De Tijdspiegel. Jaargang 29

Een vertrapte nationaliteit.

De ondergang van het koninkrijk Holland. Eene historische studie door Theod. Jorissen, Hoogleeraar te Amsterdam. Te Arnhem, bij D.A. Thieme, 1871.

De ondergang van het koninkrijk Holland, de inlijving daarvan in het Fransche rijk van Napoleon I, en het geheele verlies van onze nationale onafhankelijkheid, is een der treurigste en belangrijkste episoden van onze vaderlandsche geschiedenis in het begin van deze eeuw. Die ondergang was het gevolg van den omwentelingsgeest die Frankrijk en bijna geheel Europa op het einde van de vorige beroerde, die troonen omver wierp, en de natiën, in plaats van haar de vrijheid te schenken uit de rei der onafhankelijke Staten uitwischte, gelijk het lot was dat het eertijds roemrijke en welvarende gemeenebest der Vereenigde Nederlanden wedervoer. Door staatkundige twisten verdeeld en door de Fransche wapenen bedreigd, moest de zoogenaamde Bataafsche

[p. 76]

Republiek hare onafhankelijkheid voor honderd millioenen schats en het kleeden en uitrusten van 25,000 havelooze Fransche troepen, die telkens door anderen vervangen werden, als eene weldaad koopen. Deze Republiek werd door de Fransche op het sleeptouw genomen, zij moest haren regeeringsvorm telkens naar de verandering die de constitutie van Frankrijk vorderde en door de Conventie, het Directoire, het Consulaat en het Keizerrijk onderging, tegen wil en dank wijzigen of zien veranderen. Aan het uitvoerend en Staatsbewind volgde het korte bestuur van den Raad-Pensionaris Schimmelpenninck op, en naauwlijks had de eerste consul Bonaparte zich van den keizerlijken titel meester gemaakt en die door schitterende overwinningen bevestigd, of Napoleon I poogde zijn uitgestrekt rijk, door van hem afhankelijke Staten en koninkrijken te omringen. Italië, Napels en Westphalen en de Bataafsche republiek moesten door zijne broeders of aanverwanten bestuurd worden, volgens de rigting die hij hun voorschreef.

De persoon, welke Napoleon voor den troon van Holland bestemde, was zijn broeder Lodewijk, wiens gesteldheid en karakter met het zijne een waar contrast vormde. Zwak van ligchaam, ontbloot van den krijgslustigen geest, meer overhellende tot een rustig en gemakkelijk leven, was hij echter met een taaije neiging van negatieven tegenstand bezield tegen maatregelen die met zijne inzigten niet overeenkwamen; er moest dus noodwendig eene botsing tusschen beide broeders ontstaan, waarvan de een eene onvoorwaardelijkelijke gehoorzaamheid aan zijne bevelen eischte, en waaraan de andere niet in alles wilde of kon toegeven.

Lodewijk Napoleon was niet gelukkig wat zijne gezondheid en zijn huwelijksleven aanbetreft, en zijne eerzucht streefde geenszins naar een koninklijken titel. Maar toen hij daarmede bekleed was, wilde hij onafhankelijk het gezag daarvan uitoefenen, en zoo veel hem mogelijk was, het welzijn der onderdanen waarover hij gesteld werd, bevorderen. Hij was dus over het algemeen, niettegenstaande zijn door den Franschen keizer opgedrongen gezag, niet onbemind en wist zich de achting der hoogere standen en staatslieden te verwerven. Zijne deelneming in de ramp van Leiden en in den watersnood van 1809, maakten hem deze gevoelens waardig. Jammer dat bij deze goede hoedanigheden zich eene zekere praalzucht, weinig overeenkomende met den berooiden toestand onzer finantiën, en eene wispelturigheid voegde, die hem dikwijls van residentie deed veranderen en 's Gravenhage voor Amsterdam, waarvan het Stadhuis tot een paleis moest hervormd worden, en voor Utrecht en Haarlem deden verwisselen, dat vele onnoodige uitgaven vereischte.

