De Tijdspiegel. Jaargang 32

De titel - de vraag.

Wat er werd van de kinderen van Bellevue, door J. Hoek. 's Gravenhage, D.A. Thieme, 2dn.

Wat is er geworden van Hoek's kinderen van (op?) Bellevue? - De auteur mocht in het werk het antwoord daarop geven in zíjn bedoeling, als referent vatten wij die vraag in een anderen zin op, namelijk deze: hoe heeft de schrijver zich van zijn voorgenomen taak gekweten?

[p. 368]

Deze was niet gemakkelijk. Er zijn aan het schetsen van toestanden die zich elken dag aan ieders oog voordoen, aan het schilderen van menschen, waaronder wij ons gestadig bewegen, en op wier beschrijving of voorstelling ieder contrôle kan houden, nog al bezwaren vast. Het ‘zijn er zoo?’ en ‘zijn ze zóo?’ wordt ons telkenreize als opgedrongen; het natuurlijke en onnatuurlijke, het ware en onware valt terstond in 't oog. Het geldt het tegenwoordige naar tijd en plaats en toestanden, terwijl het vreemde, het verre en verledene in den regel niet zoo algemeen bekend is. Kan men het laatste beschouwen als een verder afgelegen plaats en streek die door weinigen werd bezocht en gezien, de roman uit ons volk en onzen tijd is als een teekening of schilderij van veelbezochte plekken, waarin men de grootere of kleinere afwijkingen terstond bespeurt.

Hierbij komt dat wij Hollanders, wat land en lieden betreft, ons voor het romantische of romaneske minder leenen. Wij hebben in den regel weinig excentrieks, hevige hartstochten liggen minder in onzen aard, wij doen onze zaken en, begaat deze en gene ook nu en dan buitensporigheden, die zijn minder buitengewoon. Onze volksaard is tam, wij gaan onzen gang, dommelig rustig, als in de bijna verouderde trekschuit, die haar dagelijkschen tocht in de stille vaart of vliet aflegt. De macht der convenientie is groot onder ons.

Desondanks kan er veel gebeuren en gebeurt er veel, wat ons aan het ‘stille waters hebben diepe gronden’ kan doen denken, en het ontbreekt niet aan drama's binnen de huiselijke wanden, waarbij men de buren niet roept. Het vie intime is niet altijd en overal zoo rustig, en toestanden en harten zijn niet steeds en alom zoo kalm, al bewaart men de dehors ook meer dan velerwege elders, - wij zijn als turf, terwijl de Franschman meer stroovuur, de Duitscher meer als hout, de Engelschman meer steenkool is. Onder die turven evenwel is ook de zoogenaamde blauwe darg, die èn met het ras opvlammend stroo, èn met het spoedig vuurvattend hout, èn met de flikkerende steenkoolsoort nog al wat gemeens hebben. Ook Hollandsche heeren en dames kunnen menschen van passie zijn.

Daarom was de heer Hoek in zijn goed recht, in dat der waarheid, als hij zulke menschen mede een rol in zijn roman liet vervullen. Evenwel heeft hij daarvan, onzes inziens, een wat ruim gebruik gemaakt, zulk gebruik, dat hij ons nu en dan aan Göthe's Wahlverwandtschaften deed denken. Zóo erg is het, gelooven we, in onze hoogere standen niet gesteld als hij het schetst, waarbij het ‘zijn er zoo?’ bijna in ‘ze zijn zoo!’ zou veranderd worden. - Jonkhr. Mr. Reeseman, al treedt hij in 't begin haast als een noble père van zijn slach op, is verleider geweest en poogt nog eens te verleiden, een onwaardig echtgenoot van zijne waardige gade. In zijn zoon Gustaaf valt de appel niet ver van den stam, terwijl zijn broeder mede vreemde wegen bewandelt. De advokaat De Koning gaat hetzelfde pad een leelijk

[p. 369]

eind op. Freule Caroline moge ten laatste de fijnvrome uithangen of worden, wij zien haar tot aan- en over de grenzen van de echtbreuk gaan, en haar latere echtgenoot van Buren Kramer is en doet weinig beter, gelijk het niet aan freule Ida ligt, dat zij niet denzelfden weg bewandelt. Een bankroet en zelfmoord komen er mede in voor, zoodat er naar ons inzien met ruime hand in de incidenten is gegrepen.

