De Tijdspiegel. Jaargang 28

[p. 234]

Vrouwen door een vrouw geschetst.

Christine van Oosterwey. Door vrouwe Courtmans, geboren Berchmans. 's Gravenhage, H.C. Susan CHzn. Gent. W. Rogghé, 1871.

Met welgevallen begroeten wij de begaafde Vlaamsche Schrijfster van Christine van Oosterwei in onze Nederlandsche leeskringen. Zij heeft een boeiend verhaal geschreven, dat in geleidelijken gang voortgaat en tot het einde de belangstelling wekt.

Mevrouw Courtmans zal de eerste zijn om het ons toe te stemmen, dat zij geen roman heeft willen schrijven - een roman, die door zijn afwisselende tooneelen, zijn intrigue, zijn verrassende uitkomsten den lezer in gedurige spanning houdt. Haar eigen oordeel over haar werk vinden we in de laatste woorden, waar ze haar boek mede besluit: ‘Ten slotte moet ik mijn spijt uitdrukken, omdat ik om te verklaren hoe mevrouw Brabander het landgoed terugkreeg, het portret heb moeten maken van Christine van Oosterwei.’

Daar ligt iets fijngevoeligs in die woorden, iets dat het ware vrouwenhart kenmerkt, het vrouwenhart dat leed gevoelt als het een ongunstig oordeel moet vellen over den medemensch, als het een harer eigen sekse niet in bescherming kan nemen.

Vrouwe Courtmans heeft in jonkvrouwe Christine een portret vervaardigd, waarvan we helaas moeten getuigen: zoo zijn er. Het heeft veel van een schets naar het leven, natuurlijk voorgesteld als het is, en dat, nauwkeurig bestudeerd, in de fijnste trekken weêrgegeven, in kleur en teint welgelijkend moet zijn.

Jonkvrouw Christine van Santbergen, vrouwe van Oosterwei, die de hoofdrol in het verhaal vervult, wordt ons voorgesteld als een oude coquette, die er steeds op uit is, niet altijd zelfs op de meest kiesche wijze, veroveringen te maken, jaloersch, zelfzuchtig, ligtzinnig, trotsch en ongevoelig.

Om deze algemeene trekken van haar karakter duidelijk voor te stellen zouden wij het boek geheel moeten doorloopen en dat in bizonderheden aanwijzen. Slechts dit willen wij er van zeggen, dat de verschillende nuanceeringen, waarin zulk een karakter zich vertoont, zoo juist en natuurlijk zijn aangegeven, dat men het levende beeld in doorzettende kracht en laaghartige zwakheid, in listige geslepenheid en zich zelf verstrikkende domheid, in diepe verdorvenheid, maar toch ook het beter ik niet geheel verzakende en het mensch-zijn niet ten eenenmale onteerende, als 't ware voor oogen heeft.

Als tegenhanger van Christine van Santbergen treffen we haar nicht, mevrouw de weduwe Brabander aan. Tegen den zin van haar tante met doctor Brabander gehuwd, omdat deze, hoe geëerd en bemind

[p. 235]

ook wegens zijn kunde en goedhartigheid, geen geldelijk vermogen bezat, moest zij het ondervinden, dat Christine, zelfs na den dood van den dokter, laag op haar bleef neêrzien en haar gedurig grove beleedigingen liet ondergaan. Dat moest de goede, lieve en liefderijke Helena - dus heette mevrouw Brabander - te meer treffen, daar haar tante in het onrechtmatig bezit was van het eigenlijk haar toebehoorend, maar door sluwheid ontfutseld uitgestrekt landgoed Oosterwei.

Hoe slecht ook door haar tante behandeld, behoudt haar dankbaar gevoel jegens Christine voor eenige tegemoetkoming, in haar jeugd haar bewezen, telkens de overhand over de diepe verontwaardiging, die haar nu en dan wel moest aangrijpen. Haar oprechtheid verbiedt haar een valsche rol te spelen tegenover Christine, die zij daarenboven zooveel mogelijk wenscht te sparen. Helena is een vrouw, die iedereen naar haar eigen goedig hart beoordeelt. Tobberig van aard, zwak van karakter en al te toegevend, zou zij gevaar geloopen hebben haar plichten jegens haar stoffelijk welzijn en dat harer kinderen te verwaarloozen, als zij door goede raadslieden en gezonde raadgevingen daar niet van teruggebracht was. Haar portret heeft veel aantrekkelijks, al bezit zij de gebreken van haar deugden.