Napoleon wilde zijnen broeder slechts als een zijner Satrapen tot werktuig van zijne heerschzuchtige bedoelingen gebruiken; doch dit viel volstrekt niet in den smaak van koning Lodewijk. Ofschoon hij bij het aanvaarden van den troon zijne instructiën ontving, waarvan de

[p. 77]

hoofdinhoud was, dat hij zich, niettegenstaande zijn titel van koning van Holland, altijd als Franschman moest beschouwen en gedragen, begreep hij dat het integendeel zijn pligt was, om een Hollandsch koning te worden, door zich bij zijne onderdanen bemind te maken en hunne belangen te behartigen. Die belangen liepen lijnregt tegen de bedoelingen van zijnen oppermagtigen broeder in. Die wilde hier de conscriptie ingevoerd hebben, hetgeen volstrekt met onzen volksaard niet overeenkwam, en het Hollandsche leger tot een sterkte van 40 à 50,000 man opgevoerd zien, om het als een hulpcorps in zijne oorlogen te kunnen aanwenden en onze marine op een geheel boven onze krachten gaande hoogte opvoeren om den Engelschen handel te verontrusten. Lodewijk was geenszins gezind hieraan te voldoen, omdat hij zich hierdoor in Holland zoude gehaat gemaakt hebben, en 's lands finantiën het niet toelieten. Doch het continentaal-stelsel, door Napoleon uitgedacht om Engeland in zijn hartader aan te tasten, en dat hij in Holland ten strengste wilde ingevoerd hebben, moest aan de welvaart en de bron van bestaan van het nieuwe koninkrijk den laatsten slag toebrengen. Lodewijk kon noch wilde dit hier invoeren, en men wist hier de strenge maatregelen van dit stelsel op allerlei wijzen te ontduiken.

Hierbij kwam nog dat Lodewijk, die niet van ijdelheid was vrij te pleiten, om luister aan zijn bestuur bij te zetten, eene koninklijke garde had opgerigt, twee maarschalken benoemd en eene ridderorde, die der Unie, had ingesteld zonder zijn broeder hierover te raadplegen. Dit alles maakte het misnoegen van dezen in hooge mate gaande. Lodewijk kreeg van hem brieven, eerst met schoolmeesterachtige raadgevingen en voorschriften, spoedig met verwijtingen en bedreigingen vervuld; zoodat weldra de verhouding tusschen beiden zeer gespannen en alles behalve vriendschappelijk werd, ofschoon Lodewijk zoo veel hem mogelijk was, trachtte aan Napoleon's eischen in sommige opzigten te gemoet te komen.

De Engelsche expeditie van Walcheren in 1809, waarbij Lodewijk zich gunstig onderscheidde door gepaste maatregelen te nemen tot verdediging van ons grondgebied, deed het ongenoegen van den Franschen keizer ten top steigen, en rijpte in zijn geest het lang gekoesterd voornemen om Holland bij het groote rijk als een aanslibsel van eenige zijner voornaamste rivieren in te lijven. Lodewijk moest eerst nog vele krenkingen ondergaan. Het opperbevel over het verdedigingsleger werd hem afgenomen en een Fransch maarschalk aan het hoofd daarvan geplaatst. Later werd hij naar Parijs als ter verantwoording opontboden en bijna als een gevangene bewaakt in zijne gangen. Een traktaat tot afstand van Zeeland en Noord-Brabant werd hem als het ware afgedwongen, en de geheele inlijving werd slechts door staatkundige redenen, de scheiding van Napoleon en het aangaan van het huwelijk met eene dochter van den keizer van Oostenrijk vertraagd. Eindelijk

[p. 78]

zouden de Fransche troepen ook Amsterdam bezetten; nu schoot er voor Lodewijk niets anders over dan afstand van den troon ten voordeele van zijn oudsten zoon te doen. Toen volgde het dekreet van inlijving, en het koninkrijk Holland had opgehouden te bestaan, de roemrijke vlag, weleer te land zoowel als ter zee geeerbiedigd, werd nedergedaald, en de Fransche driekleur daarvoor in plaats ten top geheschen. Ieder die nog eenig vaderlandlievend gevoel had overgehouden, werd het hart als het ware toegeknepen. De herinnering daaraan zal voor altijd bij den tijdgenoot en het nageslacht een pijnlijken indruk maken.

Wanneer men volgens den loop dezer gebeurtenissen Napoleon met zijn broeder den koning van Holland vergelijkt, wint de laatste even zoo veel in onze achting als de eerste daarin verliest. Napoleon op een afstand gezien dwingt onze bewondering om zijn genie en krijgskunde af, maar zijne handelingen van nabij beschouwd doen die bijna geheel verdwijnen, om voor een gevoel van afkeer en veroordeeling plaats te maken. Bij Lodewijk kunnen wij geen gewaarwording van deelneming onderdrukken en zijne handelwijs geen zekere waardigheid en besef van onverdiende vernedering en gekrenkte eerzucht ontzeggen.

