De Tijdspiegel. Jaargang 28

[p. 457]

Suum cuique.

Bedenkingen tegen de antikritiek van D^r. Beins.

Dr. Beins is te vroeg gekomen met zijn Antikritiek. Hij is niet in de gelegenheid geweest, om, naar aanleiding der door mij gemaakte opmerkingen, zijn eigen opstel weer na te gaan. Waarom dan niet zoo lang gewacht, tot dat dit hem mogelijk was?

Dr. B. rekent op de lezers van ‘de Tijdspiegel,’ die zijn geschrijf niet ter hand hebben genomen. Ik richt mij tot hen, die zijn brochure en mijn aankondiging hebben gelezen en die zich bovendien de moeite willen geven, te overwegen, wat vroeger over 't onderwerp is uitgegeven, iets, wat Dr. B. te veel heeft nagelaten.

Dr. B. vindt mijn toon niet humaan genoeg. Daarover kan moeilijk worden getwist. Doch het komt hier op de zaken aan. Wat ik in de 7 à 8 bladzijden heb gezegd wordt in de Antikritiek, voor verreweg 't grootste gedeelte, niet aangeroerd.

Dr. B. geeft zich moeite, aan te toonen, dat wat hij schreef in de brochure overeenkomt met hetgeen in mijn boek staat: 1^o ten aanzien van het opnemen van Cromwells voorslag door de Staten van Holland; 2^o ten opzichte van de acte van navigatie, als geleid hebbende tot den oorlog; 3^o met betrekking tot de bewering van Dr. B. (brochure, blz. 20), dat circa 1657, 58 het reeds zoo ver was gekomen, dat naar Neerlands stem in de raadzalen der diplomatie niet meer werd geluisterd.

Gesteld, dat wij geheel overeenstemden, dit zou hier niet te pas komen. Vóór Jan. 1870 heb ik het mijne geschreven, de Hr. B. het zijne in 't midden van 1871. Ik kon van gevoelen zijn veranderd. Doch bovendien. Mijn Vaderlandsche geschiedenis is een beknopt werk In de brochure wordt één punt behandeld.

Evenwel is 't ook verkeerd gesteld, dat de bedoelde samenstemming een feit zou zijn. Ad 1^o: De Hr. B. haalt blz. 211 aan. Hij behoorde blz. 210 te citeeren, waar men vindt, dat de Witt, nog maar twintig dagen vóór den vrede, de hoop koesterde, dat Cromwell van inzicht mocht veranderen. Voor 't overige raadplege hij Sypesteyn en anderen. Dáár zal hij zien, dat hij ongelijk heeft.

Ad 2^o: In de Antikritiek zijn de laatste der uit mijn werk aangehaalde woorden: Bij die onderhandelingen kwamen de Engelschen met hooge eischen voor den dag. Daaruit blijkt immers, dat die eischen - niet de acte - tot den oorlog hebben geleid.

Ad 3^o: Het is iets anders, verstoken te zijn van vaste bondgenooten na 1660 (wat in mijn werk staat) iets anders, dan dat naar Neerlands stem circa 1657, 58 reeds niet meer werd geluisterd. Uit het laatste gezegde zou men opmaken, dat bij de beraadslagingen der diplomaten in die jaren en in den eerstvolgenden tijd Nederland geen' invloed meer had, toen reeds niet meer, gelijk honderd jaren later het geval was. Welnu, de triple alliantie, de vrede van Nijmegen, enz. weerleggen dergelijke meening. Dit was natuurlijk wat mijn opmerking bedoelde.

De Witt schrijft ergens: ‘ik had niet vertrouwd, dat mijn missive voedsel zou hebben gegeven aan verschil van gevoelen.’ Dr. B. leidt daaruit af, dat hij onduidelijk zou hebben te kennen gegeven, wat hij wilde. Naar mijn oordeel, zegt de Witt het tegendeel. Maar ook hier laat Dr. B. het voornaamste weg van hetgeen de Raadpensionaris mededeelde en ik overnam. En wanneer deze ambtenaar zelf zegt, dat hij ‘bekommerd’ is, houdt Dr. B. het er voor, dat hij ‘verwonderd’ is.

