De Tijdspiegel. Jaargang 29

[p. 394]

Letterkunde.

Een nieuw werk van den vlaamschen dichter Conscience.

De Kerels van Vlaanderen. Historische tafereelen uit de XIIde eeuw, door Hendrik Conscience. Met 8 platen door Eduard Dujardin. Antwerpen, Drukkerij van J.P. van Dieren en Comp., 1871.

Daar zijn slechts enkele schrijvers, wier geschriften van vroeger dagen het publiek zoo hebben weggesleept, dat ieder nieuw werk, dat zij in het licht zenden, met de grootste blijdschap wordt begroet en met de meest gespannen verwachting wordt te gemoet gezien. Onder die schrijvers behoorden o.a. Dickens, van Lennep, George Sand enz. Ik geloof niet te veel te zeggen, wanneer ik beweer, dat ook Hendrik Conscience tot dezen mag gebracht worden. Wie onzer herinnert zich niet zijne menigvuldige romans, zijn ‘Loteling’, zijn ‘Baes Gansendonck’, zijn ‘arme Edelman’ enz., die allen zoo vol diep gevoel en tevens van zulk een echte kunstwaarde zijn. Meesterlijk verstaat Conscience de kunst, om in aanschouwelijke en toch eenvoudige en natuurlijke vormen weêr te geven de verschillende toestanden van het leven. En het verwondert ons dan ook niet, dat zijne werken ver buiten de Vlaamsche grenzen ingang hebben gevonden. Hoe verschillend toch de gebruiken en zeden der onderscheiden natiën zijn, hoe men op den eersten oogopslag den Engelschman van den Franschman en den Duitscher kan onderscheiden, het menschelijke leven is overal hetzelfde, en waar dus dat leven met de grootste objectiviteit wordt beschreven, waar de roerselen van het menschelijk hart door de kunst worden ontdekt, daar verwondert het ons niet, dat zulke kunstproducten overal ingang vinden en overal met hetzelfde genot worden gesmaakt.

Daar bestaat echter nog een tweede genre van Consciences geschriften. Naast de algemeen menschelijke, zijn er ook van denzelfden Schrijver een reeks historisch-romantische geschriften aan te wijzen, die bepaaldelijk tot doel hebben het vroegere Vlaamsche heldengeslacht ten voorbeeld aan de tijdgenooten te stellen, opdat de oude vrijheids-

[p. 395]

zucht ook hen meer en meer zou bezielen. Conscience toch zag met denzelfden weemoed zijn Vaderland aan, als waarmeê b.v. de dichter Ledeganck Vlaanderen beschouwde, toen hij in zijn dichterlijke toespraak tot Brugge de volgende gevoelvolle woorden ontboezemde, na eerst het schitterend verleden van Vlaanderen te hebben bezongen.

En thans! thans zijt gij waard beschreid;
'k Herhaal het, in de bitterheid
Des herten: zonder zuchtend rouwen
Kan geen gevoelig zoon van Vlaandren U beschouwen,
Daar gij van wat gij waart slechts schaduw zijt en spot.
En wat is de reden toch van zulk een hachlijk lot?
Gij vielt niet door 't geweld van brandend oorlogswoede,
Gij vielt niet door een slag van 's Hemels geeselroede;
Maar ach! het eergevoel van uw zelfstandigheid,
Uw eigen Vlaamschen aert heb ge onbedacht vergeten,
Al wat gij dierbaarst hadt voor vreemden pronk versmeten;
En daarom zijt gij waerd beschreid.

Van de waarheid dier woorden was ook Conscience ten volle overtuigd. Ook hij kende het schoone verleden van Vlaanderen; ook hij betreurde den vreemden pronk waarmeê zijn Vaderland zich met opoffering van zijn eigen landaard tooide; ook hij trok daarom te velde tegen de vijanden van zijn geslacht en verhief het zwaard des woords, om den naam der voorvaderen te wreken en Vlaanderen op te heffen uit de vernedering. Tot dit doel bezigde hij o.a. den vorm van den historischen roman, waartoe behooren: ‘In het wonderjaer 1566’, ‘de geschiedenis van Graaf Hugo van Craenhove en van zijnen vriend Abulfaragus’ ‘Jakob van Artevelde’ en vooral ‘de Leeuw van Vlaanderen’, welk laatste werk bovenal Consciences roem verhoogde en den beroemden strijd van de Vlamingers tegen de Franschen in de 14^e eeuw tot voorwerp had. Tot ditzelfde genre behoort ook het werk, dat wij heden aankondigen: ‘De Kerels van Vlaanderen.’

