De Tijdspiegel. Jaargang 29

[p. 471]

Een keurig boekje.

De vijf boeken van Mozes. Eene voorlezing van A. Kuenen, Hoogl. te Leiden. Leiden, P. Engels, 1872.

Dit werkje is een model in zijn soort. De titel is zeker niet uitlokkend, ja, zelfs eenigszins afschrikkend. De vijf boeken van Mozes! Onwillekeurig is men bang, dat men een geleerde verhandeling en de bespreking van kritische vraagstukken vinden zal, goed voor de mannen van het vak, maar voor anderen ongenietbaar. Men zij gerust! Geleerdheid in overvloed moge aan deze voorlezing ten grondslag liggen, men krijgt inderdaad de slotsom van den arbeid veler geleerden; kritische vraagstukken mogen er in behandeld zijn, dor is het werk geenszins; zeker zijn de hoorders geboeid, en voor lezers is 't nog meer geschikt. Na gediend te hebben als voorlezing, wordt het stuk thans in den handel gebracht, èn ten dienste der studenten, die des schrijvers lessen over den Pentateuch zullen volgen, opdat zij een weinig op de hoogte der kwestie mogen zijn, èn voor alle belangstellenden in dergelijke vraagstukken.

Ziethier een verslag van den inhoud!

Na een kort woord van inleiding, waarin de spreker en schrijver de belofte aflegt, dat hij niet zoo droog zal zijn als zijn onderwerp schijnt mee te brengen, schetst hij vooreerst, hoe de aloude overlevering, dat Mozes de schrijver is der eerste vijf boeken des Bijbels, plaats heeft gemaakt voor het inzicht, dat de Pentateuch eerst gaandeweg ontstaan is. In het tweede deel wordt die wording meegedeeld; de lezer doorloopt de geschiedenis van Israël, om bij vier tijdstippen stil te staan: bij Mozes, bij de achtste eeuw, bij de hervorming van Jozia en bij Ezra, en aldus gadeslaan, onder welke omstandigheden achtereenvolgens drie uitgaven van den Pentateuch het licht zagen en wat het karakter van elk dier uitgaven was. In de derde afdeeling wordt eindelijk de vraag gesteld: ‘Waartoe dient ons de kennis van de geschiedenis der boeken van Mozes?’ tot wier beantwoording nog eens de drie uitgaven, nu in omgekeerde orde, in oogenschouw worden genomen en aangetoond wordt, hoe allerlei redenen van ergernis en bespotting - bijv. dat Jakob, volgens de tijdrekenkundige opgaven in sommige hoofdstukken van Genesis, 77 jaar oud zou geweest zijn, toen hij bij Laban kwam - worden weggenomen, als men de bestanddeelen van Genesis van elkander scheidt en aan ieder auteur het zijne geeft. Vooral wordt er op gewezen, hoe zóo eerst die drie uitgaven haar volle beteekenis beginnen te verkrijgen, begrepen kunnen worden, gaan leven voor ons.

Over het een en ander schreef de heer Kuenen op zijn bekenden

[p. 472]

trant, dat is kalm, overtuigend, duidelijk. Het geschrift is daarom veler aandacht ten volle waardig. Vooreerst zij het aanbevolen aan zijn leerlingen, die, zullen zij zich eenigszins thuis gaan gevoelen in den doolhof van den Pentateuch, dringend noodig hebben den hun hier gegeven draad goed vast te houden. Verder voor alle godgeleerden, die zich met deze studiën min of meer bezig houden of ook slechts de resultaten weten willen. Het is hun niet ontgaan, dat sedert de uitgave van Kuenen's Hist.-Krit.-Onderzoek, welks eerste deel in 1861 verscheen, de kritiek op den Pentateuch in menig opzicht tot andere slotsommen geleid heeft dan in dat werk zijn neergelegd. In De godsdienst van Israël draagt de schrijver geheel afwijkende meeningen over dit onderwerp voor. Welnu, in dit kleine geschrift vindt men een overzicht der beschouwing van de wording van den Pentateuch, zooals die aan het laatste boek ten grondslag ligt. Den lezers hiervan zal het gewis zeer aangenaam zijn.

