De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 257]

Natuurkunde.

Zelf-dokteren.

De Arts, Geneeskundige Huisvriend, praktisch handboek voor alle standen, volgens de beste wetenschappelijke gegevens, populair samengesteld door O. Kretz, Med. Doctor. Naar de Hoogduitsche uitgave vrij bewerkt door H.P. Kapteijn, Doctor in de genees-, heel- en verloskunde, Amsterdam, A. Akkeringa, 1874.
De Arts in Huis, Geneeskundig Handboek. Een boek met raad en hulp voor iedereen. Door Dr. Julius Vogel. Uit het Duitsch vertaald door A.W.J. Zubli, officier van gezondheid der eerste klasse. Afl. 1-10. Arnhem, D.A. Thieme, 1874.
Dokter Ruppricht, als Geneesheer en Huisvriend. Een zoo trouwe als veilige raadsman en gids voor allen wien hunne gezondheid lief en dierbaar is, inzonderheid voor vaders en moeders van huisgezinnen. Gouda, G.B. v. Goor.

Het ‘zelf-dokteren’ heeft voor velen eene verleidelijke aanlokkelijkheid; ja! er zijn sommigen die stoutweg beweren ‘dat men op zekeren leeftijd zijn eigen dokter en dominé moet zijn.’ - Wel zeker! waarom ook niet zijn eigen kleermaker, timmerman, schoenmaker, bakker enz.? Dat zou waarlijk heel wat uitwinnen en den toestand van het maatschappelijk leven algeheel omkeeren. Het dwaze, in het algemeen, der bovengenoemde bewering, en het onverstandige in het bijzonder van dat zoogenaamde ‘zelf-dokteren’ zal wel ieder die nadenkt in het oog springen. ‘Alles is een weet’ zegt de eenvoudige man; en zoo is het ook. Voor ieder vak en ieder beroep zijn kennis noodig, oefening en ondervinding, die ons niet maar zoo komen aanwaaien. De verdeeling van den arbeid in de maatschappij is daarom noodzakelijk.

Geheel iets anders echter is de vraag, of het niet wenschelijk en nuttig zoude zijn dat ieder burger wat meer afwist, niet slechts van de samenstelling zijns lichaams en de wetten van zijn stoffelijk leven, maar ook van het wezen en de oorzaken der meer gewone en belangrijkste stoornissen welke daarin kunnen optreden. Ja, of het niet ook voor ieder, maar vooral voor hoofden van huisgezinnen en dezulken in het bijzonder die moeielijk geneeskundige hulp zich kunnen verschaf-

[p. 258]

fen, of wie de vaak groote onkosten welke daarmede verbonden kunnen zijn te zwaar vallen, een dringende eisch is bij de meest voorkomende ongesteldheden zich zelven te kunnen helpen? Zonder twijfel! Doch voor dezulken is dan ook eene eenvoudige, klare en voorzichtige handleiding noodig, die zij van tijd tot tijd moeten raadplegen en allengs leeren verstaan.

In dezen zin hebben wij en zal ieder geneeskundige vrede hebben met het ‘zelf-dokteren’ der leeken. Ja, ik ga verder, door als mijne overtuiging uit te spreken, dat zoo de beschaafde leek meer begrip had van ziekteleer en geneeskunst, hij ook in den regel wat de keuze zijner genees-, heel- en verloskundigen betreft, verstandiger en zelfstandiger zou handelen dan nu geschiedt.

Die behoefte, welke voor sommigen bestaat, om zelf de rol te vervullen van dokter en apotheker, is ten allen tijde erkend en heeft aanleiding gegeven tot een eigensoortige geneeskundige litteratuur. - Die litteratuur is steeds, in iedere eeuw, zeer uitgebreid geweest, doch mag niet dan met de grootste omzichtigheid het publiek worden aanbevolen. - De jongste vertegenwoordigers er van, in onze taal, zijn de aan het hoofd dezer genoemden; en daar de redactie van dit Tijdschrift ons eene aankondiging verzoekt van het eerstgenoemde geschrift, hebben wij het goed geacht er de beide andere titels bij te voegen. Aldus slaan wij drie vliegen in één' klap.... maar niet om ze te dooden, want waarlijk! ieder der hier bovengenoemde geschriften heeft zijne eigenaardige verdiensten en waarde, in betrekking ook tot het doel waarvoor zij zijn bestemd. Het is in dit opzicht met de menschen als met de boeken.