Onder die goede raadslieden behooren haar dochter Klara, een meisje met een helder hoofd en een edel hart, tot krachtig handelen bereid en in staat zichzelf te verloochenen en zware offers te brengen; haar oom van der Maere, een verstandig, kloek, beraden, onbaatzuchtig man uit den burgerstand, die niemand ontziet, waar het recht en billijkheid geldt, en Alfons, een voormalig weeskind, later rechtschapen, doorkundig advokaat en verloofde van Klara.

Wij kunnen aan mevrouw Courtmans den lof niet ontzeggen, dat zij portretteeren en karakters schetsen kan. Zij doet het op hare wijze, onder aangename vormen en met een boeienden stijl.

Er ligt iets zangerigs in de Vlaamsche wijze van zich uit te drukken, en in de voor ons eenigszins vreemd klinkende woorden: ‘schokschouderend,’ ‘geestdriftig,’ ‘wel traagzaam’ enz. vinden we daarvan eenig bewijs.

Waar de oude geparfumeerde, geblankette jonkvrouw Christine een nieuwe verovering zoekt te maken, en waar zij als amazone van een jong heer - uit beleefdheid alleen, maar naar haar idée als bewijs van toenadering - in ruil van den aan hem geschonken rozenknop, een tak witte oranjebloemen ontvangt, daar voegt onze schrijfster, niet ontbloot van dichterlijken gloed, er bij (bladz. 104):

‘De maagdelijke oranjebloemen verwelken haastig in de hand der dochteren Eva's, vooral wanneer zij die gestadig aan de lippen brengen. Op het middaguur was de geurende bloemtak der oude Christine reeds verflenst; en toen had zij de bloemen in de verstrooiing geplukt, de blanke blaadjes in de cassolette verzameld, die met een gouden ketting aan haren hals hing, en den vergaderden schat tusschen de opening van haar kleed aan haar hart geborgen. Arme jonkvrouw!’

[p. 236]

Aan belangrijke opmerkingen ontbreekt het in dit boek niet. Zoo b.v. als de schrijfster (bladz. 108) van mevrouw Brabander zegt, dat leven en beminnen bij haar synoniem was, het beminnen, zalven en troosten de taak was, die zij zich had opgelegd en dat zij, zoolang haar zwakheid steun had gevonden aan het hart van een kloeken echtgenoot, zij niet gevoeld had, dat men ooit iets van haar had kunnen vergen dan liefde en medelijden, voegt zij er bij: ‘zij had het woord liefde niet in zijn vollen zin begrepen.

‘Liefde is kracht, liefde is zelfverloochening, liefde is plichtsbesef. De zoen, die de weduwe hare kinderen schenkt is geen volle bewijs van hare moederliefde; maar de nachten, die zij werkend voor hen doorwaakt; de opofferingen, die zij zich getroost om in haren stand te blijven; de armoede, die zij lijdt om hare lievelingen het noodige te bezorgen; de vernederingen, die zij trotseert om zich eenen weg te banen tot den voorspoed en het heil van haar kroost, zijn een bewijs dat zij dat onnoemelijk gevoel, dien sprankel van het goddelijk liefdevuur in den boezem draagt, dat zij hare kinderen door de liefde beheerscht en leidt.’ Zoo om nog iets te noemen wat we later bladz. 260 en 261 lezen, waar nog eens over moederliefde gesproken wordt: ‘Meest alle moeders zijn er op uit om hunne (?) kinderen een steun in de wereld te geven tegen alle voorvallen, en te beantwoorden aan het “gaat en vermenigvuldigt” maar wat zij bij den afstand lijden, weten de meesten te verzwijgen.

Dat er moeders gevonden worden, die over dat alles geheel anders denken als de weduwe van den dokter, is ongelukkiglijk maar al te waar. Er zijn er zelfs, en volgens sommigen is dit het grootste getal, die hare dochters opkweeken in ijdelheid, die in plaats van de betrachting naar schoone kleederen en sieraden in haar te bestrijden, die zucht nog opwekken; die zich in schulden steken om hare dochters op te smukken, gelijk de poppen die op de jaarmarkt aan koordekens te koop hangen, en die schaamteloos tot hare eigene kinderen zeggen:

Gaat uwen gang en ziet dat gij fortuin doet.’

‘Dat zulke moeders bestonden of konden bestaan, had Klara's moeder nooit kunnen begrijpen, al had men er duizende voorbeelden van aangewezen, zij hadde het toch niet geloofd; want voor de gebreken van anderen was zij ziende blind en hoorende doof.’

Wij willen niet meer afschrijven, maar sluiten onze aankondiging met een goede aanbeveling van het zeer goedkoop boek (f 1,25) van vrouwe Courtmans aan het lezend publiek.

Waarom op de titels Oosterwey en in het boek zelf overal Oosterwei staat - kan aan een drukfout doen denken.

H.