Zal het dat aan het groot publiek ook zijn? Ongetwijfeld, voor zoover het in dit en dergelijke vraagstukken belang stelt. Het getal dier menschen neemt zeker niet toe. En daarvoor is oorzaak. ‘In de eerste plaats’ - zoo schrijft Kuenen bij 't beantwoorden der vraag, waartoe de verkregen kennis aangaande de wording van den Pentateuch dient, (bl. 38) - ‘in de eerste plaats ziet men zich nu ontslagen van de wanhopige verplichting om de tegenstrijdigheden op te lossen, die zich onder het lezen voordoen.’ Zeer waar! Maar ik geloof niet, dat velen dergenen, die boekjes als dit lezen en genieten kunnen, zich met die tegenstrijdigheden het hoofd breken. Wie der eenigszins liberale leeken leest thans nog met zooveel aandacht den Pentateuch? ‘Is het te verwonderen,’ schrijft Kuenen, ‘dat wij ons getrokken gevoelen en gesticht worden door de tafereelen, ons in die verhalen geteekend? (nl. nu wij ze als voortbrengselen van hun tijd begrijpen)’ (bl. 56). Neen, dat is geen wonder. Maar het getal der aldus gestichten is niet groot. Immers er is nog al eenige verstandelijke ontwikkeling toe noodig. Men moet lust hebben zich te verplaatsen in andere tijden en in staat zijn grootsche gedachten en edele gewaarwordingen in zeer vreemde vormen te bewonderen. Voor den grooten hoop is de stichting weg, als men niet in ieder verhaal en elke wet waarheid, zuivere waarheid ziet.

Het boekje is een model in zijn soort. De soort is eigenaardig in onzen tijd. Men zou zoo zeggen: er zijn honderden onderwerpen, die ons als godsdienstige menschen veel meer belang inboezemen dan het ontstaan der vijf boeken van Mozes. Toch deed prof. Kuenen een goed werk met de populaire behandeling hiervan. Wij hebben nu eenmaal tegenwoordig de taak om een verouderde Bijbelbeschouwing te bestrijden, en hiertoe is 't niet genoeg ontkennend te werk te gaan; wij mogen en kunnen ons niet vergenoegen met leemten aan te wijzen en daaruit de gevolgtrekking te maken, dat een geschrift uit onderscheiden stukken samengesteld is; wij willen ook een duidelijke voorstelling

[p. 473]

geven van de ware beteekenis der aldus besproken boeken. In dit soort van voorlezingen worden dus niet zonder reden kritische, zuiver historische onderwerpen voor een uitgebreid publiek besproken. Is daarin iets vreemds? Het zij zoo! Van den anderen kant: de menschen kunnen zich toch niet altijd bezig houden met hunne verhevenste en heiligste belangen. Zij hooren en lezen over allerlei onderwerpen uit zeer onderscheiden gebied van kunst en wetenschap. En daarop is, voorwaar! toch veel, dat vrij wat minder belangrijk is dan een gedeelte uit de geschiedenis van een godsdienst. 't Is ook voor het godsdienstig leven van nadenkende menschen niet onnut, dat zij profeten, priester-profeten en volbloed priesters eens aan 't werk zien en gadeslaan, wat er onder hunne handen van den godsdienst eens volks wordt.

Ach! de geschiedenis der drie uitgaven van den Pentateuch is zoo treurig; de eerste zoo kinderlijk en frisch, ruw, maar natuurlijk; de tweede nog zeer gemoedelijk, doch reeds waait ons een priestergeest te gemoet; de derde - vormen, ceremoniën, van top tot teen.

Wij danken prof. Kuenen voor zijne gave. Zij vinde het gunstige onthaal, dat zij verdient!

Harlingen, Nov.

H. Oort.