Voor allen, die ‘een geneeskundigen huisvriend’ een ‘Arts in huis’, een ‘Raadsman en Gids bij ziekte’ verlangen, in den vorm van een huisboek, dat zij ter gepaste gelegenheid kunnen naslaan en raadplegen, willen wij daarom onbevooroordeeld onze meening over de hier bovengenoemde geschriften gaarne uitspreken.

Niet omdat zij de beste is - met het oog op hare strekking - hebben wij de vertaling van Dr. Kapteijn bovenaan geplaatst, maar eenvoudig omdat zij het laatst verschenen is.

Dit boek heeft noch inleiding noch voorbericht, maar begint dadelijk met den tekst zelven, waarin de meeste ziekten, of ziekteprocessen, gelijk de dokters zeggen, beschreven worden waar het menschenkind door kan worden bezocht; ja, waarbij zelfs de geslachtsziekten niet zijn vergeten, evenmin als de belangrijkste vergiftigingen. - Op de wijze waarop de meeste hoofdstukken zijn bewerkt hebben wij geene belangrijke aanmerkingen. Die bewerking is degelijk en werkelijk op de hoogte der wetenschap; zóó dat het als repetitorium voor geneesheeren en studenten met uitstekend nut gebruikt kan worden; maar voor de strekking die het boek moest hebben is het ‘te degelijk’, te weinig bevattelijk ge-

[p. 259]

schreven; het omvat daarbij veel te veel. - Een ‘practisch handboek voor alle standen’, gelijk op den titel staat uitgedrukt, is het zeker niet, evenmin als dat het van ‘populaire samenstelling’ blijk geeft. Slechts voor zeer ontwikkelde leeken zoude het verstaanbaar kunnen zijn, terwijl om den naam van populair te kunnen verdienen, er 1o. minder kunsttermen en onnoodige bijzaken in moesten voorkomen, en 2o. een zoo volledig mogelijk zaakregister niet had mogen ontbreken.

't Is zeker jammer van het waarlijk goed geschreven boek, dat zeer goed met tact tot een populair leesboek voor alle standen had kunnen worden gemaakt; veel had dan weg kunnen blijven: om slechts iets te noemen, (pag. 13), die uitvoerige beschrijving der stoffelijke veranderingen bij typheuse processen enz.; terwijl ook over leefregel en ziekenverpleging meer had kunnen worden gezegd.

Den bekwamen en talentvollen vertaler zoude een zoodanige omwerking niet zeer moeielijk zijn gevallen. Doch kunnen wij nu ook als populair geneeskundig handboek zijn arbeid in goeden gemoede niet aanbevelen, gaarne doen wij het als degelijk repetitorium voor geneesheeren en studenten. Ook aan den vertaler komt de lof toe eener vloeiende overzetting.

Op een geheel ander standpunt staat ‘De Arts in Huis’, door den heer Zubli uit het Hoogduitsch vertaald. Het stelt zich ten doel den leek voor te lichten betrekkelijk de oorzaken, het wezen en de bestrijding der belangrijkste ziekten, en doet dit op de meest verstaanbare wijze, waarbij doel en strekking nimmer uit het oog worden verloren. Sommige hoofdstukken zijn door afzonderlijke auteurs bewerkt, terwijl het geheel is geredigeerd door den gunstig bekenden Julius Vogel, hoogleeraar in de geneeskunde. Er zijn 10 afleveringen der Nederduitsche overzetting tot hiertoe verschenen, die de volgende zeer gepaste en wel gekozen onderwerpen bespreken: 1. De cholera en de middelen om haar te voorkomen en te genezen. 2-3 De roodvonk, zijne oorzaken en de middelen om het te voorkomen en te genezen. 4-5 Over het hoesten en de meest voorkomende borstziekten (door houtsneden in den tekst toegelicht).

6-7 Ziekten tengevolge van het vatten van koude. 8. Diphtheritis (besmettelijke keelziekte).

9-10 De braakloop en de ziekte der spijsvertering bij kinderen.