[p. 458]

Op vreemde wijze speelt Dr. B. met de woorden. Hij wil niet, dat men zijn oordeel over de politiek, neergelegd in de brochure, een vonnis noeme. Is er dan zooveel onderscheid tusschen oordeel en vonnis? Hij zet op den titel der brochure: ‘J. de Witt en zijn politiek.’ Maar voor die politiek is de Witt - zoo heet het nu in de Antikritiek - niet verantwoordelijk, want hij heeft ze slechts geleid. In de Brochure is de groote keurvorst ‘vastberaden,’ omdat hij tegen Frankrijk gekant is. Hier, in de Antikritiek, omdat hij ernaar streeft, zijn rijk groot te maken. Kortom, de Hr. B. gebruikt zijn Antikritiek, om de Brochure met verklarende aanteekeningen op te helderen, waardoor intusschen dat geschrift nu en dan een anderen zin krijgt, dan het had.

Haec sufficiant. De hoofdaangelegenheid is en blijft, dat Dr. Beins het in de brochure beweerde stave op geheel andere wijze, dan gebeurd is.

Dr. Beins kan zijn oordeel niet intrekken. Ik evenmin. Hij wil wel weder met mij ‘in bespreking treden’ (lees: van gedachten wisselen). 't Zal mij aangenaam zijn. Van de betuigingen van bescheidenheid kan ik geen afstand doen, want deze eigenschap betaamt den mensch, die zich met geschiedenis, een zoo moeielijk vak, bezig houdt. Zal ik mij, wil ik Dr. B. behagen, op humanen toon moeten toeleggen, de Hr. B. poge, wat het wezen der zaak betreft, humaan te schrijven, d.i. met die nauwlettendheid en die omzichtigheid, die den mensch, het naar zuivere waarheid dorstend schepsel, voegen.

d^r. j.a. wijnne.

Dát land is vrij - dat land-alleen,

Dat buigt voor hoog noch laag gemeen;

Dat vorst en volk hun grenzen zet

En, bóven beiden, regt en wet.

Waar elders dwang en slavernij

't Gevolg der bandeloosheid zij,

Dát land is vrij.

..............................
..............................

Dát land is Neêrland eens geweest,

Om trouw vermaard, om kracht gevreesd;

Den wrok te hoog, den nijd te groot,

Europaas ooglijn en kleinood.

Zie, God der vaadren! gunstig neer

En geef het Neêrland van weleer

Ons nakroost weer!

Dat zijn de laatste woorden van de allerlaatste bladzijde der Volksuitgave van Tollens.

Die uitgave is zoo even voltooid.

Op ruim 900 bladzijden (wanneer wij de inhoudsopgave meêtellen) van twee kolommen geeft ze heel den schat van Tollens' nalatenschap, al wat de Nederlandsche volksdichter voor Neêrlands volk had bestemd. In keurigheid van uitvoering wint deze uitgave het van de vele goedkoope drukken, welke Duitschland ons, sedert de privilegiën vervallen waren, van zijn klassieken gaf; in prijs kan ze

[p. 459]

met de minstkostbare mededingen. In netten, eenvoudigen band, zoo als voor een volksuitgave past, met het facsimile van 's Dichters handteekening op het plat, zijn de gezamenlijke werken van onzen Tollens nu voor vier gulden verkrijgbaar; een ongebonden exemplaar komt nog lager in prijs. Plegen wij ons meer om den inhoud dan om den prijs van een nieuwe uitgave te bekommeren, ditmaal meenen wij een dienst aan ons volk te bewijzen, wanneer wij het opmerkzaam maken op de gelegenheid om voor een zoo geringe opoffering zich in het blijvend bezit te stellen van de gedichten die meer dan eenige andere den Nederlandschen volksgeest uitdrukken, meer dan eenige andere bestemd zijn om den Nederlandschen volksgeest op te wekken. De middenstand waaruit Tollens sproot, waarvan Tollens de tolk was; de middenstand, kern des volks, waarvan 's volks herleving moet uitgaan, verkwikke en verjonge zich nu aan den frisschen geest van zijn dichter.

