De Tijdspiegel. Jaargang 31

[p. 220]

Oarige varsies!

Gedichtjes van J.J. Cremer. Amsterdam, G.L. Funke. 1874.

‘Oarige varsies!’ zoo zet ik als Overijselaar boven deze aankondiging van Cremers ‘Gedichtjes’, meerendeels in 't Betuwsch geschreven. Het Geldersche dialect verschilt niet zoo veel met het Overijselsch, dat de bewoners van de beide provinciën elkander niet volkomen zouden verstaan; wat wel het geval moet wezen met een volbloed Hollander, vooral als hij stedeling is, en Cremer leest. Zelfs vele eigenaardige uitdrukkingen en spreekwijzen hebben ze gemeen, en weinig of niets van het naïeve en schilderachtige gaat verloren, als zij elkander hooren spreken of het in een der beide tongvallen geschrevene lezen.

Op eene groote buitenpartij hoorde ik eens een allerliefst meisje, als boerinnetje verkleed, De Rijke of Miekes bepeinzing op 't hooiland voordragen. Het geheele gezelschap was opgetogen. Geen beter vertolking van Cremers stukje was denkbaar. Maar toch houd ik mij overtuigd, dat alleen diegenen het volle genot hadden van zijne ongekunstelde poëzie, die als Gelderschen of Overijselaars zijne taal, slechts met kleine variaties (iedere streek, zelfs iedere stad of dorp heeft zijne eigendommelijke uitspraak) dagelijks hooren spreken of genoegzaam kennen. Toen ik het stukje in dit bundeltje terugvond, kwam mij die vertolking weder levendig voor den geest, en onder 't lezen - de heer Cremer duide het mij niet ten kwade! - dacht ik onwillekeurig, wat winnen zulke gedichtjes toch veel bij de voordracht! Niet dat de inhoud van het stukje mij tegenviel; dit was volstrekt het geval niet; dus ook niet, dat ik den gunstigen indruk, dien het op mij maakte, toen het naar het leven geteekende landmeisje zoo goed werd wedergegeven alleen aan de vertolking toeschrijf; neen, maar omdat mij onder het lezen de moeielijkheden in het oog vielen, die de dichter te overwinnen had en niet altijd overwonnen heeft. Men stuit, namelijk, nog al eens op iets stroefs of gemaakts, dat bij de voordracht wegvalt of niet opgemerkt wordt, indien degene die voordraagt zijne kunst goed verstaat en het dialect geheel machtig is. ('t Oarige boerinnechien, da'k op die butenpartej heurde, za'k niet verklappen, as ze mien vroagen wie 't ewest is!)

Om hetgeen ik bedoel met een enkel voorbeeld duidelijk te maken beroep ik mij op den tweeden regel van genoemd vers (bl. 42): ‘En wie dat ook proat....’ Het meisje wil zeggen: ‘En wat je’ of ‘wat men ook proat.... ge vuult oe - a'j muu bint - ien 't heuj lang niet kwoad;’ maar dan is die versregel te lang, terwijl dat

[p. 221]

‘En’ ook geheel overtollig is. Mij dunkt alles zou beter vloeien als ze zeide:

‘Allo! Kwak!.... Daar lig ik....

Kiek! Wat ze ook proat....

Ge’ (een Overijselaar zou schrijven I) ‘vuult oe - a'j muu bint -

Ien 't heuj lang niet kwoad.’

Er is iets gewaagds in, eene aanmerking van dezen aard te maken, omdat Cremers meesterschap in 't schrijven in het Betuwsch dialect van algemeene bekendheid is en zijn proza, vooral als hij 't zelf voordraagt, hoog wordt gewaardeerd. Maar ik verbeeld mij, dat de gevierde novellist, zoodra hij zich bindt aan rijm en maat, beneden den prozaschrijver blijft. Zijne verzen vloeien hem, dunkt mij, niet zoo gemakkelijk uit de pen, dat ze niet hier en daar, door een kleinen stoplap of minder juist, soms zelfs niet Betuwsch woord, moeten geholpen worden. Dit doet echter aan de waarde der gedachte weinig of niets af; en dat men dichter kan zijn zonder juist altijd in gebonden stijl te schrijven, heeft hij al lang bewezen.

Ook in deze gedichtjes zit poëzie genoeg. Eene hooge vlucht nemen ze niet; ze voeren u niet boven het gewone lijden en strijden, waarin we allen deelen op onze beurt. Episch of tragisch is Cremers Muze eigenlijk niet; en eene ideale wereld, waarin het genie de worsteling der hartstochten verplaatst en de typen u schildert van edele en grootsche naturen, zooals de werkelijkheid ze wel niet oplevert, maar zooals er toch konden en moesten zijn - zulk eene ideale wereld toovert hij ons niet voor den geest. Cremers talent schittert het meest, als hij zijne helden en heldinnen kiest uit die klasse van menschen, die wel dezelfde driften en begeerten hebben en dezelfde gevoeligheid voor het lief en leed dezer wereld, als hooger ontwikkelden en meer beschaafden naar den geest, maar die toch in ontwikkeling en beschaving nog ver beneden hen staan. Ook in zijne verzen treden landlieden op van de eenvoudigste soort, armen en minvermogenden niet zelden; en het is eene niet geringe verdienste, dat hij zoo getrouw naar de natuur schildert, zoo juist weergeeft wat er bij hen omgaat en zich weerspiegelt in zijn dichterlijk gemoed. Wat hij in vers brengt moge dus aardig gevonden, naïef uitgedrukt, dikwijls als uit het leven gegrepen zijn; - zijn fijn gevoel en zijne rein zedelijke bedoelingen mogen er duidelijk in spreken; - en de kunst, zoo goed in de spreektaal der Betuwenaars te schrijven, als hij werkelijk doet, voor mij en voor velen met mij onbereikbaar blijven; - als voortbrengselen van die dichtergaaf, die niet alleen de stof maar ook den vorm beheerscht, kunnen ze, naar mijn oordeel, niet gelden. Ik herhaal, wat ik boven reeds schreef: ze zijn uitstekend geschikt voor de voordracht, en het tedere, gevoelige, rein menschelijke, dat ze onmiskenbaar bezitten, zou een Overijselaar kunnen doen zeggen:

[p. 222]

 

Wat oarige varsies! - bepoald ai ze heurt,

 

En ai an et riem oe niet al te veul steurt!

 

't Is ook zo'n toer, zoo in 't Betuwsch te schrieven

 

En buten de proat uut de booken te blieven!

 

 

 

Moar oarige varsies! Wie z'opsnieden kan,

 

Geleuf moar, die hef er zien oarigheid an;

 

En 'k wed, dat ze zeg', as i is an et end:

 

‘Die Cremer is toch en gevulege veut!’

 

 

 

j. hoek.

Kampen.