De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 139]

Uit Neêrland's traditiën.

Zeden en gebruiken aan de Zaanstreek door Dr. G.D.J. Schotel. Haarlem, Kruseman en Tjeenk Willink, 1875.

Het lezen van dit werkje en het zien van de vier net-uitgevoerde houtsneeplaatjes, waarmede het geïllustreerd is, verplaatste ons nog eens in verbeelding op de fraaie, uitnemend gearrangeerde en druk bezochte tentoonstelling van Zaanlandsche oudheden en merkwaardigheden, welke in de maanden Augustus en September van het vorige jaar te Zaandam gehouden is. Deze tentoonstelling en het verzoek van de uitgevers, de heeren Kruseman en Tjeenk Willink, gaven dan ook aan den heer Schotel, zooals hij in de inleiding, in allen eenvoud en met de meeste openhartigheid mededeelt, de pen in de hand.

Men zou anders bij de lezing volstrekt niet vermoeden, dat het werkje niet geheel en uitsluitend het product is van eigen inspiratie.

De rijkdom der medegedeelde bijzonderheden en het consciencieuse in de behandeling van het onderwerp bewijst integendeel, dat de liefde van den auteur voor de vaderlandsche oudheid en zijn groote en innige vertrouwdheid met de zeden en gewoonten onzer voorouders aan het ontstaan en de bewerking ruim zooveel aandeel hebben, als de bovengemelde toevallige omstandigheden. Dit belet evenwel natuurlijk niet, dat hij een enkelen keer den bal heeft misgeslagen. Die misgrepen zijn echter zoo weinig in getal en betreffen zulke ondergeschikte punten, dat we het niet der moeite waard achten, ze hier te releveeren. Ten einde eenig denkbeeld te geven van den rijkdom der behandelde zaken, laten we hier de opschriften volgen der afdeelingen, waarin het werkje verdeeld is. Daarin worden achtereenvolgens het huis, de porselein- en zilverkast, de kleerkast, het vrijen en trouwen, de kraamkamer, de school, het beroep, de vermaken, het karakter der Zaanlanders en het begraven beschreven.

Het voorouderlijke Zaansche leven en streven wordt in die rubrieken met zulk een overvloed en nauwkeurigheid van détails geschilderd, dat men overal den indruk krijgt van zich aan de leiding te hebben toevertrouwd van een gids, die met alle wegen en paden der doorwandelde streek volkomen bekend is.

Gaarne vestigen wij daarom de aandacht van alle oudheidminnaars op dit werkje. Het verdient niet slechts eene plaats op het boekenrekje van ieder bewoner der Zaanstreek, maar het is tevens een aardig en leerzaam souvenir voor den bezoeker der Zaandamsche tentoonstelling. Ja, het verdient, naar we meenen, in nog ruimeren en wijderen kring te worden verspreid.

Het verdient de waardeering van ieder, die met Prof. Quack over-

[p. 140]

tuigd is van de belangrijke rol, welke het traditioneele in een gezond en krachtig volksleven behoort te spelen.

Onmiskenbaar toch beslaat de Zaanstreek een ruime en eervolle plaats in de schatkamer der Nederlandsche traditiën.

In de eerste plaats toch onderscheidt zij zich door een merkwaardig historisch verleden.

Hare bewoners namen een werkzaam en roemrijk aandeel aan den opstand tegen Spanje.

Nauwlijks echter hadden zij zich aan het Spaansche dwangjuk ontworsteld, of handel en nijverheid namen hier eene vlucht, die de verbazing wekte van geheel Europa en zich gedurende bijna twee eeuwen, onder afwisselende tijdsomstandigheden, nagenoeg op dezelfde hoogte heeft gehandhaafd.

Tegen het einde der zeventiende eeuw vertoonde de Zaanstreek dan ook een tooneel van veelsoortige bedrijvigheid, dat als eenig kan worden beschouwd en den zonderlingen, maar genialen Czar Peter van de boorden van de Newa naar die van de Zaan heeft gelokt.

Ten andere hebben de bewoners der Zaanstreek zich van ouds onderscheiden niet alleen door buitengewonen eenvoud van levenswijze, maar ook door iets eigenaardigs en oorspronkelijks, iets vreemds en pikants, dat zich in kleeding en huisraad, in huis en tuin, in zeden, gebruiken en taal, kortom in alles, vertoonde.

Even als de Fries en de Broek-in-Waterlander, was de Zaankanter van vroeger dagen bij landgenoot en vreemdeling een welbekende en populaire figuur. 't Is niet te ontkennen, dat dit scherpgeteekende karakter nu en dan, door eenzijdige overdrijving, een komischen indruk maakt.

Maar tevens valt het in het oog, dat het, vooral nu het meer en meer tot het verledene gaat behooren, voor ons, Nederlanders der negentiende eeuw in verband met de roemvolle handels- en nijverheidsgeschiedenis der Zaanstreek en de groote daden van het kloeke voorgeslacht, een nieuwe aantrekkelijkheid en een zekere gemoedelijke en dichterlijke bekoorlijkheid verkrijgt.

Vooral ook op grond van deze ‘heugenis des harten,’ op grond van het dierbare voor het nationaliteitsgevoel aan de nationale herinneringen verbonden, gelooven wij aan het onderhoudend-geschrevene werkje van den heer Schotel, dat een merkwaardig hoofdstuk behandelt van onze Nederlandsche Culturgeschichte, een gunstig onthaal bij ons publiek te mogen voorspellen.