De Tijdspiegel. Jaargang 32

Oorspronkelijk - ook nieuw en frisch?

Voor het oog der wereld, door Henriette von Loo. Amsterdam, J.M.E. en G.H. Meijer, 1874. Een deel gr. 8^o.

Da liegen meine Hoffnungen.
(Schiller.)

‘Da liegen meine Hoffnungen’. Wil dit zeggen: ‘al mijn hoop is vervlogen,’ of ‘dáárop is mijne hoop gevestigd?’ Ik weet niet in welk verband Schiller deze woorden gebruikt, maar ik vermoed, dat de schrijfster door den hoofdpersoon van hare novelle wil laten zeggen: ‘van al mijne hoop op geluk deed ik afstand, toen ik....’ maar laat ons beginnen met het begin.

Volgens den hier boven afgedrukten titel heet het verhaal van Henriette von Loo eenvoudig ‘Voor het oog der wereld’; maar op den omslag staat bovendien vermeld, dat het is ‘oorspronkelijk’ en ‘uit den tegenwoordigen tijd.’ Ook is op die zelfde buitenzijde het woord ‘wereld’ met zulke onevenredig groote letters afgedrukt, dat het meer

[p. 86]

dan al het overige de aandacht trekt. Dit kan een punt van smaak zijn van den drukker, zonder eenige nevenbedoeling, even als die lange spookachtige letters op den eigenlijken titel, en doet weinig af. Met die eerstgenoemde bijvoegsels is het echter een ander geval. Zij zijn een soort van reclame, misschien alleen van den uitgever en geheel buiten weten van de schrijfster, om het werkje als ‘niet vertaald’ aan te kondigen en als uit het heden gegrepen aan te prijzen. Onhandig, naar mijne wijze van zien, want het wekt te groote verwachting op en lokt uit tot vragen en opmerkingen, die anders niet zoo dadelijk voor de hand liggen.

Uitgevers zijn wel eens meer onhandig en bewijzen met hunne omschrijvende titels en bijvoegsels hun auteurs weinig dienst.

‘Oorspronkelijk?’.... Ik had dien omslag vluchtig bezien, den titel gelezen en begon mijne lectuur, slechts even opgehouden door de vraag: ‘wo liegen meine Hoffnungen?’ Achter of voor?.... Aan het eind der eerste bladzijde reeds meende ik iets uit het Hoogduitsch vertaald voor mij te hebben; - de naam von Loo, zoo half Duitsch klinkend, bevestigde mij hierin; - maar ik had toch het woord ‘oorspronkelijk’ ergens gelezen. Ik sloeg den titel weer op. Neen, daar stond het niet. Dan op den omslag? En ja, daar vond ik het! 't Is dus niet vertaald. Mij wel, dacht ik; de schrijfster is misschien nog jong en deze novelle hare eersteling; mogelijk heeft zij veel Duitsch gelezen en is met de wijze van spreken van heeren en dames uit de residentie niet zoo gemeenzaam bekend; 't zal wel beter worden; en ik las door. Het werd echter niet beter. Bestendig spreken hare Nederlandsche aristocraten, buitenlandsche attachés van legatie, Engelsche Lords enz. enz. allen even correct onze moedertaal, alsof zij elkander uit een goed geschreven boek voorlezen, zonder Fransche uitdrukkingen, zelfs zonder allerlei heele en halve bastaardwoorden. Men blijft steeds onder den indruk van een in zuiver Hollandsch vertaald werk uit den vreemde voor zich te hebben, en wordt hierdoor zelden of nooit met zijne verbeelding in Haagsche kringen verplaatst. Hierbij komt, dat de hier en daar beschreven of veronderstelde toestanden niets karakteristiek Hollandsch hebben, maar veeleer aan Duitschland doen denken. Als bijv. ‘de Baron’ met zijn jong vrouwtje op zijn voorvaderlijk ‘kasteel’ met torens enz. aankomt, wordt hij door zijne ‘vassalen’ (zeker vazallen bedoeld!) opgewacht en verhoogt hij aanstonds het tractement van den dorpsschoolmeester met f 200 's jaars, alsof hij werkelijk de heer is van het dorp en er du haut de sa grandeur de kruiken bestelt. Ook de hofpartijen en Haagsche bals, - die het tooneel zijn, waarop veel van het verhaalde voorvalt, - zijn in vorm en wezen geheel zooals zij in buitenlandsche en binnenlandsche romans voorkomen en zeker meer de vrucht der lectuur van de schrijfster, dan van eigen aanschouwing. Ik wil hiermede niet zeggen, dat zulke bijeenkomsten niet zoo kunnen ingericht zijn of het er niet op de door haar

[p. 87]

beschreven wijs kan toegaan, maar dat zij ons juist niet in Den Haag of op eenig vaderlandsch landgoed verplaatsen.

