De Tijdspiegel. Jaargang 29

[p. 48]

Voor het volk en de school.

De Botanie van het dagelijksch leven. Inleiding tot de kennis van het plantenrijk, door F.W. van Eeden. Purmerende, J. Schuitemaker.

De heer van Eeden heeft zich, inzonderheid door zijne stukjes in het Album der Natuur, bij het lezend publiek vele vrienden verworven. Ja, daar waren er wel die zoodanig met zijne bezielde schetsen van onze flora ingenomen waren, dat ze zich bij 't lezen daarvan voornamen den door hem beschreven weg te volgen, en, door 't opsporen der als algemeen of als zeldzaam op bepaalde groeiplaatsen opgegevene planten, die, tevens naar aanleiding zijner zeer duidelijke en beknopte beschrijvingen, te leeren kennen en..... die 't deden ook. Deze moesten dan later erkennen dat zulke wandelingen heel wat meer genot opleveren dan gewoonlijk 't geval is, al denkt men ook dat zulks genoegzaam onmogelijk is. 't Is een bewijs wat goede populaire schetsen van 't plantenrijk vermogen.

Dat die wandelingen nuttig zijn, zal niemand tegenspreken die zich wel eens met, 't zij ook slechts oppervlakkige, beschouwingen van planten bezig hield; dat ze opwekkend zijn in de hoogste mate, heeft ook hij ondervonden, die, al was 't maar voor gezelschap en zonder ander doel, met hem meêwandelde die ‘uit botaniseeren’ ging, en niemand die er eenig begrip van heeft wat opmerkzame natuurbeschouwing op intellectueele ontwikkeling vermag, zal aarzelen aan de volgende woorden, waarmede de Schrijver zijn boekje besluit, eene ruime beteekenis toe te kennen.

‘Het grootste voordeel dat men door de ernstige beoefening der botanie verkrijgen kan, is eene belangrijke ontwikkeling van het vermogen tot waarneming. Door het herhaalde naauwkeurig onderzoek der planten oefent men oog en oordeel; men leert geen afgetrokken begrippen, maar de dingen zelve, scherp opmerken en vergelijken, en dat komt in alle omstandigheden des levens te pas en geeft ons tevens een edele en telkens terugkeerende levensvreugde.’

Niet zoodra zag ik dan ook het hier vermelde boekje aangekondigd, of ik haastte mij het te ontbieden, zoodat het mij, toen ik het nu eerst weinige dagen geleden van de Redactie van dit tijdschrift ter recensie ontving, reeds lang bekend was.

Ik begon daareven met te zeggen dat de schrijver zich door zijne vroegere stukjes vele vrienden verworven heeft, en ik vervolg thans met er bij te voegen dat ook ik tot die vrienden behoor: dat ik hem liefheb en leerde hoogachten om de echt aanschouwelijke wijze waarop hij zijne grondige kennis van de flora van ons vaderland aan het beschaafde publiek weet meê te deelen.

[p. 49]

Hoe komt het dan dat ik met dit boekje niet ten volle vrede kan hebben? - Dat was reeds aanvankelijk het geval, en ik schreef het toen aan eene welligt te subjectieve opvatting van mijne zijde toe, dat ik 't te veel beoordeelde naar 't gene ik mij er van had voorgesteld of er van verwachtte; dat was niet billijk. Nu ik het andermaal doorzag en grootendeels doorlas, had ik mij zooveel maar mogelijk daartegen gewapend, en nam ik het boekje zooals het was, in verband met titel en voorberigt; en.... ja, nu ging 't beter. Ik had mij namelijk trachten te stellen op 't standpunt der lezers zooals de schrijver ze zich voor dit boek voorstelde; maar toch bleef er nog altijd iets over wat mij niet beviel. Toch vond ik een groot aantal artikeltjes (het boek bevat er 93, op 176 bladzijden) ál te beknopt, ál te oppervlakkig. Inzonderheid is dit het geval met de 6 eerste, waarin op even zoovele bladzijden ál de Cryptogamen besproken worden! Ik erken gaarne dat kortheid in een geval als dit zeer wenschelijk is, en dat niets het begrip van hen die van planten geenerlei kennis bezitten, in vele gevallen meer schaadt, dan te treden in details. Uit deze beschrijvingen, de Schrijver zal het gewis toestemmen, kunnen zij, die er wát van weten Wieren, Zwammen, Korstmossen, Bladmossen, Varens, Equisetaceën en Lycopodiaceën herkennen, onmogelijk echter zij, die misschien deze woorden voor 't eerst lazen, en van die familiën dus geen 't allerminste begrip hebben.

Blijkbaar heeft de Schrijver er nu en dan meê ingezeten, en zou 't hem gemakkelijker gevallen zijn over vele onderwerpen een tiental bladzijden te schrijven dan.... ééne halve!

De voorname grief die ik tegen het boekje heb, is dat hij te veel en te weinig gaf.

Ik zeg dit inzonderheid met het oog op den titel, en wil het met een paar bewijzen staven.

Waarom b.v. aan de Camellia een afzonderlijk artikel gewijd, de aan haar verwante Theestruik slechts terloops daarin opgenomen, en niet, gelijk billijker zou geweest zijn, omgekeerd?

Waarom het Vlas in de achterhoede van de Sterremuur gebragt, waaraan deze voor het ‘dagelijksch leven’ zoo belangrijke plant niet eens verwant is? Mij dunkt ze had wel afzonderlijke en een weinig uitvoeriger behandeling verdiend.

