De Tijdspiegel. Jaargang 29

Een tak van het vrouwen-onderwijs.

Het onderwijs in de vrouwelijke Handwerken, een noodzakelijk leervak in de lagere school. Naar het Hoogduitsch van Rosalia Schallenfeld, door H.A. Krooneman, Hoofdonderwijzeres. Schiedam, van Dijk en Comp., 1871.

Na actie komt reactie. Men heeft zoo lang de negentiende eeuw geroemd, zoo lang gesproken van de reuzenschreden die de beschaving in deze eeuw heeft gemaakt, totdat eindelijk de gebeurtenissen van de laatste twee jaren ons er toe gebracht hebben eens na te denken, of al die lof niet wat overdreven is. Doch waar we ons ook te beklagen hebben over tragen vooruitgang, als we het oog slaan op het onderwijs, dan erkennen we dankbaar, dat we in de laatste honderd jaren vrij wat zijn vooruit gekomen.

Toch bleef nog een tak van onderwijs te vergeefs op verbetering wachten. Bij elk vak werd de classicale behandeling ingevoerd en het onderwijs zoodanig ingericht, dat het in de eerste plaats strekte tot ontwikkeling en scherping van het denkvermogen; alleen de vrouwelijke handwerken bleven van dat voorrecht verstoken. Wel worden zij in iedere meisjesschool onderwezen, maar het onderwijs is hoofdelijk en bestaat uitsluitend in voordoen, terwijl de leerling, zonder het waarom te weten, machinaal nadoet. Deze methode van onderwijs, of liever, dit gebrek aan methode is tot nu toe, althans in ons land, zoo uitsluitend heerschend, dat wij niet beter weten, of het hoort zoo; de gedachte komt niet bij ons op dat het ook wel anders kon zijn, en wij staan geheel verbaasd nu men er ons eindelijk opmerkzaam op maakt dat ook hier verbetering mogelijk is, dat het classicaal onderwijs hier dezelfde voordeelen zal opleveren als elders, dat zelfs het onderwijs in de vrouwelijke handwerken ontwikkelend kan zijn.

Hoe zou het komen, dat men zoo lang zulk eene sleur heeft gevolgd? Zou de oorzaak kunnen zijn, dat dit onderwijs uit den aard der zaak uitsluitend aan vrouwen is toevertrouwd? Als dat zoo is, dan blijkt hieruit al weer duidelijk, hoe noodig het is, dat men zich wat meer

[p. 186]

met ons gaat bemoeien. Maar het is nu ons doel niet, op die vraag een antwoord te zoeken; we willen liever dankbaar kennis nemen van den beteren weg, ons aangewezen door bovengenoemd werkje.

Met meer recht dan menig leeraar aan eene Hoogere Burgerschool, die, na een paar jaar onderwijs te hebben gegeven, eene handleiding het licht doet zien, mocht de vertaalster van ‘der Handarbeitunterricht von Rosalia Schallenfeld’ zeggen, dat zij voorziet in eene ware, diep gevoelde behoefte. Rosalia Schallenfeld is de baanbreekster voor een verbeterd onderwijs in de vrouwelijke handwerken. Het is geene onbeproefde nieuwigheid, die zij ons aanprijst. Jaren lang heeft zij hare theorie in praktijk gebracht, eer zij het publiek schriftelijk daarmeê bekend maakte. ‘Rectoren, regentessen van scholen, onderwijzeressen, enz. zoowel uit Berlijn als uit andere oorden des lands hebben herhaaldelijk de lessen in hare inrichting bijgewoond, en in vele bijzondere scholen in Pruisen en Zwitserland is hare methode ingevoerd.’ Kort na de uitgave van haar boekje stierf zij, in 1864. In 1868 bezorgde hare zuster eene tweede uitgave, waarvan de Schoolbode reeds in de Januariaflevering van 1870 melding maakte, en waarnaar Mej. Krooneman de Nederlandsche uitgave bewerkt heeft.

Het doel dat Rosalia Schallenfeld zich voorstelt bij het onderwijs in de vrouwelijke handwerken, is:

1. den grond te leggen tot alle vrouwelijke handwerken;

2. deze zoover uit te breiden, als genoegzaam is tot zelfstandige vervaardiging van alle voor eene huishouding benoodigde handwerken:

3. de zelfstandige volmaking mogelijk te maken.