Het zoude ons te ver voeren indien wij hier, door het geven van eenige proeven van bewerking, de voortreffelijke, heldere en populaire wijze, in den beschaafden zin, wilden doen uitkomen dier bewerking, en waarop wij onze meening gronden, dat deze Arts in Huis in geen beschaafd huisgezin mag ontbreken. Ook de Nederduitsche bewerking is zóó als men die van den wel bekenden heer Zubli verwachten kan, degelijk en goed.

Bij zoo veel goeds evenwel als wij van dezen ‘Arts in Huis’ heb-

[p. 260]

ben kunnen zeggen, mogen wij toch de opmerking ook niet weerhouden, dat het geen eigenlijk populair-geneeskundig handboek vertewoordigt, zoo als zij behoeven die door hunne woonplaats verstoken zijn van geneeskundige hulp, of om de groote kosten welke zij veroorzaakt, zich die moeten ontzeggen; en dit geldt van velen in onze koloniën, predikanten en ambtenaren in achterbuurten. De ‘Arts in Huis’ is een wetenschappelijk, populair geneeskundig leesboek over enkele zeer belangrijke ziekteprocessen. De genoemden evenwel zullen hunne behoeften het beste voldaan vinden, door Dokter Ruppricht, als Geneesheer en Huisvriend. Ten slotte daarom ook over dit geschrift nog een enkel woord.

Na eenige ‘algemeene geneeskundige opmerkingen’, over veel wat tot de zoogenaamde algemeene ziekteleer behoort, volgt hier een hoofdstuk ‘over de gewone oorzaken der ziekten’, welke beide hoofdstukken dan tot inleiding strekken van het meer bijzonder gedeelte der ziekteleer. Dit laatste splitst zich in de volgende afdeelingen: I koortsen, II ontstekingen, III chronische ziekten, IV uitterende ziekten, V waterzucht, VI bloedvloeiingen, VII huidziekten, VIII kwaadsappigheden, IX vrouwelijke geslachtsziekten, X ziekten der kinderen, XI middelen voor niet geneeskundigen om schijndooden op te wekken en vergiftigden te redden.

Als aanhangsel volgen dan nog 339 geneeskundige voorschriften en gezondheidsdranken, benevens een uitvoerig en wel bewerkt zaakregister.

Hoezeer op deze indeeling van het boek vele theoretisch gegronde aanmerkingen te maken zouden zijn, valt echter niet te betwisten dat zij met het oog op zijne practische strekking aanbevelenswaardig is. De verschillende stoornissen worden onder ieder der genoemde rubrieken kort, zaaklijk en meestal juist, wat de hoofdzaken betreft, beschreven; terwijl ook de gebezigde terminologie duidelijk verstaanbaar is en de aangegeven geneesmiddelen meestal met den Hollandschen naam worden genoemd. Ook is het zeer gemakkelijk, voor den leek, dat bij de behandeling der stoornissen telkens wordt verwezen naar het nummer der voorschriften, zóó als die in het aanhangsel worden gevonden en meerendeels zijn ontleend aan het in zijn tijd zoo beroemde ‘Enchiridion medicum’ van Hufeland.

Hoezeer nu overigens, in wetenschappelijk opzicht, verre achterstaande bij de eerstgenoemde geschriften, aarzelen wij toch niet te verklaren dat het in practische bruikbaarheid er boven staat. Ook mogen wij het den lof niet onthouden der helderheid van voorstelling, en dat met de meeste zorg, bij het aanwijzen der geneesmiddelen, alles is vermeden wat in handen van leeken allicht tot schadelijke gevolgen zoude kunnen leiden. Voor hen dus voor wie het ‘zelf-dokteren’ onvermijdelijk is, kunnen wij het laatstgenoemde gerustelijk aanbevelen.

Wij geven er echter den raad bij steeds gedachtig te blijven aan de woorden ‘diaeta et quiete multi et magni morbi curantur’ d.i.,

[p. 261]

door goeden leefregel en rust worden vele, ja zelfs de ernstigste ziekten genezen - en nimmer te vergeten dat het hoogste doel van den geneesheer is zieken en ziekte zóódanig te leiden en te verzorgen, dat er aan de natuur niets in den weg staat om haar genezingswerk te volbrengen. Immers van de meeste ongesteldheden geldt: de natuur geneest, de geneesheer verzorgt slechts de lijders.

Arnhem, December 1874.

D^r. J.J. Kerbert.