De Tijdspiegel. Jaargang 32

Voor een uitmuntend doel.

Erica. Jaarboekje der Maatschappij van Weldadigheid voor 1875. Amsterdam, D.B. Centen, 1874.

‘De baten van het Jaarboekje strekken geheel ter bevordering en aanmoediging van het onderwijs in de Koloniën in den uitgestrekten zin van het woord, en worden dus besteed, niet alleen ten behoeve van het onderwijs der leerlingen van de dag- en avondscholen, maar ook voor die der teeken-, naai- en breischolen.’

Onbeleefd mag ik niet zijn en wil ik niet wezen ook. Ik heb dit Heidebloempjen ter beschouwing ontvangen en 't van alle kanten bekeken. Zijn net uiterlijk trok mij aan. De blaadjens beziende, hoopte ik wel een beetjen geur en kleur te zullen opmerken. Ik rekende er op, dat ik een heidebloempjen, nederig en klein, juist om die nederige kleinheid zou moeten waardeeren. Heb ik mij vergist; was 't bloempjen misschien een weinig verdord? Was de geur reeds verdwenen en de kleur verflenst? Mogelijk ja - want om eerlijk en in letterlijke taal te spreken, nu ik 't ‘Jaarboekje der Maatschappij van Weldadigheid voor 1875’ geheel ten einde heb gelezen, ben ik haast verlegen met mijne taak als beoordeelaar. Er is zooveel in dit boekje wat zonder schade wit papier kon gebleven zijn; er is meer dan een stukje, dat geen Heidebloempjen is, maar beter tot de soort van rozen zou kunnen gebracht worden, welke wij om den onaangenamen reuk een leelijken bijnaam toeduwen. Evenwel, die soort van rozen heb-

[p. 483]

ben dan toch nog kleur en!.... Och, waarom moeten er toch allerlei soorten van poëzie zijn? Hebben we aan de watersnoodpoëeten nog niet genoeg, moeten er ook al weldadigheids-rijmers zijn? Ik zie nog eens naar mijn opschrift hierboven, ik lees nog eens de woorden der redactie van Erica, die de baten van haar Jaarboekje voor 't onderwijs besteedt en zal mijn oordeel over de poëzie (?) van rijmer A. en lijmer B. een weinig matigen, evenwel niet ten koste der waarheid. Hoe gaarne ook - dat mag ik niet doen.

Er is in ons Jaarboekjen een dichtjen van Hasebroek, een snipperrijmpje van Ten Kate, zooals die poëet er wel meer maakt, een klein leerend liedje van Laurillard, dat zijne plaats wel verdient en een lief versjen de ‘Jaargetijden des Levens’ van den Heer M. de Boer. Ik vind bovendien een opwekkelijk woord voor Drentes toekomst, nu ook die provincie haar spoorweg heeft, van Lesturgeon, en een woord van weerzin, in dichtmaat, van Dorbeck om onze onmenschelijkheid, die den arbeid der fabriekskinderen toelaat. Ik zal 't een met het ander mijne goedkeuring niet onthouden. Evenwel, wat heeft de poëzie toch gedaan, dat men haar misbruikt tot ijdel gebeuzel? Ik mag de kolommen van De Tijdspiegel niet misbruiken door het laffe gerijmel van den Heer D.J. den Beer Poortugael te doen kennen. Maar ik mag de vraag niet onderdrukken, waarom de redactie aan dien heer niet onder 't oog heeft gebracht, dat haar Jaarboekje geen plaats heeft voor humoristische (?) kinderachtigheden en foutieve opstellen in rijm? 't Is moeilijk misschien kopij te erlangen, maar ik lees toch op eene andere plaats, dat de reeds overschreden ruimte tot beperking dwong! Er is altijd wel een huismiddeltjen om gedienstige schrijvers uit de drukkerij te houden, dunkt me!

Van de poëzie in 't Jaarboekje kom ik aan 't ondicht. Dat is vrij wat beter; hier is 't middel ‘voor een uitmuntend doel’ goed en eene enkele maal zelfs uitstekend. Griethuyzens Middernachtszon is een vrij aanschouwelijk stukje; de ‘Indrukken’ van Carpentier Alting, bij zijn bezoek aan de weldadigheidsgestichten ontvangen, en hier weergegeven, laten een gunstigen afdruk na in onzen geest; de beide opstellen van Adama van Scheltema over ‘Elihu Burrit’ en ‘de Heldinnen der Engelsche philanthropie’, naar den genoemden taalgeleerden menschenvriend, wil ik niet overdreven noemen, al waag ik de opmerking of de bewuste heldinnen met haar rechtzinnige menschlievendheid wel iets hooger staan dan b.v. de ongeloovige Jozua Davidson? Er is in die epistels zoo iets van: zie, dat is nu de macht des menschen, namelijk als hij orthodox is, als hij zijn boekenhanger vol heeft van Höveker's en Kirberger's uitgaven, vertaald door Adama van Scheltema. De heer Meys, lid der redactie, die ook dicht, gaf eenige schetsen in proza, waarin ‘Paria's der Maatschappij’ optreden. Die schetsen zijn van echt menschelijke strekking; al hebben ze geen hooge letterkundige waarde, zij zijn niettemin leesbaar geschreven.