Zij wil dat alleen die handwerken zullen onderwezen worden, die voor de huishouding noodig zijn. Alle zoogenaamde fraaie handwerkjes worden dus door haar uit de school verbannen. De vele uren, die in naam aan het onderwijs in de vrouwelijke handwerken besteed, maar inderdaad verbeuzeld werden, wil zij gebruikt hebben voor een degelijk onderricht, dat het meisje in staat zal stellen om de plichten, die de huishouding haar zal opleggen, beter te vervullen.

Doch zal het bovenomschreven doel worden bereikt, dan moet het onderwijs geheel anders worden ingericht. De algemeene onderwijskundige regelen moeten op het onderwijs in de handwerken worden toegepast. Grijpt men bij het onderwijs in de andere vakken elke gelegenheid aan, om de leerling zelf te leeren zoeken, men doe dit ook bij de handwerken. Verder eische men nooit van het kind, dat het iets doen zal, wat het niet begrijpt. Het kind moet zich ook hier rekenschap geven van alles, wat het verricht. De onderwijzeres moet dus nooit zelf iets voor de leerling maken; zij moet niet het handwerk beginnen en de moeilijkste zaken er aan verrichten; zij moet alleen de noodige aanwijzigingen geven. Het kind moet alles zelf doen. Het is beter, dat het werk wat minder net is, dan dat het kind leert anderer werk voor het zijne uit te geven. ‘Zelfwerken wekt ook den

[p. 187]

lust tot werken.’ ‘De leerling moet ook haar eigen werk leeren beoordeelen.’ Zij moet zelf de gemaakte fouten weten te vinden, en die althans niet verbeteren, voor dat zij ze begrepen heeft. Dat men verder moet zorgen, dat de overgang van het gemakkelijke tot het moeilijke geleidelijk zij, dat het werk de krachten van het kind niet te boven ga, dat de verschillende handwerken elkaar opvolgen maar niet samen gaan, spreekt wel van zelf.

Verder wil de schrijfster, dat men niet alleen anders maar ook meer onderwijze. Het meisje moet niet alleen technische vaardigheid verkrijgen. Al kan zij vlug naaien, dan zal zij toch nog dikwijls verlegen staan, als zij zonder model eenig kleedingstuk knippen moet. Zij moet dus de verhouding tusschen de verschillende deelen kennen, en weten hoe deze deelen in elkaar passen. Maar meer nog, zij moet ook de stoffen en werktuigen kunnen beoordeelen.

Mij dunkt, als zulke eischen worden gesteld aan het onderwijs in de vrouwelijke handwerken, dan zal de minachting langzamerhand afnemen, die men tegenwoordig voor dit vak koestert. Maar we komen evenzoo onmerkbaar tot het inzicht, dat dan in ons land nagenoeg nergens het onderwijs in de vrouwelijke handwerken aan bevoegde personen is opgedragen. ‘De onderwijzeres moet zijn ervaren en paedagogisch ontwikkeld.’ Aan het eerste vereischte voldoet gewoonlijk de onderwijzeres in de meisjesschool voor genoemd meer uitgebreid lager onderwijs niet. Zij is wel in staat een borduur- of tapisseriewerkje keurig af te maken, maar het vervaardigen van kleedingstukken gaat haar minder gemakkelijk af. En we nemen haar dat niet kwalijk. Zij heeft zich op zooveel vakken toe te leggen, dat zij onmogelijk in de handwerken eene bedrevenheid kan verkrijgen, waarvoor jaren oefening noodig zijn. Zijn er nu moeders die er prijs op stellen, dat hare dochters flink kunnen naaien, dan zenden zij hare kinderen naar den ‘naaiwinkel.’ En nu is het nog erger. De onderwijzeres aan wier handen zij nu zijn toevertrouwd - overgeleverd, hadden wij haast gezegd, - bezit wel de noodige vaardigheid, maar paedagogische ontwikkeling! - zij zou u vreemd aankijken bij het hooren van dat woord. Zoo wordt nu het meisje, dat op school heeft geleerd dat ze niets moest doen zonder te denken, tot eene machine gemaakt. Er moet dus eerst voor betere leerkracht worden gezorgd, voor dat er vooruitzicht is op verbeterd onderwijs.

Hoe Schrijfster nu te werk ging, om breien, haken, enz. classicaal te onderwijzen? Als we hierop een antwoord gaven, zou de lezeres licht denken dat ze niet meer noodig had, zich het boekje aan te schaffen. En zoo zouden wij ons doel missen. We willen juist opwekken tot lezing van dit werkje, dat voor een geringen prijs verkrijgbaar is. We zeggen dus niets meer van het vele voortreffelijke dat het bevat. We twijfelen er niet aan, of iedere onderwijzeres zal, na kennismaking met de Schallenfeldsche methode, deze in hare school invoeren.