Het ‘oorspronkelijk’ zit dus niet in den vorm, want hij is meer Duitsch dan Nederlandsch. Vertaal het boek in de taal onzer naburen en niemand zal aan zijn Hollandschen oorsprong denken. Is dan de inhoud wellicht van eigen vinding? Hebben wij te doen met een nieuwen auteur, die een greep doet in het hedendaagsche leven en het gevondene zoo in beeld brengt als niemand voor hem?... Men oordeele!

Eene jeugdige schoone uit de Haagsche groote wereld heeft zich heimelijk verloofd met een rijken graaf. Haar bemiddelde vader is echter aan lager wal; op het punt zelfs van het laatste overschot van zijn geldelijk vermogen door mislukte speculaties te verliezen. Een meer dan vijftigjarige, adellijke millionair biedt aan, hem uit den brand te redden, mits hij zijne schoone en beminnelijke dochter (wier papa hij wel kon zijn) tot prijs voor zijne edelmoedigheid verkrijgt. Het meisje brengt dit offer aan de eer (?) van haar vader, bedankt haar geliefde en het huwelijk wordt voltrokken. De oudeheer - ik bedoel den vader en niet den ouden heer gemaal - sterft; de rouwtijd gaat rustig voorbij; de graaf is naar Madrid verplaatst geweest (hij is Oostenrijksch attaché van legatie), en komt weerom als zijne verloofde als jonge vrouw weder op de hofpartijen en bals verschijnt, waar zij schittert als eene ster van de eerste grootte. De gelukkige echtgenoot brengt den medeminnaar van weleer, alsof hij nooit iets van eenige liaison gehoord heeft, weder in gezelschap van zijne vrouw; de oude liefde is nog niet geroest; de graaf doet niets, om dit te verbergen of voor zijne aangebedene te verzwijgen; de jeugdige echtgenoot wil echter niet naar hem luisteren; zij bestrijdt, zoo goed en zoo kwaad als dit gaat, haar hartstocht en overwint zich zelve inzoover, dat zij haar aanbidder laat beloven, zich voor altijd te verwijderen. Hij doet dit; - natuurlijk met de wanhoop in het hart, want zij bleef haar man getrouw! - maar eene jaloersche vriendin maakt haar verdacht. Op het bal, waar het ongelukkige paar afscheid van elkander neemt, betrapt de zijne vrouw verdenkende gemaal haar op het oogenblik dat zij haar geliefde de hand geeft, en daagt den roover van zijne eer uit tot een tweegevecht op leven en dood. Het duel heeft plaats; de beleedigde echtgenoot schiet den eerroover overhoop.... neen, ik verschrijf mij, hij zelf wordt door den graaf doodgeschoten, bekent nog even voordat hij den laatsten adem uitblaast, in sierlijke woorden, dat hij zijne vrouw te erg heeft verdacht en sterft; de jonge weduwe gaat haar leven doorbrengen op het voorvaderlijk kasteel, en het verhaal is uit....

Zeker, oorspronkelijk is dit alles niet. Het thema is reeds tot in 't oneindige gevarieerd en wordt telkens weder met andere variaties ten gehoore gebracht. Dat niemand hier tegen kan hebben, stem ik toe; dat de grootste romandichters zulke oude onderwerpen op nieuw behandelen is algemeen bekend, en geen mensch ergert er zich aan. De Prediker

[p. 88]

sprak reeds van niets nieuws onder de zon, en hoeveel schrijvers zouden nooit de pen hebben opgevat, als zij geen oude gebeurtenissen op nieuw mochten onder handen nemen! Het hangt maar af van de wijze hoe men het doet. En zeide ik reeds, dat de vorm van dit verhaal niet oorspronkelijk is, nu de inhoud dit evenmin mag heeten, volgt hieruit, dat de uitgever aan de schrijfster een slechten dienst bewees met zijn ‘oorspronkelijk’ op den omslag. Dit geldt ook van dat ‘uit den tegenwoordigen tijd’. Met kleine wijzigingen zou het geheele drama even goed, zelfs beter in een vroeger tijd te plaatsen zijn geweest, toen zulke kasteelen, vazallen, transacties tusschen vaders en toekomstige schoonzoons, attachés van legatie, die willekeurig komen en gaan, duels enz. meer van hun tijd waren. Had de schrijfster wat zij vertelt, een beetje bekort, als inleiding gebruikt en haar verhaal ná dat duel begonnen, zij had de stof gevonden voor een zielkundig drama dat altijd nieuw blijft. De strijd der jonge weduwe met zich zelve, of zij den moordenaar van haar echtgenoot zou huwen of niet, zou reeds belangstelling genoeg hebben ingeboezemd, en de invloed dien de ‘wereld’ hierop uitoefenen kon, van oneindig veel meer gewicht zijn geweest dan wat die wereld tot nu toe had gezegd of gedaan.