[p. 484]

Als bijdragen ter bevordering van onze kennis der Maatschappij van Weldadigheid zijn te beschouwen de opstellen van den directeur Jongkindt Coninck, en de heeren Van Os en M. Vink. Vooral de eerste en de laatste der beide heeren hebben zich met kracht verzet tegen de meening van sommigen, dit jaar nog in de Gids uitgesproken, de meening, dat de betreffende Maatschappij eene instelling zou zijn tot het onderhouden van armen! Neen, zeggen zij, de Maatschappij heeft een veel hooger, edeler doel en dat doel is: voorkoming van armoede door doelmatigen arbeid, door onderwijs, opvoeding en aankweeking van 't goede en edele in den mensch! En 't is er zoo verre af, dat men alleen armverzorging op 't oog zou hebben, als 't er verre af is, dat men met eene jaarlijksche som van tien gulden een mensch zou kunnen onderhouden. Daar men er nu, in deze Maatschappij, reeds heel na aan toe is dit te kunnen - en let wel! met eene bevolking van 2000 zielen, verdeeld over 328 huisgezinnen en 117 eenloopende personen! - moet ‘armverzorging’ de lofspraak (?) niet zijn, waarmee men de vereeniging benadeelt!

Nog één opstel uit het Jaarboekje moet ik noemen. 't Is 't opstel ‘de Kruisberg,’ strafgevangenis voor jeugdige (lees: jonge) misdadigers door A.F. Eilerts de Haan.’ Gelijk in iederen jaargang van dezen Almanak, zoo is ook in dien voor 1875 't werk van genoemden schrijver de lichtzijde van 't boekje. Met eene zaakkennis, die tot in de kleinste bijzonderheden afdaalt, verbindt de heer Eilerts de Haan eene benijdenswaardige gave van nauwkeurige behandeling, en de vrijmoedigheid om gebreken en leemten vrijuit te zeggen! Deze deugden zijn 't, die ook dit opstel tot een leerzaam stukjen maken!

Ik ben aan 't eind mijner mededeelingen. Zal ik nog een raad aan de redactie van Erica geven? Waarom zou ik niet? Een Jaarboekjen als 't Uwe, geachte heeren, zou veel van 't gegevene missen kunnen, ook om ruimte te winnen voor iets beters. Uw Jaarboekje moest, om 't waarachtig goede doel zijns bestaans, door duizenden gekocht worden. En toch, dan mag de kracht van 't debiet niet bijna eenig in de menschlievendheid der koopers worden gezocht. Ik weet wel, door den invloed van dezen en 't goede woord van genen, door een aanbevelend woordjen der couranten vooral - en dit wordt, ook om 't goede doel, gemakkelijk verkregen - zijn er nog wel eenige honderden koopers te vinden voor Erica; maar lezers? Om 't vele kaf, dat hier onder 't koren schuilt, zou 't wel kunnen zijn, dat het koren zelf mede in die minachting deelde. En ook dat zou recht jammer zijn. Nog eens: lezers voor Erica moet men winnen, niet slechts menschlievende koopers. Op den duur houdt men geene zaak in 't leven dan die de levenskracht in zichzelve heeft. Maar kopy te erlangen en welke...? 't Zou mij bevreemden, als onze letterkundigen der redactie hun steun zouden ontzeggen, als die gevraagd werd; ik kan niet gelooven, dat men lang behoeft te zoeken, zoo men eenige populair

[p. 485]

wetenschappelijke opstellen, uit het gebied der natuur-, der volkenkunde, enz. zocht! Zelfs al moest er aan de mogelijke schrijvers eenig honorarium worden uitbetaald, dan zou bij goede lectuur het debiet de gemaakte onkosten wel vergoeden.

Dan had ik nog iets. Op weinig uitzonderingen na zijn alle bloempjes voor Erika geplukt uit den hof der rechtzinnigheid. Er is bij wijlen zelfs iets sombers in dien hof. Ik maak daarvan geen verwijt, och neen! ik wijs er maar op en daarmee uit.

Voor 't overige, ik houd mij aan 't opschrift van dezen epistel. Erica streeft naar een uitmuntend doel: naar onderwijs, in uitgebreiden zin, voor de spes patriae in de kolonie. Wie zou geen gulden willen offeren op dit altaar, door den aankoop van 't Jaarboekje?

Zierikzee, 7 Februari '75.

a.w. stellwagen.