De Tijdspiegel. Jaargang 28

[p. 215]

Natuurkunde.

Een stiefkind.

De gezondheidsleer en hare toepassing in het dagelijksch leven, door C.J. van der Burcht van Lichtenbergh, Officier van Gezondheid der 1^e klasse. Utrecht, Kemink en Zoon, 1871.

Elke poging, die aangewend wordt om de regelen van de gezondheidsleer meer en meer bekend te maken, mag met blijdschap begroet worden. Wij waren dan ook zeer verheugd, toen we het boekske, waarvan we boven den titel afschreven, zagen verschijnen. 't Is bestemd voor het beschaafde publiek, voor een publiek, dat ondanks zijne beschaving nog zoo weinig bekend is met hygiënische waarheden. Dit behoeft trouwens onze verwondering volstrekt niet te wekken. Op de scholen, die het beschaafde publiek bezocht heeft, is van gezondheidsleer geen sprake, en al begint men tegenwoordig ze op enkele scholen als een van de vakken van onderwijs op te nemen, vroeger beschouwde bijna een ieder het als eene dwaasheid om de jeugd te leeren, wat zij te doen en te laten had om gezond te blijven. Neemt men in aanmerking het aantal personen, die in onzen tijd er nog tegen zijn om gezondheidsleer te laten onderwijzen [de gemeenteraad van Amsterdam besloot met 25 tegen 4 stemmen de gezondheidsleer niet als vak van onderwijs op het programma voor de Hoogere Burgerschool voor meisjes te plaatsen], dan behoeft het ons volstrekt niet te verwonderen, dat men er eerst sedert een paar jaar ernstig over denkt om op de programma's van onderwijs ook gezondheidsleer te zetten. Dit alles daargelaten, 't is nu eenmaal een feit, dat de meeste beschaafde menschen de gezondheidsleer slechts bij name kennen. Dit moet ophouden, en daarom biedt de schrijver van bovengenoemd werkje het publiek iets aan, dat in eene dringende behoefte voorzien moet. 't Was daarom dan ook, dat we de uitgave van dit boekje met blijdschap begroetten.

De schrijver heeft zich ten doel gesteld, de menschen gezonder en daardoor gelukkiger te maken. Of hem dit gelukken zal door het schrijven van bovengenoemd werkje, betwijfelen we zeer. Aan de hoofdvoorwaarde tot een lang, gezond en opgeruimd leven, zegt de heer van der Burcht in zijne inleiding, wordt zelden genoegzaam voldaan en wel door onkunde, zorgeloosheid en onverschilligheid. Om deze te verwij-

[p. 216]

deren (dat dient toch wel om de menschen gezonder te maken) is in de eerste plaats noodig algemeene bekendheid, zoowel met de vele en groote gevaren, die aanhoudend het leven en de gezondheid bedreigen, als met de middelen, waardoor zij met vrucht kunnen worden afgewend of verminderd.

't Is nu de vraag, wat bedoelt de schrijver met ‘bekendheid met de vele en groote gevaren’? Moet het beteekenen, dat men weet, wat gevaarlijk is, of dat men tevens weet, waarom dit of dat gevaarlijk is? De heer van der Burcht bedoelt klaarblijkelijk het eerste, daar we in zijn werkje hem wel de gevaren zien opsommen, zonder dat hij ons zegt waarom ze gevaarlijk zijn. Dat hij dit laatste niet gedaan heeft, is naar onze zienswijze eene groote fout. 't Is dezelfde fout, die de meeste gezondheidshervormers maken en waaraan ze in den regel hun weinig succes te danken hebben. George Henry Lewes beweert, dat de ondervinding hem geleerd heeft (wanneer iemand van ondervinding spreekt, mag Lewes het gerust doen), dat de gezondheidshervormers daarom al te dikwijls te vergeefs prediken, omdat ze de menschen bloot de gevaren opsommen. Een mensch verandert zijne levenswijze zoo maar niet, omdat A of B zegt, dat die levenswijze niet deugt, eerst wil die mensch weten, waarom hij niet voort mag gaan met zoo te leven. Iemand, die in eene ongezonde atmosfeer leeft, zal die atmosfeer niet trachten te verbeteren, enkel op het hooren zeggen, dat bedorven lucht voor den mensch schadelijk is.