Stemmen over het onderwijs aan meisjes.

XXV.
Het weekblad voor de burgerlijke administratie

toonde zich geen voorstander van het middelbaar onderwijs voor meisjes. Toch namen wij gaarne kennis van 't geen de bekwame redactie van dit blad over dat onderwijs in 't midden bragt, en met belangstelling lazen wij ook de beide artikelen over de Toelating van meisjes op scholen van middelbaar onderwijs voor jongens, opgenomen in Nrs. 1166 en 1167. De schrijver is een tegenstander van die toelating. Hij meent, dat de ijveraars voor het middelbaar onderwijs voor meisjes niet onschuldig zijn aan 't voorthollen, waartoe men nu overslaat. 't Is een verwijt dat men zou kunnen doen aan elken hervormer. Al wist men met volkomen zekerheid, dat de hervorming zou misverstaan, overdreven, misbruikt worden, dan nog zou dit geen voldoende grond zijn om van alle hervorming af te zien en vast te houden aan een standpunt, dat verouderd was gebleken. Voert men ons te gemoet: het was te voorzien, dat men daar, waar geen middelbare meisjesschool kon opgerigt worden, tot de jongensschool de toevlugt zou nemen, wanneer eenmaal de overtuiging gevestigd was, dat de meisjes aan middelbaar onderwijs behoefte hebben, wij moeten van den geëerden schrijver blijven verschillen. Althans wanneer hij ook aan ons gedacht heeft. We hebben, ja, geijverd voor middelbaar onderwijs voor meisjes, en nog geen oogenblik gevoelden we daarover berouw; maar steeds hebben wij aangedrongen op een onderwijs, ingerigt naar de behoefte van het meisje en de bestemming der vrouw; aangedrongen op het kiezen van onderwijzeressen. Nooit hebben wij er in de verte aan gedacht, dat men de jongensscholen voor meisjes zou openstellen.

Het liet zich verwachten, zegt men, dat men in plaatsen als Wageningen en Goes daarop aandringen zou.

Wij poogden mede te werken tot de vestiging van een volksovertuiging, dat het onderwijs der meisjes onvoldoende is. Gelukte ons dat, dan zou men te Wageningen en te Goes zich evenzeer de kosten voor een meisjesschool getroosten als men ze wilde dragen voor een jongensschool. Kon men in plaatsen van nog lager rang die kosten niet dragen, dan hadden wij hier te doen met een onvermijdelijk gevolg van den toestand dier plaatsen: kunnen kleine, arme dorpsge-

[p. 460]

meenten geen middelbare meisjesschool oprigten, zooals ze ook meestal geen school voor meer uitgebreid lager onderwijs kunnen onderhouden - de burgers dier gemeenten moeten zich dat getroosten zooals zij zoo menige ontbering zich laten welgevallen. Het is geen reden om andere gemeenten verstoken te laten van een instelling, wier onderhoud voor hare krachten niet te zwaar valt.

Middelbaar onderwijs voor meisjes blijven wij noodzakelijk achten, middelbaar onderwijs, niet als het middel, het éénige en onfeilbare, maar als een der middelen voor het meisje om ‘een degelijk ontwikkelde vrouw te worden, die in de maatschappij die zelfstandigheid en dat heldere inzigt zal medebrengen, welke de vruchten zijn van verkregen kennis en een goed gevormd verstand.’

Maar onder zijn tegenstanders zal ons vinden elk en een iegelijk die, vergetende dat de vrouw een ánder mensch is dan de man, de vrouw wil onttrekken aan hare hooge bestemming en eigenaardige roeping Manwijven schuwen we evenzeer als verwijfde mannen.

