De Tijdspiegel. Jaargang 31

Een uithangbord.

Het boek voor iedereen, over spijzen en dranken, kleeding en huisraad en honderde dingen die dagelijks gebruikt worden. Naar het Engelsch bewerkt door Dr. T.C. Winkler. Tweede druk. Leiden, A.W. Sythoff, 192 pp. kl. 8o.

Bij gelegenheid onzer aankondiging, in dit Tijdschrift, van den arbeid van Dr. Winkler ‘Het lichaam van den mensch’ herinnerden wij aan de toepassing van het beginsel der verdeeling van den arbeid op letterkundig gebied. Hier zouden wij kunnen spreken over het gebruik dat sommige schrijvers maken van veelbelovende titels, als uit-

[p. 339]

hangbord. De heer Winkler levert daarvan, naar onze bescheidene meening, een onbetwistbaar voorbeeld met het geschrift welks titel hierboven staat. Schitterender en verlokkender uithangbord toch voor eene zaak kan men zich waarlijk niet denken, dan dien pompeusen, alles belovenden titel: ‘Het boek voor iedereen’, en krachtiger argumentum ad hominem evenmin, als in de daarop volgende woorden ‘Over spijzen en dranken, kleeding, huisraad en honderde dingen die dagelijks gebruikt worden.’ - En dan, dat alles vereenigd in een klein-octavo-boekdeeltje van slechts 192 pagina's druk. Het is waarlijk meer dan geniaal! Den schrijver die zulke grootsche dingen ten uitvoer kon brengen zal het zeker niet aan publiek ontbreken. Wij stellen ons dan ook voor dat de uitgever onmogelijk aan de hem overstelpende aanvragen der weetgierige koopers zal kunnen voldoen, en dat op dezen tweeden druk van zijn boek aldra een vierde en vijfde, ja een onnoemelijk aantal uitgaven zullen volgen. En de schrijver - Dr. T.C. Winkler, conservator van Teijler's natuurkundig museum - moet wel den hoogsten lof inoogsten, dat hij ‘iedereen’ aan zich verplichtte met dit geschrift, door tijd en vlijt over te hebben voor de overplanting van een zóó veelzijdig en hoogst wetenschappelijk product op den Nederlandschen bodem.

Die uitkomst zoude alleszins waarschijnlijk en die lof waarlijk verdiend zijn, zoo dit geschrift werkelijk aan zijn titel beantwoorde, en bleek een boek te wezen nuttig en bruikbaar voor iedereen. - Maar indien het anders ware, zoo wij eens te doen hadden met humbug, en van dien titel verklaard moest worden ‘slechts een uithangbord’ niets meer? Dan, ja dan? - Wij willen daarom dit merkwaardig product der industrie van den heer Winkler nader beschouwen.

Geen enkel woord tot inleiding geeft den lezer van dit geschrift eenig licht over den oorsprong. Wel staat op den titel vermeld, ‘naar het Engelsch bewerkt’, maar naar welke bron wordt niet medegedeeld. Als vertaling of bewerking is het dus aan contrôle onttrokken.

Ook geen enkel woord gaat vooraf ter verklaring van doel en strekking, of als een welwillend beroep op den lezer, voor leemten en gebreken die dit geschrift mochten aankleven. Neen! de titel zegt alles en het boek moge voor zich zelf spreken. - De brandende weetgierigheid van den lezer moet door niets worden opgehouden; hij kan dadelijk met den tekst zelven aanvangen. Het eerste hoofdstuk is gewijd aan hetgeen reeds het Romeinsche volk het hoogste waardeerde, waarmede zijne onstuimige begeerten het zekerst werden gestild ‘panem et circenses’! In vragen en antwoorden - den catechismusvorm die ook de overige hoofdstukken meerendeels kenmerkt, - vindt men hier eenige ‘onderwijzingen’ betrekkelijk het brood en zijn bereiding, de graanplanten, de eetbare knolgewassen en andere plantaar-

[p. 340]

dige voedingsstoffen. Dit alles wordt afgehandeld in 12 pagina's. Welk een rijkdom van stof, niet waar, in zoo'n kleine ruimte besproken!