Waarom de planten die in het ‘dagelijksch leven’ zulk eene voorname rol spelen, niet een weinigje meer op den voorgrond geplaatst, en b.v. de Aardappel, de verschillende granen en de voornaamste groentesoorten nader leeren kennen, en in de plaats daarvan niet enkele andere ongenoemd gelaten?

Daar hebt ge b.v. de Heliotroop, de Nemophila, de Reseda, de Laurier, de Mirt en zoo meer, die m.i. veilig achterwege hadden kunnen blijven, vooral wanneer de beschrijving van gewigtigere of van algemeen voorkomende inlandsche planten daardoor had kunnen winnen.

[p. 50]

Ik erken dat de Parnassia een allerliefst plantje is (ik dacht dat het tegen en in September bloeide en niet in Junij), maar 't is toch niet algemeen genoeg om er in dit boekje een der uitvoerigste artikeltjes over te schrijven, temeer daar de Schrijver blijkbaar woekeren moet met de ruimte, en wat bij die gelegenheid omtrent geographische bijzonderheden van ons land vermeld wordt, zeer goed bij de bespreking van eene andere plant zou zijn aan te voeren geweest.

Ik geloof echter dat ik druk aan 't critiseeren ben. Daar komt men ligt toe, als men een paar aanmerkingen wil maken, want 't papier dat lijdzaam de woorden opneemt, spreekt niet tegen, en er is iets in wat de ijdelheid streelt, zoo 't woord alleen te hebben en het werk van een ander, 't product van inspanning, want ik verbeeld mij dat zulks hier als zoodanig te qualificeeren is, een werk waarmeê iets goeds bedoeld werd en ook iets goeds bereikt zal worden, zijne waarde te ontnemen, en dat zou ik om alles ter wereld niet willen, en nog allerminst als 't een boek van den heer van Eeden geldt.

Maar spreek ik daar nu mijzelven niet tegen?

Volstrekt niet; het boek van den heer van Eeden kan gerustelijk als een goed en een zeer nuttig boek beschouwd worden. 't Heeft slechts dit met de meeste goede boeken gemeen, dat het niet volmaakt is; dat de leemten die, had ik 't geschreven, er in merkbaar zouden zijn, even goed door den tegenwoordigen Schrijver zouden opgemerkt worden en dat, kan ik nu niet begrijpen dat hij dit aldus en wat anders zóó behandeld heeft, hij dán op zijne beurt welligt nog meer geldige aanmerkingen zou kunnen maken.

Maar dat mag niet beletten dat ieder op zijn tijd zijne aan- of opmerkingen uitspreekt. Beoordeelingen, waaruit alleen de achting en vriendschap die men den Schrijver toedraagt, spreken, zijn niet dan laffe complimenten, die 't allermeest den persoon wien ze gelden in het onzekere brengen.

Ook keerde ik slechts den veelal gevolgden regel om, volgens welken men begint met den schrijver en zijn werk lof toe te zwaaijen, maar....

Zie, ondanks het boven gezegde wensch ik dit boekje van ganscher harte in veler handen.

Hoe beknopt ook, komen er vele artikelen in voor, die ik in dit geval bijna meesterstukjes zou willen noemen. Zoo zijn b.v. de Zamengesteldbloemige (Compositae) bl. 55-63, zeer bevattelijk geschetst; het artikeltje de Roos, bl. 77, bevat op beknopte wijze veel, en 't is duidelijk bovendien. De boomen zijn over 't algemeen zeer aanschouwelijk voorgesteld, ofschoon ik niet begrijpen kan waarom de Schrijver niet liever de eetbare Kastanje bij den Beuk besprak, dan bij den wilden Kastanje, en niet, ter onderscheiding der vruchten, vermeldde dat de bruine zaden van de laatstgenoemden werkelijke zaden, die van den eersten slechts zaden in schijn, maar, even als die van den Beuk, vruchten zijn. Blijkbaar vreesde hij te uitvoerig te worden, en nu komt mijne oude grief weêr op.

[p. 51]

Zoo zijn, onder vele andere, de artikeltjes over de Muurbloem, over 't Viooltje, enz. zeer ‘lief’ behandeld.

In de beide laatste hoofdstukjes (92 en 93), inzonderheid in n^o. 92 betreedt de Schrijver zijn lievelingsterrein, en herkennen we in hem weder geheel onzen ouden vriend. In zijne schets van de verspreiding der planten in Nederland toch, geeft hij op een zestal bladzijden meer dan menig ander op het vierdubbeltal zou doen.

Een kort overzicht van het stelsel van Linnaeus en van het tegenwoordig gevolgde natuurlijk stelsel sluit het werk, dat bovendien nog gevolgd wordt door een tweetal registers, die de waarde van het boek zeker aanzienlijk verhoogen. Het eerste bevat namelijk eene alphabetische opgave van de Nederlandsche namen der besprokene of genoemde planten, met opgave der Latijnsche en der bladzijden waar ze te vinden zijn, terwijl het tweede omgekeerd de Latijnsche namen in alphabetische volgorde, met de Nederlandsche en de nommers der bladzijden er achter bevat.

Het werkje mogt wel in handen komen van elk beschaafd mensch, die van plantkunde geen kennis heeft. Inzonderheid durf ik het aankomende onderwijzers - om niet te zeggen ook hoofdonderwijzers - aan te bevelen, en zou ik wel wenschen dat deze 't ook aan die jongens en meisjes - ja, ook meisjes - in handen gaven, die lust toonen te bezitten om zich nog met iets meer dan 't van buiten leeren der opgegeven lessen, of 't bepaalde schoolwerk bezig te houden; de billijke prijs zal hiertegen toch wel geen hinderpaal zijn.

L. 10 Nov. '71.

H. Witte.