De Tijdspiegel. Jaargang 31

[p. 74]

Letterkunde.

Vrucht van dertig jaren.

Woordenboek der Frequentatieven in het Nederlandsch, 1e en 2e Afl. door Dr. A. de Jager. Te Gouda, bij G.B. van Goor Zonen, 1873.

Alweder een woordenboek, zal wellicht deze of gene zeggen. Terwijl dat van Van Dale (helaas na den dood van den bewerker!) voltooid is, en het Woordenboek der Nederlandsche Taal langzaam maar statig vooruitgaat, verschijnt er op nieuw een woordenboek, dat, zoo al niet den geheelen schat der tegenwoordige taal, dan toch een goed gedeelte daarvan alphabetisch behandelt. De opmerking is dan ook reeds gemaakt, dat dit woordenboek zijn raison d'être mist, daar toch verreweg de meerderheid der behandelde woorden ongetwijfeld ook in het groote woordenboek hunne plaats zouden hebben gevonden. Hoewel deze opmerking niet geheel zonder grond is, is het aan den anderen kant licht te begrijpen, dat een man als Dr. De Jager, die het grootste gedeelte van zijn leven achter zich heeft, en meer dan dertig jaren aan zijn geliefkoosd onderwerp heeft gearbeid, de vruchten van zijn werk wil zien en op zijne roemrijk verworven lauweren rusten. Het kan mij dan ook niet van het hart, van de uitgave van dit boek den kundigen bewerker een punt van verwijt te maken, al begrijp ik, dat der Redactie van het Woordenboek niet veel anders overblijft, dan de onaangename taak, om - indien zij althans zoo volledig mogelijk wil zijn - Dr. De Jager's Woordenboek te laten excerpeeren. Want De Jager heeft eene belezenheid, die bijna ongeloofelijk is; zelfs de onbekendste dichters en schrijvers van alle tijdvakken onzer letterkunde heeft hij gelezen en de opgezamelde bouwstoffen zóó geordend, dat hij er te allen tijde over beschikken kan. Verbazend is het aantal woorden, dat bij De Jager gevonden wordt, wier bestaan men evenmin zou vermoeden, als de schrijvers, waaraan ze zijn ontleend. Ik behoef slechts namen te noemen als Porjeere, van Elverveldt, Lentfrinck e.a., die zeker velen met mij voor het eerst in de dichterwereld zullen ontmoeten. Als bijdrage voor den woorden-

[p. 75]

schat van ‘al wat in boeken steekt,’ is dus Dr. De Jager's woordenboek hoogst gewichtig.

Dat ik de waarde der frequentatieven, als zoodanig, niet zoo hoog stel als de bewerker van het Woordenboek zelf, zal hij mij ongetwijfeld ten goede houden. De behandeling der frequentatieven is nu eenmaal De Jager's lievelingsvak, waaraan hij een groot deel van zijn leven gewijd heeft, en voor zulk een vak krijgt men eene voorliefde, die ons licht de waarde daarvan doet overschatten. Voor mij zijn de sterke werkwoorden met al hunne, door klankwisseling gevormde, afstammelingen belangrijker, dan de frequentatieven, die zwak zijn en dus uit den aard der zaak zich in geen talrijke nakomelingschap mogen verheugen. Ook zou men over sommigen der als frequentatieven opgegeven werkwoorden eene discussie kunnen openen, of zij al dan niet frequentatieven zijn. Dit zou o.a. kunnen plaats hebben over druppelen, dat niet is het herhaalde druppen, maar m.i. eene afleiding van druppel; over bengelen, brimmelen, gorgelen, geeselen e.a. Maar zulk eene discussie zou moeilijk de aandacht der lezers kunnen gaande houden - de in den Taalbode gevoerde strijd over herinneren kan dit bewijzen, - omdat dit voor de meesten een punt van zeer ondergeschikt belang is. Liever wil ik de lezers van de Tijdspiegel aansporen, het boek zelf ter hand te nemen en den rijkdom van woorden en vormen onzer taal en de belezenheid van den bewerker te zien in belangrijke artikelen als fommelen, futselen, heimelen e.a.