Het werk van Prof. Jorissen, te Amsterdam, oorspronkelijk geschreven als inleiding op de door hem toegezegde studiën over het Fransch bestuur hier te lande, doch nu om den omvang en de belangrijke nieuwe bescheiden, door hem afzonderlijk uitgegeven, levert een uitvoerig tafereel der gebeurtenissen die den ‘ondergang van het koninkrijk Holland’ vooraf gingen en voorbereidden. Het kon in geen betere handen vallen dan van den schrijver der ‘Omwenteling van 1813’ en van ‘Napoleon I et le Roi de Hollande,’ en zoo zeer vertrouwd met onze vaderlandsche geschiedenis in het begin dezer eeuw. De schrijver heeft hiervoor van de beste en onpartijdigste bronnen gebruik gemaakt, zoo als: de ‘Correspondance de Napoleon,’ de ‘Documents historiques’ van koning Lodewijk zelven, de ‘Bijdragen van Kraijenhof,’ en anderen met vele officieele stukken en documenten die in de Aanteekeningen voorkomen. Men vindt er ook zeer belangrijke Bijlagen toegevoegd, onder anderen die van Bijl. l. D. en E.J. De belangrijke bescheiden die, (Bijl. D, E en F) zegt de schrijver in zijn voorberigt, door den heer Elout van Soeterwoude ter mijner beschikking waren gesteld, werden door hem in het najaar van 1869 aan het Rijks-archief ten geschenke gegeven. Zeker zullen de meesten vooral de tweede Bijlage met genot leeren kennen, als een verblijdend bewijs dat eene waardige en krachtige houding van den zwakke tegenover ruw geweld niet altijd in ons land onverstandig en dwaas is geacht. Want zoo ooit, in 1810 werd de leer van den dag, dat magt boven regt

[p. 79]

gaat in praktijk gebracht. Het is eene verkwikking zulk een taal, als Elout in zijn missive aan Oudinot voerde, te hooren.

De houding van Lodewijk en zijne ministers was die van een' lijdelijken tegenstand onder protest, zelfs wilde de minister van oorlog, Kraijenhof, Amsterdam tegen de Fransche troepen verdedigen, hetgeen echter niet dan het onheil dier stad ten gevolge zou gehad hebben. Onze vestingen, onze arsenalen werden niet overgegeven, maar men liet die, voor de overmagt zwichtende, door het vreemde krijgsgeweld in bezit nemen. Deze waardige houding doet Prof. Jorissen volkomen regt wedervaren. De Hollandsche regering viel in 1810, maar zij viel met eere, even als in 1813 het voorloopige bestuur van Van Hogendorp, van Maasdam en van Limburg Stirum eervol onze onafhankelijkheid herstelde. Toen in het hotel van den maarschalk Oudinot te Amsterdam de ministers verschenen om hem te verwelkomen, kon een hunner, Cambier, zijne aandoening niet bedwingen, mannelijke tranen rolden langs zijne wangen, als een laatste offer aan zijn stervend vaderland. De maarschalk, hierdoor bewogen, troostte hem met de toespraak ‘Voyons M. Cambier, ne pleurez pas ainsi, car par ma foi, j'en ferais autant et nous serions ridicules tous les deux.’ Vele vaderlanders hebben toen ook een stillen traan uit de oogen gewischt.

Prof. Jorissen heeft het belangstellend publiek een grooten dienst gedaan met dit degelijk geschrift afzonderlijk uit te geven.

Nimmer was dit droevig tijdperk onzer geschiedenis zoo volledig en onpartijdig in het licht gesteld. Hij heeft zich hierdoor bij het vaderland verdienstelijk gemaakt, en aan zijne tijdgenooten eene krachtige waarschuwing gegeven, geschikt om hen van alle Franschgezindheid te genezen, en hunne zucht voor de nationale onafhankelijkheid aan te kweeken. Wij zeggen hem hier dank voor! Het zou eindelijk niet onbelangrijk zijn om Jorissen's ‘Ondergang van het koninkrijk Holland’ met de Inleiding van het voortreffelijk werk van den Belgischen Geschiedschrijver Theod. Juste: ‘Le Soulèvement de la Hollande et la fondation du royaume des Pays-Bas,’ ‘Le règne de Louis Bonaparte’ getiteld, te vergelijken; de overeenkomst van beide schrijvers is een bewijs van hunne grondige studie en onpartijdigheid.

J.A.B.