Iets anders wat ons minder behaagde is de op vele plaatsen doorschemerende ingenomenheid, bij het bittere af, tegen de orthodoxen. Wij zijn geen vrienden van hunne richting, wij erkennen dat er veel kat onder hun koren schuilt, maar er is ook koren onder hun kaf. Wij althans ontmoetten ook onder hen edeldenkenden en braven, wier vroomheid geenszins ijdel vertoon, geen huichelarij noch akkoordje met onzen lieven Heer was, en wier godsdienstigheid geen masker bleek, waarachter modezucht, eigenbatige oogmerken of gemeenheid hun spel speelden, maar menschen bij wie wij spraken: denken als zij niet - maar dat God gave, dat ik steeds was en handelde gelijk zij! Van weerszijden verdenkt en wraakt men te licht en te zeer, veroordeelt men begrippen en gevoelens en menschen op den koop toe, terwijl men van weerszijden moest erkennen, dat het niet zoo geheel aan ons, aan onzen eigen wil en enkele keuze ligt, welke richting wij volgen, wat wij gelooven of niet gelooven. Dat wij een eerlijk geloof voeden en daarvoor eerlijk uitkomen, een geloof dat ons bezit en bezielt, dat ons beter maakt, dat is het wat wij van elkander vragen, voor elkander wenschen kunnen. Braaf of slecht kan men èn als orthodoxe èn als moderne zijn. De ondervinding beslisse, zij leert het. Dit hadden wij ook in den roman willen zien uitkomen die nu, naar onze meening, wel wat eenzijdig werd. Dat Hoek overigens den dwazen trots op enkele geboorte in de oude mevrouw Van der Horst wat ten toon stelde, duiden wij den schrijver geenszins euvel, al achten wij het een voorrecht dat iemand, die het noblesse oblige huldigt, op nobele ouders en voorouders kan wijzen, of liever mag terugzien.

Wij hebben opgegeven wat ons voorkwam te behooren tot de zwakkere zijden van den roman, waarin wij overigens veel goeds en werkelijk schoons vinden. Veel daarin grijpt aan, spant en boeit. Minette is een allerliefst beeldje, dat van den beginne af, als kind en in later leeftijd, fijn en menschkundig is geteekend. Ook Wouter is over 't algemeen verdienstelijk aangelegd en bewerkt. Bij zijn gesprek met Jkh. Mr. Reeseman d. II bl. 217, zouden wij hem wat minder hevig hebben laten zijn, wat meer spijt en aandoening hebben laten verraden, dat hij zoo tegenover zijn en Minette's weldoener was gesteld. Daar komt, gelijk ook bij zijn twist met Hotze Woudstra, nadat hij dienzelfden dag op treffende wijze het Woord verkondigde, de tuinmansjongen wat sterk voor den dag. Wij erkennen evenwel ook la position était forte, geen wonder dat die plus fort que lui werd, en toch.... Dat de latere mevrouw Van Arendsberg nu en dan eene uitdrukking

[p. 370]

bezigt, welke men van eene dame van haar rang niet zou verwachten, is minder onwaarschijnlijk.

Over het geheel is de roman onderhoudend en in den goeden zin van het woord stichtelijk, dáar ook, waar het niet bepaald op het stichtelijke is aangelegd. Zoo bijna terstond reeds in het gesprek van de kleine Minette met hare pleegouders, in het onderhoud dat Mr. Reeseman met Christine heeft, in de voorstelling der terugkomst van den broeder en diens ontvangst ook bij de minder hooghartige dan hoogdunkende mevrouw Van der Horst, in het uitnemend tooneeltje waar mevrouw Reeseman aan Minette mededeelt, dat deze haar kind niet is, en later, met voorbijgaan van menig ander, in het gesprek tusschen Wouter en zijn moeder, als deze hem haar vroegere zwakheid bekent.

Bij een en ander vergeet men gereedelijk wat wij hierboven als niet zoo bevredigend signaleerden. Daar treedt die echte humaniteit aan het licht, die boven orthodox en modern uit zich verheft. Daar heeft de schrijver getoond, dat zijn oog helder, zijn blik juist, zijn hart warm, zijn hand trouw is, en dat hij kan bespieden en schetsen. - Overigens komen, even als in het werkelijke leven, menschen en dingen ten slotte nog wat beter terecht dan men soms zou hebben verwacht, en wordt er van de kinderen op Bellevue vrij wat goeds.

Meer ten bewijze dat wij opmerkzaam hebben gelezen dan om bepaalde aanmerkingen te maken, wijzen we op enkele misstellingen. Zoo lazen wij een paar malen ‘misquine’, ‘het huichje’ voor ‘de huik naar den wind hangen’, ‘Bloemendaal’ voor ‘van Groenendaal’, ‘Klein’ voor ‘Klijn’, den dichter van de Montigny.

Doch daarvan afgezien! - De heer Hoek mocht Minette, II d., bl. 330, laten zeggen: - ‘ik lees gaarne romans, doch er moet wat inzitten.’ - Als zij dezen van haar zelve en de haren kon lezen, zou zij dien niet uit de handen werpen. Mogen hare zusters in den lande dit ook niet doen!

Druk en papier zijn gelijk men ze van den uitgever kan wachten - voortreffelijk en onbekrompen.