De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 601]

N^o. 98.

Guldens-editie. Eene rijke partij. Door P. ter Spill (Scato). Arnhem. D.A. Thieme.

Ziedaar dan n^o. 98 reeds der Guldens-editie. De heer D.A. Thieme is een man die durft volhouden; bijna honderd deelen onder éen titel. Aan het publiek ook een compliment! Hield dat niet vol, de uitgever zou zijn steun missen.

Ik konde den titel Guldens-editie wel eens benijdenswaard noemen, maar ze zou nog weinig beteekenen als de uitgever er niet steeds voor zorgde, dat de vlag de lading niet behoeft te dekken. Wij behoeven slechts de cargalijst in te zien om ons daarvan te overtuigen.

‘Eene rijke partij’ behoort voorzeker ook niet tot de ballast, al heeft zij als gesoigneerd vrachtgoed reeds een reisje gemaakt. Zulke goederen lijden door het overpakken niet en behoeven evenmin zorgvuldig voor licht en lucht bewaard te worden.

Als wij in de beeldspraak wilden voortgaan, dan zouden we hier van ‘een rijke partij’ kunnen spreken, waarvan we eenige monsters konden toonen, die de kooplust zouden opwekken. Maar nu zijn we eenmaal geen beurs- en kooplieden en laten, daaarom de beeldspraak varen om tot het nuchtere proza terug te keeren.

‘Eene rijke partij’ - en men begrijpt dat hier van een huwelijk sprake is - blijkt niet alleen in materieelen, maar ook in moreelen zin een schatrijke partij te zijn.

Clare is de hoofdpersoon in het hollandsch romannetje, waarin genoeg - maar toch altijd kalm - geïntrigeerd wordt om dien naam te dragen. Om haar groepeeren zich personen van verschillend karakter en gehalte. Zij is geen ‘engeltje’ uit hooger sfeeren geïdealiseerd - nu en dan zou men vóor dat ‘engeltje’ een b. kunnen zetten - maar de type van eene dégelijke hollandsche jonkvrouw, die, in een bedompten dampkring opgevoed, met strenge bekrompenheid bewaakt, door een geestdoodend farizeïsme omgeven, toen zij uit dien hof vol onkruid werd overgeplant in goeden grond, zich ontwikkelde tot een frissche schoone bloem, die zelfs aan het gure en stormachtige weder blootgesteld niet verflenste, maar geur en kleuren bleef behouden, die liefelijk en aantrekkelijk zijn. Haar lief geniet zij dankbaar en met een innerlijk tevreden gemoed; haar leed draagt zij met geduldigen moed en onderworpen volharding, en als zij beide beloond ziet, dan is en maakt zij gelukkig en heeft zij ook haar zwakke oogenblikken, toch zegeviert ten laatste de kracht van haar geest.

We zouden om een en ander aan te toonen een schets moeten geven van het geheele boekske, maar dan was den lezer de illusie beno-

[p. 602]

men - als onze aankondiging althans mocht strekken om het lezers te verwerven.

En dat wenschen we, omdat er veel goeds en schoons in te vinden is.

Tot aanbeveling kan wel strekken, dat we hier hollandsche menschen en hollandsche toestanden aantreffen.

Er is veel goeds in dit boekske. Het onverbeterlijk orthodoxisme verschijnt er in al zijn afstootende kracht in mevrouw Van Breughelen; in zijn egoïstische plooibaarheid in hare zonen, terwijl haar oudste dochter Belle door een huwelijksverbintenis met een ongeloovige in het oog der orthodoxisten, maar inderdaad rationeel godsdienstig man, nog tijdig gered wordt om niet in de armen van het koude formalisme te verstijven.

De heer De Back en zijn echtgenoote zijn aantrekkelijke personen. Ze zijn de typen van dien gezonden godsdienstzin, die den zieleadel van het leven voedt en opluistert en die echte vroomheid aankweekt, die niet in woorden slechts, maar bovenal in gezindheid des harten, in daden en werken zich openbaart; vroomheid die het goede des levens weet te genieten, maar daarbij den ernst des levens evenmin vergeet als onder de blijmoedige stemming, die zij uitdeelt, oog en hart gesloten houdt voor eigen smart en het wel en wee van geliefden en natuurgenooten. Moge De Back met zijn rondborstige openhartigheid zich door drift soms wat ver laten vervoeren, of door zijn afkeer van alle huichelarij wat scherp worden en de grenzen der gematigdheid overschrijden, hij blijft een man van beginsel en, gesteund door zijn blijmoedig vrome, bedaarde en beradene echtvriendin, een man uit éen stuk. Beiden bewijzen dat de smart in hun anders zoo gelukkig huwelijksleven en het lijden dat zij ondergaan de bodem is, waaruit veel goeds en verhevens ontspruit.

Kunnen wij achting hebben voor den jeugdigen flinken Van Tholen en het betreuren, dat zijn liefdevol door liefde beantwoord leven zoo spoedig een zoo treurig einde nam, wij krijgen ook achting voor den weleer lichtzinnigen Van Braem, die zich zelf waardig maakte naar de hand van Clare te dingen en die te verwerven.

Wij hadden Maria de Valter, het slachtoffer van aristocratischenen geldtrots, gaarne een minder hard lot toegewenscht. De boete is wat al te zwaar voor de moederlooze weeze, in zoo groote weelde opgevoed.

De auteur heeft er slag van schetsjes en tafereeltjes te penceelen die een geoefende hand verraden. Wij noemen, behalve de gezellige huiskamer van oom en tante De Back, het schetsje uit den diligencetijd en van de bedrijvige, buitensporig nette en bedilziek-heerschzuchtige huishoudster van den ouden heer Van Tholen; maar inzonderheid ook de roerende tafereelen bij het ziek- en sterfbed van Isaäc van Tholen.

[p. 603]

Hoe de auteur kon schrijven bl. 2, dat mevrouw Van Breughelen volstrekt niet was wat men een femelaarster noemt begrijpen wij niet. Trotschheid en het onberispelijk aristocratische zijn toch geen waarborgen tegen femelarij, gelijk dat in haar manier van spreken en redeneeren zoo duidelijk blijkt. Dat Clare op een avond in een volkrijke stad, als in de winkels reeds overal het licht opgestoken was, alleen naar huis gaat en dan nog wel op de veel bezochte passage voor een modewinkel en voor de groote glasruiten van een galanterieaffaire stond te kijken, komt ons even onnatuurlijk voor, als dat oom en tante De Back die vrijheid aan hun lievelinge toestonden.

Als wij niet te ernstig gestemd waren bij de overkomst van den ouden heer Van Tholen, die per telegram ontboden was om onverwijld bij zijn gevaarlijk zieken zoon te komen, dan zouden we een glimlach niet kunnen terughouden, als we daar lezen (bl. 239), dat de oude heer Van Tholen op een telegram overkwam.

Wij hebben het onze gezegd van het boekske dat zijn weg wel zal vinden.

h.