Zoo ergens, hier verstomt de critiek geheel. Doch het boek is verdeeld in een en twintig hoofdstukken. Wij hebben dus nog slechts een klein gedeelte doen opmerken van zijn veelzijdigheid. Wij zullen daarom ook de overigen vluchtig de revue laten gaan - al zouden wij ook misschien kunnen volstaan door van het eerstgenoemde te zeggen ‘ex ungue leonem.’ Hoofdstuk II behandelt de vraag: hoe maakt men kaas? bespreekt de kenmerken der verschillende kaassoorten en ook de boter. Hiervoor zijn den schrijver 5 pagina's voldoende. In het IIIe hoofdstuk kan de lezer zich te goed doen aan wetenswaardigheden betrekkelijk thee, koffie, kakao, chocolade en citroenen. Ook hiervoor is de ruimteinhoud van 5 pagina's voldoende. Hoofdstuk IV spreekt over oranjeappelen - citroenen - limoenen - vijgen, olijven en andere vruchten, in 7 pagina's. Over kaneel en andere specerijen handelt hoofdstuk V, die in 5 pagina's weder voldoende zijn toegelicht. Hoofdstuk VI behandelt het zout, soda, potasch, zeep, zwavel enz., in 7 pagina's; terwijl in hoofdstuk VII suiker, honig en stroop worden besproken en Schr. daaraan 6 pagina's wijdt. - Over het bier en andere alcoholische dranken worden 7 pagina's ten beste gegeven (hoofdstuk VIII), terwijl 4 pagina's zijn gewijd aan de onderwerpen: tabak, sigaren, snuif, opium, hennep enz. (hoofdstuk IX). In het daaraan volgende worden de kamillen en eenige andere populaire geneesmiddelen behandeld; terwijl hoofdstuk XI een en ander zegt betrekkelijk kaarsen, gas en ander lichtmaterieel. Voor die beide laatstgenoemde afdeelingen te zamen waren 17 pagina's voldoende! Hoofdstuk XII, over steenkool en andere brandstoffen (7 pagina's); XIII, over leder en looien (4 pagina's); XIV, betrekkelijk katoen, spinnen, weven, drukken enz. (27 pagina's); XV, over het papier (7 pagina's); XVI, over hout en houtsoorten, (in 4 pagina's); XVII, over porcelein en aardewerk (8 pagina's); XVIII, over glas en glassoorten (9 pagina's) - zijn allen op analoge wijze bewerkt. Er volgen dan nog hoofdstuk 19-21, te zamen 60 pagina's, alzoo de uitvoerigst behandelde, waarin men een en ander vindt opgeteekend betrekkelijk lak, ijzer en andere metalen, diamant, paarlen en andere edelgesteenten.

Ziehier den rijken inhoud van dit geschrift. Wie duizelt niet van een talent dat zóó vele en zóó uiterst verschillende onderwerpen, in zoo'n uiterst beperkte ruimte wist samen te brengen en te behandelen.

Waarlijk! Meyer's Conversations-Lexicon (3^te Aufl. 1874), uitgegeven door het Bibliographisch instituut te Hilburghausen, wordt er geheel en al door in de schaduw gesteld. Hier is van allemans gading voor weinig geld en ten koste van weinig tijds te koop.

Het Boek voor iedereen van Winkler is een juweel van 't eerste water!

Wie een weinig oordeel en gezond verstand bezit zal beter weten en

[p. 341]

anders spreken. - De bloote opgave der onderwerpen, in verhouding tot den omvang van het boek, is zeker voldoende om te weten wat men er van denken moet.

Gaarne willen wij erkennen dat er wetenswaardige zaken genoeg in worden gevonden, waaraan menig lezer zijn ledig hoofd zal verkwikken. Ook willen wij wel aannemen, dat verschillende onderwerpen niet geheel zonder wetenschappelijken zin zijn besproken, al houden wij ons ook overtuigd, dat van deskundige zijde op menige dwaze bewering niet slechts, maar ook op menige onjuiste voorstelling gewezen kon worden.

Wij achten het onnoodig en niet der moeite waard dit met voorbeelden te staven. Wij hebben genoeg aangevoerd om de strekking en inrichting van dergelijke quasi populaire geschriften aan de kaak te stellen, die slechts gebrekkig weten, halfweten of pedanterie kunnen kweeken. Wij gunnen aan ieder schrijver en uitgever een veelbelovenden titel voor hunne werken, mits die waar zij, niemand misleide en er niet van gezegd moet worden: ‘slechts een uithangbord; gelijk aan dien van ‘Het boek voor iedereen’, waarmede wij met leedwezen kennis maakten en welks aankondiging wij ongaarne op ons hebben genomen.

Arnhem, '74.

d^r. j.j. kerbert.