Wat de schrijfster met haar ‘Voor het oog der wereld’ eigenlijk heeft willen zeggen, is mij niet duidelijk geworden. Dat Mathilde voor het oog van anderen gelukkig is terwijl zij in 't verborgene lijdt, is te banaal om er een titel van te maken. Dit is met honderd duizend menschen het geval. Maar wat dit voor de verkeerd beoordeelde afdeed, zie ik niet in. Zij heeft met die ‘wereld’, in casu de Haagsche groote wereld, niets uit te staan, dan dat zij er toe behoort en er zich in beweegt. Niet die wereld, maar haar onvoorzichtige, weinig edelmoedige aanbidder, de jaloersche malloot, die haar verdacht maakt, en haar ergdenkende heer gemaal brengen haar in 't ongeluk. De Haagsche wereld weet nergens van; eerst na het noodlottige duel zal zij er zich mee bemoeid hebben. Daarom zou ook eerst dàn voor de op haar kasteel zittende burgtvrouwe het echt dramatische aangevangen zijn en dit het onderwerp hebben kunnen leveren voor een belangrijken roman. Nu is het geheel slechts eene episode uit het leven eener onge Haagsche dame uit de hoogere kringen, die ons verklaart om welke reden Mathilde, barones van Beersel geboren Walkert, als jeugdige weduwe, eenzaam en verlaten op haar oud kasteel in Gelderland zit te treuren. Als de schrijfster de pen weder opvatten en het leven van hare Mathilde verder verhalen wil, geef ik haar den welgemeenden raad, eerst nog wat beter het leven en de menschen te bestudeeren en vooral eene betere moraal te raadplegen. Hare karakters laten zich allen besturen door de moraal, welke aan die Haagsche wereld, welke zij beschrijft, wordt toegekend. Mathilde zelve staat er iets boven, hoewel ook zij groot gevaar zou hebben geloopen, als haar Arthur

[p. 89]

maar een beetje ondernemender of stoutmoediger ware geweest. Het deed mij genoegen, dat de auteur hare heldin níet liet vallen; maar bij eene zedekunde van beter allooi en eene hoogere opvatting van het leven zou zij haar ook gevrijwaard hebben voor het volslagen gebrek aan zelfbeheersching, dat zij telkens al blozende en stotterende verraadt, als zij met Arthur in aanraking komt of ook maar van hem hoort, waardoor zij den schijn op zich laadt van veel schuldiger te zijn dan zij werkelijk is. In de geheele novelle komt echter geen enkele persoonlijkheid voor, die hooger staat en de door betere beginselen gedreven karakters vertegenwoordigt, welke men in alle, ook in de hoogste kringen der samenleving vindt. Gezond en frisch kan ik dan ook den geest van deze pennevrucht niet noemen.

Het spijt mij, dat mijne aankondiging niet gunstiger kan uitvallen. De schrijfster is mij geheel onbekend en ik heb mij alleen door den indruk laten leiden, dien haar werk op mij maakte. Ik geloof, dat zij beter kan, omdat zij hier en daar, als zij niet dramatiseert, zeer goed vertelt en een goeden stijl schrijft. Wat scherper toegeluisterd, hoe de menschen, van welke societeit ook, onder elkander praten, en dit getracht weer te geven; zonder plat realisme moet men toch bij de werkelijkheid blijven; en bij aankweeking van het poëtisch element, dat haar is aangeboren, twijfel ik niet of wij ontvangen nog wel meer van hare hand, natuurlijker van vorm en degelijker van inhoud, dan hetgeen zij in ‘Voor het oog der wereld’ ons gaf. Als zij weder iets uitgeeft wensch ik haar een uitgever toe, die zijne reclame achterwege laat (goede waar prijst zich zelf aan) en een corrector, die ‘eer’ niet mannelijk maakt, bij ‘u vader’ de w niet vergeet, noch ‘door de heer’ laat staan.

Kampen, April 1875.

j. hoek.