De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 361]

Letterkunde.

Frankrijk's sociale toestand tijdens de omwenteling.

Premie van Het Nieuws van den Dag voor 1875. Dr. Jan ten Brink. Slachtoffers en helden der Fransche revolutie. Met 57 houtgravuren. Amsterdam, G.L. Funke en P. van Santen 1875.

De historieschrijvers der Fransche revolutie kan men gevoeglijk in twee klassen verdeelen. Tot de eene klasse behooren de geschiedkundigen, die de hoofdoorzaken en wijdstrekkende gevolgen dier wereldgebeurtenis in het licht stellen; tot de andere de schrijvers, aan wier navorschingen wij de kennis verschuldigd zijn van de karakters en levens der personen, die in dat treurspel gewichtige rollen vervulden, en van den Franschen staat in al zijne rechtsbetrekkingen gedurende de laatste jaren der achttiende eeuw. De eersten, zich bedienende van de deductieve methode, geven ons de inzage in de algemeene wetten, welke, gelijk iedere andere geschiedenis, ook die der Fransche revolutie beheerschten; aan de laatsten, die zich voornamelijk bezig houden met de opsomming van individueele verschijnselen, hebben wij een min of meer getrouw beeld te danken van het zedelijk en maatschappelijk leven van het Fransche volk in het tijdvak der omwenteling.

Wie eene geschiedenis schrijft der Fransche maatschappij gedurende de revolutie, kiest eene uiterst moeielijke en gevaarlijke taak. Het schiften der bouwstoffen, die voor zoodanige geschiedenis zijn bijeengebracht, is een waar reuzenwerk. Moest men wachten totdat al het materiaal uit de rijke mijnen was aangevoerd en verwerkt, het zou een wachten zijn ad kalendas graecas. Daarom stelle men zich voorals nog tevreden met monographieën en schetsen. De klippen waarop de vervaardigers van dergelijke geschriften niet zelden schipbreuk lijden zijn vele. Dikwijls toch zien zulke geschiedschrijvers zich genoopt het ambt waar te nemen van rechters-commissarissen, belast met de instruktie van strafzaken. Uit de door hen ingewonnen informaties blijkt, hoeveel er valt af te dingen op den roem van de meest gevierde helden der revolutie, van welke slechte middelen eenige weinige, door en door laaghartige, bloeddorstige en schurkachtige raddraaiers zich bedienden om het schuim van Parijs op te hitsen, hoeveel onschuldig bloed er vergoten is, hoeveel er kan worden aangevoerd tot verzachting van de schuld der schuldigsten. Crimineele processen zijn uit den aard der zaak niet geschikt om de menschen van hunne beminnelijkste

[p. 362]

zijde te doen kennen. Daarom werpen de processen-verbaal der revolutie een zoo uiterst ongunstig licht op de bewerkers dier revolutie. Dit voert niet zelden tot miskenning van de groote leidende ideeën der Omwenteling. Indien de Fransche revolutie het werk geweest was enkel van slechte menschen, zouden hare gevolgen niet zoo zegenrijk geweest zijn. Dat die zegeningen duur gekocht zijn, wie zal het ontkennen? Moesten wij om dien hoogen prijs de Fransche omwenteling veroordeelen, gewis zouden wij de meeste omwentelingen moeten veroordeelen, waarvan ons geslacht schoone vruchten geplukt heeft.