[p. 188]

Een paar zaken willen we nog vermelden, die ons minder doeltreffend voorkomen.

Op bladz. 36 legt Schrijfster uit, hoe aan eene geheele klasse de breisteek moet worden gewezen. Zij zegt, dat men dan de kinderen tot zich moet laten komen, naast zich laten staan en hun zoo den steek wijzen. Eenige bladzijden vroeger spreekt zij van eene klasse van 40 kinderen; nu begrijp ik niet, hoe het mogelijk is, veertig kinderen naast zich te laten staan zoodanig, dat zij kunnen zien wat hun wordt voorgedaan. Doelmatiger komt het mij voor, de kinderen op hunne plaats te laten blijven, en dan met zeer grove naalden en zeer grof katoen of fijn touw hun de bewegingen te toonen die zij moeten maken.

Op bladz. 39 zegt Schrijfster dat het niet noodig is, dat alle kinderen even ver gevorderd zijn. Maar waar blijft de classikale behandeling, b.v. bij het breien, als het eene kind reeds aan den teen is, terwijl het andere nog aan den voet moet beginnen?

De vertaling is over het algemeen goed. Hier en daar stuiten we alleen op eene minder duidelijke uitdrukking. Zoo is het ons niet zeer helder, wat op bladz. 10 bedoeld wordt met formeele ontwikkeling.

Onberispelijk is ook de volgende zin op bladz. 12 niet: ‘Nu zal ik nog slechts noemen: den lust voor nuttige handwerken en de gewoonte om dien als iets aangenaams te beschouwen en elk vrij oogenblik daaraan te besteden, moet en kan een tegenwicht worden tegen lediggang en het gevaar om uit gebrek aan bezigheid, zoowel als ontwikkeling en smaak voor het edele, ledige uren met laffe of zelfs zedelooze lectuur door te brengen.’

Op bladz. 23 staat dat ieder deel in een kleiner geheel moet gescheiden worden. Hoe kan men bij deeling een geheel krijgen?

Ook van taalfouten is de vertaling niet zuiver. Maar den horribelen accusatief op bladz. VIII ‘hun werd een beteren weg voorgesteld’ wijten wij liever aan den drukker dan aan de Hoofdonderwijzeres, die ons de vertaling bezorgde.

Maar we willen niet verder gaan met onze op- en aanmerkingen meê te deelen. De verdienstelijke schrijfster verzoekt ons zoo vriendelijk, ‘dat haar kleine geschrift eene toegevende beoordeeling moge vinden, en dat het goede dat er in vervat is niet om aanwezige zwakheden en gebreken moge verworpen worden,’ dat we ons van verdere critiek onthouden. Wij zijn haar dankbaar voor hetgeen zij verrichtte en wenschen met haar, ‘dat de door haar voorgestelde methode niet om hare nieuwheid of uit gemakzucht onbeproefd gelaten worde, maar dat zij een nieuw veld opene voor mannen en vrouwen wien het ernst is met de ontwikkeling der vrouw.’

Ja, ook aan mannen durven wij de lezing van dit boekje aanbevelen, voornamelijk aan die mannen, die als lid van Gemeenteraad of Commissie van Toezicht op Middelbaar of Lager onderwijs invloed uitoefe-

[p. 189]

nen op de keuze van onderwijzeressen. Al loopen wij ook gevaar, dat deze wensch beantwoord zal worden met een glimlachend schouderophalen, alsof mannen zich zouden bemoeien met vrouwelijke handwerken, toch dringen wij er met vrijmoedigheid op aan, dat zij dit werkje zullen lezen. Zij zullen, zelfs bij eene vluchtige doorbladering, er in zien, dat het onderwijs in de vrouwelijke handwerken nog zoo gemakkelijk niet is, dat het niet kan worden opgedragen aan de eerste de beste die zich daarvoor aanbiedt. Op hen vestigen we ook ons vertrouwen, als we naar een meer bevoegd onderwijzend personeel verlangen. Kunnen zij ons dan bekwame onderwijzeressen bezorgen? Middellijk, ja. Als ook aan eene onderwijzeres in de vrouwelijke handwerken, een behoorlijk inkomen wordt verzekerd, dan zal zeker spoedig menig ontwikkeld meisje uit den beschaafden stand, aan wie de aanleg, de lust of de gelegenheid ontbrak om zich op een wetenschappelijk vak toe te leggen, trachten eene degelijke onderwijzeres in de vrouwelijke handwerken te worden.

P.M. Heringa.