De geschiedenis van de gezondheidshervorming toont dit, dunkt ons, duidelijk genoeg aan. Hoe dikwijls is het in de laatste jaren niet gezegd: dat het voor onze gezondheid van het hoogste gewicht is, dat wij de lucht zoo zuiver mogelijk inademen? Men heeft al dadelijk ingezien, dat dit zeggen op zich zelf al heel weinig baten zou. Daarom heeft men dan ook zijne toevlucht genomen tot voorbeelden, in den regel zeer frappante voorbeelden, waaruit dan het omkomen van menschen in een bedorven atmosfeer bleek. En die voorbeelden hebben zoo weinig geholpen, dat men de menschen nog dagelijks onder het oog moet brengen, dat de levensverrichtingen niet behoorlijk kunnen plaats hebben of het vertrek waarin men zich bevindt, moet de noodige hoeveelheid lucht bevatten, die de vereischte hoedanigheid heeft. De droeve ondervinding van anderen brengt ons niet veel verder. Lewes beweert, dat in weerwil van de geschiedkundige beruchtheid van het Zwarte Hol te Calcutta de gevangenissen, schouwburgen, hospitalen, kerken en andere openbare gebouwen schandelijk verwaarloosd bleven. Sints Lewes schreef, is in dit opzicht veel veranderd, onze openbare gebouwen worden hoe langer hoe meer van ventilatie-toestellen voorzien; maar dit hebben we volstrekt niet te danken aan het voorbeeld bovengenoemd, met de andere, die aangehaald worden, - daarvoor heeft het te lang geduurd, eer er verandering kwam - maar wel aan mannen, die het gewicht weten, dat er in zuivere lucht gelegen is, die weten, waarom onzuivere lucht schadelijk, ja doodelijk kan zijn.

[p. 217]

't Is dan ook niet moeielijk te verklaren, waarom voorbeelden op zich zelf zoo weinig helpen. Claude Bernard geeft ons den sleutel. Hij zegt toch, dat, toen hij vertelde, dat eenige menschen ongesteld waren geworden, doordat ze onzuivere lucht hadden ingeademd, men hem zeî: sommige menschen mogen dan bedorven lucht niet kunnen verdragen, andere daarentegen kunnen dit zonder eenigen hinder. Is de lucht al te bedorven, ja, dan zal men wel ongesteld worden, maar lucht, die dat maar weinig is, kan men zonder schade verdragen. Het voorbeeld, dat Claude Bernard aanhaalde, was er een uit het dagelijksch leven - dat hielp hem niet, wat zal dan een frappant voorbeeld als dat van het Zwarte Hol te Calcutta helpen? Dat is een buitengewoon geval, zeggen de meeste menschen. Die lucht was al te bedorven - dat kan een mensch niet verdragen, maar is ze dat niet al te zeer, dan hindert ze niets. Men haalt voorbeelden aan, die dat moeten bewijzen. Eene kamer, waarin eenige personen een tijd lang hebben zitten rooken, die dus gevuld is met tabaksrook, bevat lucht, die dan schadelijk moet zijn voor de gezondheid. Komt men nu in zoodanig vertrek, dan zal men zich in 't eerst wel onpleizierig gevoelen, maar men raakt er gauw aan gewoon en het hindert ons niet meer. En of men nu al aan dergelijke menschen - en geloof vrij zoo redeneeren de meeste - zegt, dat zelfs weinig bedorven lucht altijd schadelijk is, en dit met voorbeelden kruidt, het helpt u weinig of niets.

Wil men de menschen tot het inzicht brengen, dat onzuivere lucht altijd nadeelig is, dan moet men een geheel anderen weg inslaan.

Men moet aantoonen, wat ademhalen is en waarvoor het dient, dat voor dat doel zuivere lucht noodzakelijk is en wat onzuivere lucht te weeg brengt. Men moet wijzen op het gevaar, dat er in het gewoon raken aan bedorven lucht gelegen is, en duidelijk maken, dat dit gewoon raken eene verzwakking van 't organisme te weeg moet brengen, en dat, al bezit ons organisme een verwonderlijke veerkracht, die het in staat stelt zich naar veranderde omstandigheden te voegen, een dikwijls herhaalde verzwakking van de kracht der levensverrichtingen schadelijk moet zijn en noodlottig, zoo zij lang wordt gerekt.