De groote revolutie, die op het eind der vorige eeuw in Frankrijk plaats greep, onderscheidt zich van alle andere staatkundige revoluties daardoor, dat zij van blijvend belang is niet alleen voor Frankrijk, maar voor geheel Europa. Om hierover een in ieder opzicht juist en onpartijdig oordeel te kunnen vellen is de tijd, die ons scheidt van de Omwenteling, nog veel te kort, brengen de gebeurtenissen dier woelige tijden nog te veel de hartstochten in beweging. Vandaar soms het gebrekkige, niet zelden het overdrevene, waardoor zich de werken der schrijvers kenmerken, die gepoogd hebben de plaats aan te wijzen, welke aan de Fransche revolutie in de algemeene geschiedenis toekomt. De Italiaansche patriot Mazzini had gelijk, toen hij, weinige dagen voor zijn dood, zijne waarschuwende stem verhief tegen het geloof, door de partij van den vooruitgang in Frankrijk blindelings aangenomen, dat de Omwenteling, omdat zij een nieuw tijdperk heeft ingewijd, een einde gemaakt heeft aan alle staatkundige dwalingen, en dat het werk, dat nu nog moet gedaan worden louter een werk is van de eductie; toen hij de meening bestreed, diep geworteld in Italië en in geheel Europa, dat het doen der eerste stappen, die tot beschaving leiden, een duurzaam en onvervreemdbaar erfgoed is van Frankrijk. Te vaak verzuimde men de algemeene beschouwingen over den invloed der revolutieleer in verband te brengen met de inwendige geschiedenis van het revolutionnaire Frankrijk. Zulke beschouwingen behoeven telkens herziening en verbetering, eene behoefte die zich te sterker doet gevoelen naarmate in de laatste jaren door de ijverige nasporingen van Fransche en Duitsche geschiedschrijvers een grooter aantal vergeten of onbekende bijzonderheden op de revolutie betrekking hebbende aan het licht gebracht zijn.

Tot welke klasse van historieschrijvers, door mij in het begin dezer boekaankondiging genoemd, Dr. J. ten Brink, behoort, zegt ons de titel van zijn werk. Wij ontvangen meer dan die titel belooft. Na beschrijving der slachtoffers en helden der revolutie voert de auteur ons van de Tuileriën naar het met den dood van Lodewijk XV van alle leven beroofde Versailles, doet ons luisteren naar de gesprekken in de salons; geleidt ons naar de tentoonstellingen in den Louvre, naar de koffiehuizen en theâters; doet ons de vroolijke, woelige, ijdele Parijzenaars bij den aanvang der Omwenteling en in den somberen tijd der

[p. 363]

Terreur op straat bespieden. De schetsen van Ten Brink zijn voortreffelijk uit een artistiek oogpunt. Dit valt terstond in het oog zoodra wij die schetsen vergelijken met sommige Duitsche geschriften, waarin evenzeer onze aandacht gevestigd wordt op de concrete verschijningen der Fransche revolutie. Bij de beoordeeling der geschiedkundige juistheid van de vele door Ten Brink opgesomde feiten en de daaruit door hem gemaakte gevolgtrekkingen, vergete men niet dat terwijl onze auteur zijn werk schreef of kort daarna verscheidene belangrijke litterarische producten, waarin dezelfde stof, of onderwerpen, die daarmede in nauwe betrekking staan, behandeld worden, het licht gezien hebben. Eene oplettende lezing van Adolf Schmidt's ‘Pariser Zustände während der Revolutionszeit’ zou misschien Ten Brink kunnen bewogen hebben zich eenigszins gunstiger uit te laten over de Parijsche jeugd aan welke men den bijnaam gegeven heeft van ‘la jeunesse dorée’.

Dr. Ten Brink zegt van de Fransche omwenteling dat zij was ‘een stap vooruit in de ontwikkelingsgeschiedenis der menschheid, een schitterende triumf in de bange worsteling der natiën om vrijheid, recht en waarheid.’ Deze woorden bewijzen dat hij, trots de gruwelen dier revolutie, waarvan hij ons tal van ontzettende bijzonderheden meedeelt, toch de groote beteekenis der Omwenteling voor de zaak van vooruitgang en beschaving, niet over het hoofd ziet. Wanneer hij haar niettemin een kwaad, ofschoon ‘een noodzakelijk, een onvermijdelijk, een hoogst rechtvaardig kwaad’ noemt, dan kan hij alleen daarmede op het oog hebben de haar vergezellende wandaden, niet de revolutie zelve, want die was eene weldaad.

h. was.