Hebben wij ons niet dan met bescheiden schroom uitgelaten over de vraag, of de toelating van meisjes op de jongensschool wettig is te achten, wij verblijden ons, dat deze vraag door bevoegde mannen grondig wordt behandeld. Het gevoelen van den heer van Hugenpoth is (helaas, nog maar uit een beknopt verslag, door de dagbladen geleverd) bekend. Even als deze ernstige denker ontkent ook het Weekblad de wettigheid der toelating van meisjes op jongensscholen. De wet bevat, ja, geen letterlijk verbod van die toelating, maar men moet vragen naar de blijkbare bedoeling der wet. Het primitieve ontwerp dacht in 't geheel niet aan middelbaar onderwijs voor meisjes; eerst later, op een aanmerking in het verslag der 2^e Kamer, werd het tweede lid van art. 21 er in gebragt, en uit de verklaring der regeering bleek, dat men de regeling van het onderwijs voor meisjes volstrekt niet bedoelde. De wet wilde zich volstrekt niet mengen in de oprigting en inrigting van meisjesscholen. ‘Indien men alzoo thans meisjes op de bestaande scholen van middelbaar onderwijs, voor jongens toelaat, dan laat men haar toe op inrigtingen, die door de wet zelve niet voor haar bestemd zijn, en die zij niet voor haar heeft willen bestemmen... Hetgeen de wetgever gedaan heeft, waaruit zoo duidelijk voortvloeide dat hij de scholen alleen voor jongens bestemde, is even goed als of hij uitdrukkelijk gezegd had: de door mij geregelde scholen zullen alleen voor jongens en niet voor meisjes dienen.’

‘De redenen, die men aangevoerd heeft om het tegenovergestelde te bewijzen en te betoogen dat de toelating der meisjes op de bedoelde scholen geheel viel in de termen der wet, zijn zoo gezocht mogelijk. Men heeft beweerd dat eene niet toelating zou gelijk staan met het geven van een praerogatief op het stuk van onderwijs aan ouders, die zoons hebben, boven hen, die dochters bezitten, en men heeft zelfs er art. 172 der grondwet als met de haren bij slepende, overwogen of, dewijl de kosten van het onderwijs aan hoogere burgerscholen slechts voor een gedeelte gedekt worden door de schoolgelden en overigens gevonden werden uit de opbrengsten der plaatselijke belastingen, niet een privilegie, in strijd met het genoemde artikel, zou worden verleend aan ouders van jongens, indien de meisjes door weigering van toelating werden uitgesloten van het genot van middelbaar onderwijs op de scholen voor jongens. Deze redenering was, onzes inziens, zeer onjuist, en toonde een geheel verkeerd begrip van de redenen, waarom bij de wet op het lager en bij die op het middelbaar onderwijs de heffing van schoolgelden slechts voor een gedeelte der kosten is geoorloofd geworden. Immers vooreerst straalde in die redenering de meening door, dat alleen dan art. 172 der grondwet werd nagekomen wanneer eene openbare inrichting voor allen openstond, ook voor hen die niet verkeerden in een der gevallen, die het gebruik daarvan voor hen konden noodig maken. Ware zij juist, dan zou er ook in de wetten op het lager en middelbaar onderwijs zelve eene schending

[p. 461]

van art. 172 der grondwet gelegen zijn, door een voorregt te verleenen aan ouders, die kinderen hadden boven hen, die kinderloos waren. Want deze laatsten betalen toch hun deel in de schoolgelden en kunnen evenwel, daar zij geen kinderen hebben, de scholen niet gebruiken. Maar bovendien, wat is de reden van deze gedeeltelijke schoolgeldheffing? Geene andere, dan dat men heeft aangenomen, dat, hoewel de ouders, die met kinderen gezegend zijn, in de eerste plaats door de scholen gebaat worden en dus een matig schoolgeld moeten betalen, toch ook de geheele burgerij en daaronder zij, die kinderloos zijn, bij goed onderwijs aan de kinderen van hunne medeburgers belang hebben.

Naar aanleiding van het opgemerkte zijn wij alzoo van oordeel dat er zeer bepaaldelijk wettige bezwaren tegen de toelating van meisjes op middelbare scholen voor jongens bestaan.’

De verwondering van het Weekblad over de verklaring van den Minister van Binnenl. Zaken, ‘dat hij er geene bedenking tegen had, dat ook vrouwelijke leerlingen, waar dit na onderzoek zonder bezwaar kon geschieden, tot de lessen der hoogere burgerschool te Goes werden toegelaten,’ - die verwondering komt ons niet ongemotiveerd voor.

d. K.