Wij gelooven, dat het alleen door deze methode mogelijk is, de menschen tot het idée te brengen, dat bedorven lucht, hoe weinig ze dat dan ook is, altijd schadelijk moet zijn.

Op deze wijze de menschen bekend te maken met de gevaren, waaraan zij zich dagelijks bloot stellen, kan niet anders dan goed werken, terwijl eene bloote bekendmaking met de vele en groote gevaren, zooals de heer van der Burcht dat doet, ons niet veel verder zal brengen. Was ons publiek bekend met den toestand van ons lichaam en met de functiën, die het verricht, dan zou eene bloote opsomming van de gevaren en de mededeeling, hoe deze te voorkomen, ons kunnen helpen, maar dit is nu ongelukkig niet het geval. De meesten kennen, en dit zal de heer van der Burcht wel toestemmen, de gezondheidsleer

[p. 218]

slechts bij name en weten dan niets van hun eigen lichaam. Regelen zullen dezen niet helpen, ze hebben meer noodig.

Het spijt ons dat de schrijver dit niet heeft ingezien. - Het spijt ons èn om de zaak èn om den schrijver, die, vreezen we, heel slecht beloond zal worden voor de moeite, die hij zich getroost heeft. We zijn bang, dat al vindt het boekske veel lezers (en dit hopen we van harte) er niet vele onder deze gevonden zullen worden, die de lessen, die het bevat, zullen op volgen.

Nu echter het werkje beschouwd, geheel afgescheiden van zijn voorwoord en zijne inleiding, in de onderstelling dat men met een publiek te doen heeft, dat alleen regelen van de gezondheidsleer noodig heeft om ze op te volgen, dan kunnen wij niet anders doen, dan den schrijver prijzen. Hij heeft regelen opgesomd, maar heeft dit zoo gedaan, dat ze zich met genoegen laten lezen, hij is steeds populair gebleven, waar hij ons de middelen aan de hand deed om ons tegen de gevaren, die onze gezondheid bedreigen, in acht te nemen en heeft dit alles overeenkomstig de waarheid gedaan. We mogen dit wel eene uitzondering noemen. De meeste populaire boeken stellen de zaken geheel anders voor, dan ze in de werkelijkheid zijn, en wel omdat de schrijver er van niet het vermogen bezit om iets, wat ingewikkeld is, populair voor te stellen, zonder aan de waarheid te kort te doen; van daar dat men steeds voorzichtig met populaire werken moet zijn. Dit werkje maakt evenwel eene gelukkige exceptie, nergens is hier eene valsche voorstelling gegeven, ten koste van de duidelijkheid.

Wij twijfelen er dan ook niet aan, als het boekje veel lezers vindt, die de regels, welke het bevat, op volgen, dat vervuld zal worden, hetgeen de heer van der Burcht in zijne inleiding zegt: dat de statistiek een' langeren gemiddelden levensduur dan van 30 jaren zal aanwijzen en dat het individuëel geluk er bij winnen zal. Daarom dan ook hopen we, dat het in veler handen komt.

Ten slotte zij ons nog eene enkele opmerking vergund. De schrijver heeft steeds, waar hij over C0₂ spreekt, den naam koolstofzuur gebruikt. Waarom hiervoor niet liever koolzuur gebezigd? Koolstofzuur nu moge een betere naam zijn, maar koolzuur is de geijkte, in elk geval een naam die bekend is. Menschen, die niets van scheikunde weten, en zoo zijn de meeste, al blijven we alleen bij de beschaafde, zien zoo licht koolstofzuur voor geheel iets anders aan, dan voor koolzuur. Eene enkele noot bij koolstofzuur om aan te toonen dat dit en koolzuur hetzelfde zijn, zou voldoende geweest zijn, om verwarring te voorkomen.

Wij eindigen met den wensch, dat dit niet het laatste werkje zij van den heer van der Burcht; wij hopen hem nog dikwijls op het gebied van de gezondheidsleer te ontmoeten, en mocht dit boekske een 2^den druk beleven, dat hij dan daarin de naar ons inzien noodige veranderingen gebracht hebbe.

A.

S.K.