Wat de indeeling der woorden betreft, die door Dr. de Jager naar de uitgangen zijn gerangschikt, mij dunkt, eene geheel alphabetische schikking had de voorkeur verdiend, 1^o. omdat men zoodoende een beter overzicht krijgt van frequentatieven, die alleen in uitgang verschillen, en 2^o. omdat het zoeken naar een woord daardoor eenigszins ware vergemakkelijkt, en het practisch belang van de lezers is iets, wat bij het schrijven van een boek steeds moet worden in het oog gehouden.

Al het gezegde neemt evenwel niet weg, dat het Woordenboek van Dr. De Jager eene zeer gewichtige verschijning is op het gebied onzer taalvormen; als zoodanig kan ik - meer nog dan om de kennis der frequentatieven zelven - het boek aan allen aanbevelen, die zich met de studie onzer taal bezig houden.

Dat er in het Woordenboek, met hoeveel zorg en nauwkeurigheid ook bewerkt, enkele onjuistheden en onvolledigheden zijn op te merken, wien zal het verwonderen? Toch meen ik de weinigen, die mij in het oog zijn gevallen, bij mijne aankondiging van het boek niet te mogen verzwijgen.

Zoo staat kol. 119 opgegeven als Akensch dialect met de beteekenis van uitvlucht het woord foef, dat vooral in het verkleinwoord foefje bij het grootste gedeelte van ons volk in dien zin bekend is; en kol. 164 staat als Groningsch te boek het werkwoord grienen, met de beteekenis pruilen, terwijl het ook in Holland en Utrecht in algemeen gebruik is.

[p. 76]

Bij bazelen staat aangeteekend: ‘in onze woordenboeken onbekend,’ terwijl het gevonden wordt bij Van Dale.

Bij gangen (kol. 136) ware de toevoeging niet overbodig geweest, dat dit werkwoord volkomen gelijk staat met ons gaan, hetwelk er, blijkens ging, slechts een wisselvorm van is, evenals voor vangen in het middelnederlandsch vaen wordt gebruikt, en staan van standen gevormd wordt.

Bij grasduinen (kol. 157) laat De Jager zich wel wat sterk tegen het werkwoord uit, dat daarvan gevormd is. Het werkwoord grasduinen staat zoowel in de woordenlijst van De Vries en Te Winkel als bij Van Dale opgegeven, en is tegenwoordig veel gebruikelijker dan de oorspronkelijke uitdrukking ‘in grasduinen gaan,’ die niets anders is dan eene antiquiteit.

Bij de woorden behemstig en behemstelijk (kol. 198) kan gevoegd worden, dat in de spreektaal ook nu nog beheimst in gebruik is, vooral in de uitdrukking ‘ergens beheimst mede zijn,’ d.i. geheimzinnig.

Bij hubbelen en drubbelen kan ik een voorbeeld voegen uit een onuitgegeven fragment van den Malegijs, dat op de Bibl. der Maatsch. van Nederl. Lett. berust:

Als ic di wane slaen,
Bestu mi wel sciere ontgaen,
Ende ontslopen ende onthubbelt;
Eer ghi mi nochtan ontdrubbelt,
Sal het u costen tlijf.

Bij goyen (Wal. 8237; kol. 185) mag vooral niet ontbreken Taalen Lttb. II. bl. 275 vgg. Over wihot (kol. 224 noot), niet wi hot, zie men Dr. Verwijs op Rose 8613.

Eindelijk een paar rectificatiën uit het Middelnederlandsche taalgebied. De eerste betreft het citaat uit Blommaert (kol. 61). Dauwen is daar geen praesens, maar een imperfectum, blijkens custen in vers 107. Evenals men van verspouwen of verspuwen het imperfectum verspau maakte, en van berouwen het praet. berau, zoo was dau, dauwen het regelmatig imperfectum van douwen of duwen.

Dat ten slotte ketsen (kol. 251) wel degelijk jagen is, als afgeleid van het Fransche chasser, en niet afkeeren, kunnen de plaatsen bewijzen, die ik op Hist. v. Troyen, vs. 1438, heb bijeengebracht.

En hiermede meen ik mijne taak te hebben volbracht en neem ik afscheid van den Nestor onzer taalgeleerden, met den wensch, dat het hem zal gegeven zijn, zijn Woordenboek voltooid te zien en nog veel te arbeiden ten nutte onzer taal, aan wier studie Dr. De Jager zich zijn geheele leven niet zulk een gelukkig gevolg gewijd heeft.

Leiden, April 1874.

j. verdam.