Het komt mij voor, dat reeds door dezen titel alleen bevestigd wordt het gebrek, dat er aan al de historische romans van Conscience kleeft. Dit gebrek is, dat daarin de kunst, de schoonheidszin te veel is opgeofferd aan de historische naauwkeurigheid. Wel weet ik, dat daarin juist de groote moeielijkheid van dezen dubbelzinnigen kunstvorm is gelegen; maar Walter Scott en andere historische romanschrijvers hebben toch bewezen, dat het een aan het andere geen schade behoeft te doen, dat zoowel in den historischen roman de aesthetische als de geschiedkundige zin tot haar recht kunnen komen. Conscience evenwel kent het geheim dier vereeniging niet. Bij alle frischheid van voorstelling, missen zijn historische romans zoowel eenheid als idealisme. Het zijn losse aaneengeschakelde tafereelen, en daarbij heeft hij er behagen in, om zijne lezers vooral het afschuwelijkste uit dien ouden tijd te herinneren.

[p. 396]

Nu zeide ik, dat reeds de titel van dit nieuwe werk ons wijst op dezelfde aesthetische fout. ‘De Kerels van Vlaanderen,’ wat ligt er voor aanlokkelijks in dien titel? Het moge dan waar zijn, wat de Schrijver in zijn voorrede zegt, dat de naam Kerel oorspronkelijk geweest is de eigennaam van het Vlaamsche geslacht dat hun land zelf heette: Kerlingaland; dat de naam Kerl een oud Saksisch woord is, dat vrije man beteekent, daar is tot de uitdrukkelijke aanwijzing hiervan zooveel omhaal van geleerdheid noodig, dat daardoor naar mijn meening de fout niet wordt goedgemaakt. Wij kennen den naam Kerel bijna uitsluitend in malam partem, en zoo dan iemand ons door den naam van zijn werk tot de lezing daarvan wil noodigen, dat hij dan niet beginne met straattaal te bezigen. Het behoeft niet te worden gezegd dat dit niet aesthetisch is.

Toch zouden we ons nog door dien titel kunnen misleiden en zou het zeer goed kunnen wezen, dat de inhoud niet aan dien woesten titel beantwoordde. Dit is echter maar al te waar; de inhoud zet volkomen het zegel op het barbaarsche hoofd. We worden in alle woestheden, alle gruweldaden, alle verschrikkingen rondgevoerd en zonder eenig voorbehoud worden den lezer tafereelen voor den geest gehouden, die de haren te berge doen rijzen. Ook de teekenaar Eduard Dujardin heeft door zijn illustratiën van dezen roman tot het ontvangen van dien verschrikkelijken indruk het zijne bijgedragen. De wreedste strafoefeningen worden door hem ons voorgehouden, als waren de levendige kleuren, waarmede Conscience schildert, niet voldoende. Ziet! zulke woeste teekeningen met pen en penseel behooren te huis in het een of ander archaeologisch werk, zooals b.v. in ‘ons Voorgeslacht’ van Hofdijk; maar in een roman voorkomende, beleedigen ze al wat in ons is aan schoonheidsgevoel.

Zeker, hier en daar komen er in ‘de Kerels van Vlaanderen’ tafreelen voor, die ons herinneren aan de liefelijke novellen van den Schrijver; maar de hoofdinhoud is niet weldadig.

Dat Conscience op bijna 60jarigen leeftijd en na het voor enkele jaren zoo smartelijk verlies van twee zijner zonen, nog onderneemt om zulk een werk te schrijven, is een bewijs van enorme kracht des geestes. Maar omdat de Schrijver nog zulk een kracht openbaart, heeft het publiek dat hem bemint, ook recht op andere kunstgewrochten, dan de ‘Kerels van Vlaanderen.’ Waarom wijken zoovele schrijvers en dichters toch op lateren leeftijd van hunne oorspronkelijke roeping af? Waarom wordt de novellen-dichter Cremer romanschrijver, filosoof en moralist? Waarom waagt zich de novellen-dichter Conscience op de gladde baan van den historischen roman? Hoe natuurlijk dit ook moge zijn, de kunst lijdt er schade bij. Want ook in de kunst geldt de regel: Streeft niet naar hetgeen boven uw krachten is.

Dat dan Conscience terugkeere tot zijn grepen uit het onmiddellijke volksleven. Daar is hij meester. En ik geloof ook, dat hij langs dien

[p. 397]

nederigen weg meer zal bereiken zijn levensdoel, de opheffing van Vlaanderen, dan door het woeste verleden zijns volks te steken in een romantisch kleed.

Kuilenburg.

d.c. nijhoff.