninkrijk, zijn alles behalve een aangenaam onderwerp, want zij toonen ons volk in een staat van vernedering, van zedelijke ellende en onmacht, zooals in geen ander tijdperk onzer geschiedenis. Een gevoel van schaamte bevangt ons, als wij de mannen der tweede helft der 18^de eeuw aan het werk zien, vol zelfzucht en onverstand, de hand reikend aan den vreemdeling, zich voor dien bukkend, ja voor hem kruipend, om de tegenpartij ten onder te brengen, alle nationale eer en nationale welvaart, ja het zelfbestaan des volks, ten offer brengend aan het partijbelang. Toen die tijd voorbij was, toen de Fransche overheersching het einde was geweest van al die grootendeels zelf verschuldigde ellende, en toen alle partijen, stadhouderlijk gezinden en aristocraten, unitariërs en federalisten, op hare beurt, een kortstondige zegepraal hadden gekocht met een deel van de eer en het geluk des volks, toen schaamden zich de mannen, die nog over waren van dat geslacht en zij deden hun best om te vergeten en vergeten te worden. De heer J. toont dit duidelijk aan in zijn voorrede van het boekje, dat een klein onderdeel van de geschiedenis der zelfvernietiging van het oude Nederland beschrijft; hij verklaart er in hoe het komt, dat bijna niemand iets wilde zeggen van het verledene, en hoe daarom een goed gedeelte der gebeurtenissen dier dagen nooit in het ware licht zal kunnen wor-

[p. 235]

den gesteld. Dat hij toch niet afgeschrikt wordt, en, waar hij de hand kan leggen op eenige stukken, die gebruikt om de kennis van dien droevigen tijd aan te vullen, daarvoor kunnen wij hem niet genoeg dankbaar zijn.

't Is den ijverigen geschiedvorscher gelukt, aangaande een vrij duister punt uit dien tijd, de intriges (samenzweringen kan men ze kwalijk noemen) der Patriotten in het najaar van 1794, toen de Franschen na de overwinning bij Fleurus eenen tweeden inval in Nederland ondernemen moesten, en hunne blinde bewonderaars hunne ketenen, zooals zij 't noemden, wilden verbrijzelen, eenige nieuwe bouwstoffen te vinden en daaruit een geheel te maken.

't Zijn nagelaten papieren van een der bekwaamste mannen uit dat tijdvak, den financier Gogel, met een stuk, opgesteld door Mr. Jacob Blauw, een dier partijhoofden, die er 't meest toe hebben bijgedragen om het geslacht dier dagen in minachting te brengen. Wij onthouden ons hier zoowel van elke critiek, als van elke verdere mededeeling van den inhoud (onze lezers zullen dien zeker wel kennen), maar vergenoegen ons met den indruk weder te geven, dien de lezing, niet zoozeer van het verhaal als wel van de in den tekst en als bijlagen medegedeelde brieven en stukken, op ons gemaakt heeft.

Die indruk nu is een hoogst ongunstige.

De overtuiging, dat een volslagen gebrek aan energie de Nederlanders in de 18^de eeuw kenmerkte, is er door bevestigd. Wanneer men alleen let op de woorden, dan zou men daden verwachten, die Rome en Hellas beschaamd zouden maken; maar ziet men, wat er geschiedt, dan is 't hoogstens een storm in een glas water. De regeering, zelve zwak en van hare zwakheid overtuigd, kan nog altijd baas blijven over eene revolutionaire partij, die wel krachtige protesten en opgeschroefde pamfletten kon verspreiden, maar die geen enkele daad verrichtte. Waren de Franschen niet gekomen, er ware niets gebeurd. De emigranten sporen natuurlijk de Patriotten aan tot het maken van eene revolutie, de massa des volks is heimelijk op hunne hand, troepen zijn er bijna niet meer, en toch, niet eene enkele beweging wordt gemaakt; men wacht, tot de regeering de vlucht neemt of afdankt en dat de Franschen hun vreedzamen intocht houden. De tegenpartij is al niet veel beter; zij weet, dat niemand met haar sympathiseert; hare houding herinnert levendig aan die der Katholieke en Spaanschgezinde stadsregeeringen in Holland in 1572. Maar terwijl toen een kloek woord allen in beweging bracht, is thans de massa der natie in doffe apathie verzonken en is geheel lijdelijk. De hoofden der Patriotten mochten plannen maken om alles te onderste boven te keeren, spreken van guillotine en vuur en zwaard, per slot van rekening voelden zij zich ook medegesleept door de algemeene loomheid en gingen, na een opgewonden redevoering eene lange pijp rooken en thee drinken uit Japansch porcelein in een koepel met het uitzicht op een

[p. 236]

weide met vette melkkoeien, aan een vaart, waar de trekschuit het snelst bewegende voorwerp was, dat het oog ontmoette. Hoe kon men dan anders dan lijdelijk blijven!

En lijdelijk bleef het volk, lijdelijk ook de hoofden, bij al wat volgde; wat er van energie nog over was, dat werd besteed in den oorlog, helaas, niet meer ten dienste des vaderlands.

En zooals de revolutie was, zoo was ook de contra-revolutie; een goed deel der mannen van '13 was niet veel beter dan die van '95; alleen waren zij wijzer geworden door de harde lessen en ruimden zij hunne plaatsen in aan een volgend geslacht Van toen af begon de energie onzes volks weder toe te nemen. 't Jaar '30 gaf er een krachtigen stoot aan. Zal zij weder inslapen? Soms schijnt het zoo. Maar een ieder die dit boekje van den heer Jorissen leest en er bij denkt, die zal, hopen wij, met ons zeggen: ‘Dat zij verre! dat wij zouden worden als deze onze voorvaderen! Wij zullen er ons een waarschuwend voorbeeld aan stellen!’ - Dat zij zoo!

's Gravenhage, Augustus 1875.

p.l. muller.